قازاقستاندىق بانكتەردىڭ بولاشاعى قانداي؟
قازىر الەم ەلدەرىنىڭ ەكونوميكاسى ەڭسەسىن ەندى تىكتەپ كەلە جاتقانداي.
الايدا حالىقارالىق ۇيىمدار مەن ساراپشىلاردىڭ بولجامىنا سۇيەنسەك، پوستپاندەميالىق كەزەڭدە دۇنيە ءجۇزى قارجىلىق توقىراۋمەن بەتپە-بەت كەلۋى مۇمكىن. بۇل، اسىرەسە بانك سەكتورىنا وڭاي تيمەيىن دەپ تۇر.
جاز ايلارىندا تابىستارى ارتتى
بيىلعى جاز ماۋسىمى تولىقتاي كارانتين رەجىمىندە وتكەن سوڭ سالىستىرمالى تۇردە بانك سەكتورى ءۇشىن قولايلى اياقتالدى. ايتالىق، تامىزدا قازاقستانداعى ەكىنشى دەڭگەيلى بانكتەردىڭ جيىنتىق مەنشىكتى كاپيتالى 1,7 پايىزعا، ياعني 3 تريلليون 774,9 ميلليارد تەڭگەگە، ال ناقتى ماندە 63,6 ميلليارد تەڭگەگە دەيىن ءوسىم قالىپتاسقان.
كاپيتال مولشەرىنە سايكەس، قازاقستان حالىق بانكى 2,1 پايىزدىق (25,5 ميلليارد تەڭگە) وسىممەن، تۇتاستاي 1 تريلليون 253,6 ميلليارد تەڭگە قارجىلاي قورىمەن كوش تىزگىنىن باستادى. تامىز ايىندا اكتيۆى 5 پايىز عا جۋىقتاپ، ا ق شالاي ماندە 346,7 ميلليارد تەڭگەگە ۇلعايعان Kaspi bank-تىڭ دە بەتالىسى جامان ەمەس.
كەلەسى كەزەكتە سبەربانك (3,0 پايىز دان 277 ميلليارد تەڭگەگە دەيىن)، قازاقستاننىڭ تۇرعىن ءۇي قۇرىلىس جيناق بانكى (1,9 پايىز دان 262,6 ميلليارد تەڭگەگە دەيىن)، Jsan bank (0,8 پايىز دان 235,6 ميلليارد تەڭگەگە دەيىن) جانە Fortebank (1,7 پايىز دان 234,6 ميلليارد تەڭگەگە دەيىن) تىعىز قاتاردا ورنالاسقان.
قازاقستان سيتيبانكى (2,8 پايىز دان 144,7 ميلليارد تەڭگەگە دەيىن) جانە بانكسەنتركرەديتتىڭ دە (1,6 پايىز دان 125,6 ميلليارد تەڭگەگە دەيىن) تابىسى ۇلعايعانى بايقالادى. ءبىراق العاشقى وندىقتان قالىس قالعان بانكتەردىڭ احۋالى كوڭىل كونشىتەرلىكتەي ەمەس. ماسەلەن، ولاردىڭ كەيبىرى 120 ميلليارد تەڭگەگە دەيىن كىرىستەن قاعىلعان.
جاز ايلارىندا بانك سەكتورىندا دەپوزيتتىك بازانىڭ ءوسۋ قارقىنى جالعاستى. دەسەك تە، حالىقتىق سالىمداردىڭ جيىنتىق كولەمىنىڭ ديناميكاسى ايتارلىقتاي باياۋلادى.
ەگەر دە شىلدە ايىندا وسى كورسەتكىش 2,9 پايىزدى نەمەسە 288,1 ميلليارد تەڭگەنى قۇراسا، تامىزدا نەبارى %0,3، ياعني 10 تريلليون 169,4 ميلليارد تەڭگەگە، ناقتى ماندە 31,5 ميلليارد تەڭگەگە دەيىن ءوستى.
