ارحەولوگتار سارايشىقتان قاسىم حاننىڭ جەرلەنگەن جەرىن تاپقانىنا سەنىمدى
ءبىر كەزدەرى التىن وردا، نوعاي ورداسى، سودان كەيىن قازاق حاندىعىنىڭ استاناسى بولعان سارايشىق قالاشىعىنان بىرەگەي قابىر تابىلدى. تاريحي دەرەكتەرگە سۇيەنگەن ارحەولوگتار بۇل قابىردە قازاقتىڭ كورنەكتى مەملەكەت قايراتكەرى قاسىم حاننىڭ جەرلەنگەن جەرى بولۋى مۇمكىن دەپ بولجاپ وتىر. اتىراۋ وبلىسىنىڭ اكىمى ماحامبەت دوسمۇحامبەتوۆ ارحەولوگتاردىڭ تاپقان جادىگەرى - قازاق حاندىعىنىڭ نەگىزىن سالۋشىلاردىڭ ءبىرى قاسىم حاننىڭ قابىرىن كورۋ ءۇشىن تاريحي ورىنعا باردى. تاريحشىلاردىڭ ايتۋىنشا، جاڭگىر حان بوكەيحان ۇلى مۇندا 1840 -جىلدارى كەلىپ، سول كەزدە «حان بەيىتى» دەگەن جەرگە بەلگى قويعان. ءبىراق، كەيىننەن بۇل بەلگى جوعالىپ كەتكەن. ال وتكەن جىلى اتىراۋلىق عالىمدار رەسەي مۇراعاتتارىنان سارايشىقتىڭ ەسكى سىزبالارىن تاپتى. سول سىزبادا حان قابىرى ايقىن كورىنەدى. ورىس زەرتتەۋشىسى الەكسەي الەكسەيەۆ 1861 -جىلى ءوزىنىڭ عىلىمي ەڭبەگىندە حان ءقابىرىنىڭ ورنالاسقان جەرىن ناقتى كورسەتىپ، ونى «قاسيەتتى كريپت» دەپ اتادى. ول «حان قابىرىن» ءۇش جاعىنان تەرەزەلەرى، كۇمبەزى جانە شىعىس جاعىنداعى ەسىگى بار كەسەنە دەپ سيپاتتادى.
ارحەولوگتاردىڭ پىكىرىنشە، بۇل مالىمەتتەر قازىر تابىلعان قابىردىڭ قۇرىلىمىمەن سايكەس كەلەدى. ۇلى جىبەك جولىنداعى ورتاعاسىرلىق وركەنيەتتى قالالاردىڭ ءبىرى سارايشىقتىڭ وركەندەۋ ءداۋىرى قاسىم حاننىڭ ەسىمىمەن تىكەلەي بايلانىستى ەكەنى بەلگىلى. مۇندا جەتى حان جەرلەنگەن. سولاردىڭ ءبىرى - قاسىم حان.
«سوڭعى جىلدارداعى تاريحي دەرەكتەر قاسىم حاننىڭ سارايشىقتا جەرلەنگەنىن تولىق راستايدى. حاننىڭ جەرلەنگەن جەرىن ىزدەۋگە قاتىستى ءبىزدىڭ زەرتەۋىمىز جەمىستى بولدى. ا. الەكسەيەۆتىڭ جازبالارىنداعى اقپارات %99 عا راستالدى»، - دەيدى تاريح عىلىمدارىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور ابىلسەيىت مۇحتار.