زاڭدى تۇلعالار دەپوزيتتەرىنىڭ جيىنتىق كولەمى جازدىڭ سوڭىندا 1,3 پايىزعا نەمەسە 9 تريلليون 887,4 ميلليارد تەڭگەگە دەيىن، ال ناقتى ماندە - 130,8 ميلليارد تەڭگەگە (شىلدەدە تيىسىنشە 3,3 پايىز عا جانە 308,7 ميلليارد تەڭگەگە) ۇلعايدى.
شىلدەدە 20,4 پايىز عا نەمەسە 76,4 ميلليارد تەڭگەگە ۇلعايعان بانك سەكتورىنداعى جيىنتىق پايدانىڭ مولشەرى تامىز ايىندا دا ءوسىمىن جالعاستىردى.
اتاپ ايتقاندا، جازدىڭ سوڭىندا بۇل 13,8 پايىزعا نەمەسە 512,1 ميلليارد تەڭگەگە، ناقتى ماندە 62,2 ميلليارد تەڭگەگە كوبەيدى. بۇل كورسەتكىش بويىنشا كوشباسشىلار قاتارىندا قازاقستان حالىق بانكى جانە Kaspi bank تۇر.
«كوروناۆيرۋس پاندەمياسىنىڭ سالدارىنان بانك سەكتورى قاتتى زارداپ شەكتى دەۋگە كەلمەيدى. جارتىجىلدىقتىڭ قورىتىندىسى بويىنشا شىققان مالىمەتكە قاراساق، وتاندىق بانكتەردىڭ تابىسى ارتقانىن بايقاۋعا بولادى. تەك ساناۋلى بانكتەردە تەرىس ناتيجە تىركەلدى. ونىڭ ىشىندە تاياۋدا ليتسەنزياسىنان ايىرىلعان Tengri bank بار. الداعى ۋاقىتتا تاعى دا ليتسەنزياسىنان ايىرىلىپ قالۋى مۇمكىن دەگەن بانكتەر جوق ەمەس. ولار - Asiacredit bank جانە Capital bank. دەسە دە كىرىسى مولايعان بانكتەردىڭ سانى كوپ. بۇل رەتتە مىنانى ەسكەرۋىمىز قاجەت. قازىر حالىق اراسىندا نەسيە امنيستياسىن جاريالاۋ كەرەك دەگەن ماسەلە ءجيى كوتەرىلىپ كەلەدى.
بانكتەردە NPL - مەرزىمىندە تولەنبەي قالعان، ياعني جيناقتالعان نەسيەلەرى بار. ەگەر دە ول مۇلدەم تولەنبەسە، پروبلەمالىق نەسيەگە ۇلاسىپ كەتۋى مۇمكىن. ال مۇنداي نەسيەلەر قارجى ينستيتۋتتارىنا كەرى اسەرىن تيگىزىپ، بانكروتقا ۇشىراۋىنا اسەرىن تيگىزۋى عاجاپ ەمەس. سالدارىنان بولاشاقتا بەرىلەتىن نەسيەنىڭ پايىزدىق مولشەرى ۇلعايادى»، دەدى GSB UIB ديرەكتورى، ەكونوميست ماقسات حالىق
ساراپشىنىڭ ايتۋىنشا، بانك سەكتورى قىزمەت كورسەتۋ سالاسىنىڭ باسقا سەگمەنتتەرىمەن سالىستىرعاندا ايتارلىقتاي شىعىنعا باتپاعان. بۇل ورايدا قوعامدىق تاماقتانۋ، قوناق ءۇي بيزنەسى، ويىن- ساۋىق ورتالىقتارى، سول سەكىلدى باسقا دا سەرۆيستىك قىزمەتتەر لوكداۋننىڭ كەسىرىنەن قىزمەتتەرىن توقتاتىپ، امالسىز قىزمەتكەرلەرىن قىسقارتۋعا ءماجبۇر بولعان.
ايتسە دە ەكىنشى دەڭگەيلى بانكتەر ءۇشىن ىقتيمال قاۋىپتەر جوق ەمەس. ماسەلەن، پاندەميا كەزىندە زاڭدى جانە جەكە تۇلعالاردىڭ نەسيەلەرىن وتەۋ مەرزىمى ءۇش ايعا شەگەرىلگەن ەدى. بۇل شەشىمنىڭ بەلگىلى ءبىر دارەجەدە بانكتەرگە تاۋەكەلدىلىگى جوعارى بولىپ كەلەدى. ويتكەنى وسىنى پايدالانىپ، قازاقستاندىقتار نەسيەنى قايتارماۋى مۇمكىن. وسى تۇرعىدان قاراعاندا، بانكتەردىڭ ىسكەرلىك بەلسەندىلىگىنە نۇقسان كەلەتىنىن ەستەن شىعارماعان ابزال دەيدى ەكونوميستەر.
بيومەتريكالىق سايكەستەندىرۋ جۇيەسى پايدالانىلادى
جاسىراتىنى جوق، ەلىمىزدەگى بانكتەردىڭ نەگىزگى ستراتەگياسى تابىستى ارتتىرۋعا باعىتتالعان. ءبىراق سوڭعى جىلدارى ارالارىندا حالىققا ساپالى قىزمەتتى ۇسىنۋعا باسىمدىق بەرىپ، ءوزارا باسەكەلەستىكتىڭ ورىن العانى بايقالادى.
«بۇگىنگى اقپاراتتىق- تەحنولوگيا داۋىرىندە قاۋىپسىزدىك ماسەلەسى الدىڭعى ورىنعا شىعىپ وتىر. نەگە دەسەڭىز، ازاماتتاردىڭ ەسەپ- شوتتارىنداعى قاراجاتقا حاكەرلىك شابۋىلدار جيىلەپ كەتتى. حالىقارالىق ا ق شا اۋدارىم وپەراتسيالارىن جۇزەگە اسىرۋ بارىسىندا قاراجاتتىڭ جوعالعان كەزدەرى از بولعان جوق. بۇل ماسەلە قازىر مىقتاپ قولعا الىنۋدا. تاياۋدا ۇلتتىق بانك بيومەتريكالىق سايكەستەندىرۋ جۇيەسىن ىسكە قوسقانىن جاريالادى. ەندى الداعى ۋاقىتتا جەكە ەسەپ- شوتتاعى قاراجاتتى الۋ ءۇشىن ادامداردىڭ كەلبەتىندەگى ەرەكشەلىكتەر ەسكەرىلىپ، قۇپيا پارول رەتىندە قولدانىلۋى مۇمكىن»، دەدى ەكونوميست.
سالاداعى تاعى ءبىر ەلەۋلى وزگەرىستەردىڭ ءبىرى جىل سوڭىنا دەيىن قازاقستان نارىعىنا شەتەلدىك بانكتەر كەلەدى دەپ جوسپارلانۋدا. وسى رەتتە شەتەلدىك قارجى ينستيتۋتتارىنىڭ وتاندىق بانك سەكتورىنا كىرۋىمەن نەسيەنىڭ پايىزى تومەندەيدى دەگەن اڭگىمەلەر ءجيى ايتىلىپ ءجۇر. الايدا ساراپشىلار مىنا نارسەنى ەسكەرۋ قاجەت دەپ سانايدى. سىرتتان كەلەتىن قارجى ۇيىمدارى ۇلتتىق بانكتىڭ قويىپ وتىرعان ەرەجەسىمەن كەلىسۋلەرىنە تۋرا كەلەدى. سوندىقتان دا رەسپۋبليكاداعى بازالىق مولشەرلەمەنىڭ جوعارى بولۋىنا بايلانىستى نەسيەلىك پايىزدىڭ ءتۇسۋىن توسۋدىڭ قاجەتى شامالى. دەسە دە مۇنىڭ جاقسى تۇستارى جەتەرلىك. ايتالىق، شەتەلدىك بانكتەر وزدەرىنىڭ كورپوراتيۆتىك ەتيكالارىن ەنگىزەتىن بولادى. بۇل ءوز كەزەگىندە حالىققا قىزمەت كورسەتۋ ساپاسىنىڭ ارتۋىنا وڭ ىقپال ەتپەك. سول سياقتى باسەكەلەستىك ارتىپ، وتاندىق بانكتەر ساپا ماسەلەسىنە ءجىتى كوڭىل بولەدى.