ارحەولوگتار قابىردىڭ شىعىسىندا ورنالاسقان 8 مەترلىك زيراتتىڭ ىرگەتاسىن تاپتى. ىرگەتاستى سولتۇستىككە قاراي تاعى 8 مەتر تازارتۋ ءۇشىن روبوتتار كەلە جاتىر. ءبىراق قاڭقانىڭ تۇتاستىعىنا زيان كەلتىرمەستەن بيلەۋشىنىڭ قالدىقتارىن الۋ ءۇشىن، كەيىنىرەك حان قابىرىنىڭ ۇستىندە پايدا بولعان زيراتتى قايتا جەرلەۋ كەرەك. كەيىنگى جەرلەۋ ورىندارىن اۋىستىرۋعا رۇقسات جەرگىلىكتى يمامنان جانە وسىندا جەرلەنگەن ادامداردىڭ تۋىستارىنان الىندى. تاريحشى ابىلسەيىت مۇحتار تاريحي اۋماقتى تازارتۋ جونىندەگى نەگىزگى جۇمىستار كەلەسى جىلى باستالاتىنىن حابارلادى. زەرتتەۋگە بەلگىلى انتروپولوگتار، ارحەولوگتار جانە ەتنوگراف عالىمدار تارتىلادى دەپ كۇتىلۋدە.
ارحەولوگيالىق قازبالار مەن زەرتتەۋلەر وتكەن عاسىردىڭ 90 - جىلدارىنان بەرى ءۇش شارشى شاقىرىم جەردەگى ەجەلگى قورىمداردا جۇرگىزىلۋدە. اتىراۋ وبلىسىنىڭ اكىمى ماحامبەت دوسمۇحامبەتوۆ التىن وردانىڭ 750 جىلدىعىن اتاپ ءوتۋ كەزىندە قاسىم حاننىڭ جەرلەنگەن جەرى تابىلۋى مۇمكىن دەگەن جاڭالىقتى ماڭىزدى وقيعا دەپ ەسەپتەيدى. قاسىم حان - قازاق تاريحىنداعى ۇلى بيلەۋشىلەردىڭ ءبىرى. ول قازاق حاندىعىن ەكونوميكالىق، اسكەري- ساياسي تۇرعىداعى ەڭ مىقتى مەملەكەتتەردىڭ بىرىنە اينالدىردى. بەيبىتشىلىك پەن كەلىسىمدە ءومىر سۇرگەن حالىق سانى بىرنەشە ەسە ءوستى. مەملەكەتتىڭ شەكاراسى كەڭەيتىلدى.
«ءبىزدىڭ ارحەولوگتار ەلىمىزدىڭ تاريحىندا جانە حالىقتىڭ ساناسىندا جارقىن تۇلعا بولىپ قالعان كورنەكتى مەملەكەت قايراتكەرى قاسىم حاننىڭ جەرلەنگەن جەرى تابىلعانىنا سەنىمدى. ەگەر كەيىن جۇرگىزىلەتىن زەرتتەۋلەر مەن ساراپتاما عالىمداردىڭ بولجامىن راستاسا، بۇل ەل تاريحىنداعى ۇلكەن جاڭالىق بولادى دەپ ويلايمىن. اقپاراتتى العان العاشقى كۇننەن باستاپ مەن بەلگىلى عالىم- تاريحشى، ارحەولوگيالىق قازبا جەتەكشىسى ابەلسەيىت مۇحتارمەن كەزدەستىم. تاۋەلسىزدىك العان ساتتەن بەرى ەلباسىنىڭ قولداۋىمەن جانە قر پرەزيدەنتىنىڭ تاپسىرماسىمەن قازاق حالقىنىڭ رۋحاني مۇراسى مەن تاريحي قۇندىلىقتارىن تولىقتىرۋ باعىتىندا اۋقىمدى جۇمىس جۇرگىزىلۋدە. بۇل ەلدىڭ ۇلتتىق بىرلىگىن نىعايتۋ ىسىنە وڭ اسەر ەتەدى»، - دەيدى وبلىس ماحامبەت دوسمۇحامبەتوۆ.
اكىمنىڭ ايتۋىنشا، وڭىردە ارحەولوگيالىق قازبا جۇمىستارىن ودان ءارى جانداندىرۋعا قولداۋ كورسەتىلەدى. ەسكە سالا كەتەلىك، بۇدان بۇرىن اتىراۋداعى ميالى قورعانىننا 560 جادىگەر تابىلعان ەدى.