داۋعا اينالعان ماقالا
ماۋسىمدا The Atlantic جۋرنالى بەركليدەگى كاليفورنيا ۋنيۆەرسيتەتىندەگى زاڭ مەكتەبىنىڭ پروفەسسورى جانە مورگان ستەنلي قارجى بىرلەستىگىنىڭ ەكس مۇشەسى فرەنك پارتنويدىڭ «تاياۋداعى بانك داعدارىسى» ماقالاسىن جاريالاپ، امەريكالىق قارجىلىق ىسكەر ورتادا ۇلكەن پىكىرتالاس تۋدىرعان ەدى. ماقالادا پوستپاندەميالىق كەزەڭ 2008 -جىلعى داعدارىستان اۋىر بولۋى مۇمكىن دەگەن تۇجىرىمدار كەلتىرىلسە كەرەك.
«مۇنداي داعدارىستىڭ ورىن الۋى ەكىتالاي دەپ ويلاۋىڭىز مۇمكىن، الايدا 2008 -جىلعى توقىراۋ تۋرالى دا سولاي ايتقان. ءبىراق بانكتەر سول داعدارىستان ساباق الماعان سىڭايلى»، دەپ جازادى ف. پارتنوي ءوز ماقالاسىندا.
ونىڭ ايتۋىنشا، ماسەلە كەپىلدەندىرىلگەن نەسيەلىك مىندەتتەمەلەردە (CLOs) جاتىر. ولار كەپىلدەندىرىلگەن قارىزدىق مىندەتتەمەلەرگە (CDO) ۇقساس.
«سوڭعى ونجىلدىقتا CLO نارىعى جارىلىپ تىندى. بۇل تىكەلەي ينۆەستيتسيالار اعىنىنىڭ تەرىس اسەرى. ونىڭ سالدارىنان ساتىپ العان زاتپەن بىرگە قارىز دا كوبەيە تۇسەدى. CLO نەگىزىنەن بانكتەر ءۇشىن جاعىمدى اسەر ەتۋى كەرەك. ەگەر دە 2008 -جىلداعى يپوتەكا سەكىلدى بارلىعى ءبىر ۋاقىتتا ناشارلاماي تۇسپەسە»، دەدى حەدج قوردىڭ بۇرىنعى مەنەدجەرى ۋيتني تيلسون.
قارجىگەرلەردىڭ سوزىنە سەنسەك، CLO (كەپىلدەندىرىلگەن نەسيەلىك مىندەتتەمە) CDO- عا (كەپىلدەندىرىلگەن قارىزدىق مىندەتتەمە) ۇقساس بولىپ كەلەدى. ونىڭ ماقساتى - ينۆەستورلاردان جينالعان ا ق شا ارقىلى نەسيە ساتىپ الۋ. ادەتتە CDO ترانش رەتىندە تاۋەكەل دەڭگەيىنە سايكەس ساتىلىپ ءجۇردى. ۇلكەن ترانشتار ەڭ قاۋىپسىز بولىپ سانالدى. سەبەبى ولاردىڭ مىندەتتەمەلەرىنە سايكەس، قاۋىپتى نەسيەلەر دەفولتقا ۇشىراعاندا ولار CDO اكتيۆتەرىن ءبىرىنشى تالاپ ەتۋگە قۇقىلى. ال كىشى ترانشتار جوعارى پايدا مولشەرلەمەسىن ۇسىنعانىمەن ەڭ قاۋىپتى سانالادى.
جۋىردا فەدەرالدى رەزەرۆ جۇيەسى باسقارۋشىلار كەڭەسى ءتوراعاسىنىڭ قاداعالاۋ جونىندەگى ورىنباسارى رەندال كۋورلز قازىر ا ق ش-تاعى بانك سەكتورىنىڭ پوزيتسياسى نىعايىپ، جاقسارعانىن جەتكىزگەن-دى.
«ا ق ش- تىڭ ءىرى بانكتەرى بۇل داعدارىسقا قاتتى دايىندالىپ، فەدەرالدى رەزەرۆ بانكتەردىڭ تۇراقتىلىعىن نىعايتۋعا ءبىرقاتار ماڭىزدى قادامدار جاسادى»، دەدى ر. كۋورلز.
ول ف ر ج-نىڭ ءۇشىنشى توقساندا ءىرى بانكتەرگە اكتسيالاردى ساتىپ الۋعا تىيىم سالۋ، ديۆيدەندتەردى شەكتەۋ، كاپيتال قاجەتتىلىكتەرىن قايتا قاراۋعا بايلانىستى بانكتەردىڭ جوسپاردى قايتا ۇسىنۋ تالاپتارىن ەنگىزۋ بويىنشا قابىلداعان شارالارىنا نازار اۋداردى. سونىمەن قوسا كۋورلس تاياۋدا فرج بانك سەكتورىنىڭ تۇراقتىلىعىن باعالاۋ ءۇشىن نەگىزگى جانە ەكى گيپوتەتيكالىق رەتسەسسيا سەناريى دايىندالعانىن، سونداي-اق جىل سوڭىنا دەيىن وسى باعالاۋدىڭ ناقتى ناتيجەلەرى حابارلاناتىنىن راستادى.
الايدا كوروناۆيرۋس الەمنىڭ جارتىسىن ءالى دە جاۋلاپ جاتقانىن ەسكەرسەك، بانكتەرگە ەكزيستەنتسيالدى قاۋىپ- قاتەر ءتونىپ تۇرعانىن ءدوپ باسىپ ايتۋ ەرتە. JPMorgan Chase مالىمەتتەرىنە سەنسەك، الەمدىك ىشكى جالپى ءونىم ءبىرىنشى جارتىجىلدىقتا 15 پايىز دان ارتىق تومەندەپ، بۇل 2008 -جىلمەن سالىستىرعاندا ءتورت ەسە كوپ. حالىقارالىق ۆاليۋتا قورىنىڭ باعالاۋىنشا، شاعىن جانە ورتا بيزنەستىڭ بانكروتقا ۇشىراۋى پاندەمياعا دەيىنگى 4 پايىز دان بيىل 12 پايىز عا، ياعني ءۇش ەسەگە ارتپاق. وسىنىڭ سالدارىنان جۇمىسسىزدىق كۇرت ءوسىپ، بانك سەكتورىنداعى بالانسقا زيان كەلتىرەدى. 2024 -جىلى پاندەميادان 12 پايىزعا دەيىن ورتاشا ەسەپپەن 2020 پايىزعا دەيىن ءۇش ەسە ارتۋى مۇمكىن» دەپ سانايدى.
قانشا ادام ماڭگىلىككە جۇمىستان شىعارىلادى دەگەن قورقىنىش كۇشەيە تۇسۋدە.
«كەيبىر كومپانيالار وزدەرىنىڭ بيزنەس- مودەلى ءبىرجولا بۇزىلدى دەپ سانايدى»، دەدى UBS ەكونوميسى جانە بريتاندىق جانە ەۋروپالىق ستاۆكالار ستراتەگياسىنىڭ جەتەكشىسى دجون رەيت. - مەديتسينادا سەرپىلىس بولسا دا، كوپتەگەن قۇرباندار قالپىنا كەلمەيدى».
مۇنىڭ ءبارى بەلگىلى ءبىر ۋاقىتتا بانكتەردىڭ قايتارىلمايتىن نەسيەلەرىنىڭ دەڭگەيى كۇردەلەنىپ، نەسيە بەرۋدى امالسىز توقتاتۋمەن قاتار 2008 -جىلداعىداي نەسيەلىك توقىراۋدى تۋدىرۋى مۇمكىن دەپ بولجانۋدا.
egemen.kz