حايۋاندارعا قاراپ اۋا رايىن بولجاۋ

نۇر-سۇلتان. قازاقپارات - حالىقتىڭ استرونوميالىق بىلىمدەرىنىڭ ءبىرى - بۇل جان- جانۋارلار مەن حايۋاناتتاردىڭ ادەتىنە قاراپ اۋا- رايىن بولجاۋ. بۇل عاسىرلار بويى جينالعان ءىلىم بولعاندىقتان، ءمۇلت كەتۋى مۇمكىن ەمەس.

اۋا رايىن حايۋاندار مەن جاندىكتەر دە بولجايدى:

سۋىر - ونىڭ ەل ىشىندەگى اتاۋى - جەر شوشقاسى. سۋىرلار قىس كەزىندە ىنگە كىرىپ ۇيقىدا بولادى. ول ىنىنەن مىندەتتى تۇردە، ءار جىلدىڭ ەكىنشى اقپانىندا شىعادى. سودان دا بۇل كۇندى حالىق - «جەر شوشقاسىنىڭ كۇنى» اتاعان. سۋىر سول كۇنى ىنىنەن شىعىپ، جان - جاعىنا باقىلاي قاراۋدان باستايدى. ەگەر كۇن بۇلتتى بولىپ، ءوز كولەڭكەسىن كورمەيتىن بولسا، سول شىققان بەتىمەن، ءوز ارەكەتىنە كىرىسىپ جۇرە بەرەدى. بۇل جاعدايدا جاقسىلىق نىشانى دەپ تۇسىنگەن دۇرىس. سەبەبى، قىستىڭ سوڭعى ايى وتە جايلى بولاتىندىعىن بىلدىرگەنى. ال ەگەر سول كۇنى كۇن اشىق بولىپ، سۋىر ءوز كولەڭكەسىن كورگەن بولسا، كوپ ايالداماستان قايتىپ ىنىنە كىرىپ، شامالى ۇيىقتاپ الۋعا جايعاسادى. سۋىردىڭ بۇل ارەكەتىنەن الدا ءالى دە التى اپتالىق سۋىقتىڭ كۇتىپ تۇرعانىن بولجاعان.

ايۋ ۇڭگىرىن بيىككە سالسا، كوكتەمدە سۋدىڭ تاسۋ قاۋپى بارىن بىلگەنى.

كيىك توپ- توبىمەن باسقا جاققا بەت الىپ جوسىعان بولسا، كۇن رايى بۇزىلىپ، سۋىق تۇسەرىنىڭ بەلگىسى دەپ ءتۇسىنۋ كەرەك. دوڭىز ءالسىن - ءالسىن قاتتى شىڭعىراتىن بولسا، جاۋىن - شاشىننىڭ بولارىن سەزگەندىگى دەپ تۇسىنگەن ءجون.

يت ۇزاق ۇيىقتاسا، كۇن رايى بۇزىلارىنىڭ نىشانى. ال يت اياعىنا قۇيعان اسقا سامارقاۋ قاراپ، بۇيىعىپ جاتا بەرسە، جاڭبىر جاۋار دا، قار ۇستىنە جاتسا، نە بولماسا بوس كەرىلىپ ۇزاق جاتىپ السا، تاياۋدا كۇن جىلىنار. ءيتتىڭ جەرگە اۋناي بەرگەنىن كورسەڭ، قىستا بۇرقاسىن سوعارىن ءبىلىپ ءجۇر.

تىشقان جاز كەزىندە ىنىنە ساباندار مەن قۇرعاق ءشوپتى كوپ جيناعان بولسا، قىس ۇزاق، قارلى ءارى سۋىق بولارىن، مەزگىلسىز ىنىنەن شىققان بولسا، جاڭبىر جاۋارىن بىلگەنى.

مىسىق جۋىنىپ السا، كۇن شۋاقتى، تۇمسىعىن اشىپ ۇيىقتاعان بولسا، كۇن اشىق، تۇمسىعىن باۋىرىنا تىعىپ ۇيىقتاسا، جاڭبىرلى، بۇيىعىپ ۇزاق ۇيىقتاسا، كۇن جىلىنىپ، پەش ۇستىنە شىعىپ بۇيىعىپ جاتسا، كۇن سالقىن بولارىن سەزگەندىگى. سونداي - اق، سۋدى كوبىرەك جالاپ ىشكەن بولسا، كۇن رايى بۇزىلماق، جەردى الدىڭعى اياقتارىمەن تىرنالاسا، قىستا بوران سوعىپ، بۇرقاسىن، جازدا جەل تۇرىپ، جاڭبىر جاۋماق. ال قىستا تۇمسىعىن باۋىرىنا تىعىپ جاتىپ السا، اياز، قۇيرىعىن شيراتپاي جازىپ جۇرسە، بۇرقاسىن بولارىن بىلگەنى.

قۇندىز كۇنى بويى تىنباي ەڭبەكتەنسە، جاۋىن جاۋماق.

شايان سۋدان شىعىپ ۇزاق جاتسا دا، جاڭبىر جاۋماق.

شەگىرتكە كەشكە قاراي توپتانا سەكىرىپ، نەمەسە ءشوپ باسىنا قونىپ الىپ، ۇزاق شىرىلداسا، كۇن رايىنىڭ جاقسارارىنىڭ بەلگىسى بولماق. ال سول دالاداعى شىرىلى ادەتتەگىدەن دە قاتتى بولعان بولسا، كۇن رايى قۇرعاق بولادى دەپ بىلگەن ءجون.

جاۋىن قۇرتى جەر بەتىنە شىعىپ الىپ، بەت الدى جىبىرلاپ جۇرگەن بولسا، كەشىكپەي - اق جاۋىننىڭ جاۋاتىنىن اڭعارۋعا بولادى.

قۇرباقا جاعاعا شىعىپ الىپ، تىرباڭداي سەكىرىپ جۇرگەن بولسا، جاۋىننىڭ جاۋارىنان حابارى بولعانى. ال ءتۇسى كوكشىلدەنىپ، كەشكە قاراي ۇزاق ۋاقىت قاتتى باقىلداسا، كۇن رايى جاقسارماق ەكەن.

قۇمىرسقا كۇزدە دە كورىنىپ جۇرسە، الداعى قىس جىلى بولارىن بولجاي بەر. ولار تاڭەرتەڭنەن باستاپ يلەۋىنىڭ اۋزىن اشىپ، ەرسىلى - قارسىلى شۇبىرىپ، تىنىم تاپپاي، جۇك كوتەرىپ جۇرسە، كۇن رايىنىڭ جاقسى بولاتىندىعىن الدىن - الا بىلگەندىگى دەسەك، سول جۇرەتىن ساپارلارىنان اسىعىپ ورالىپ، يلەۋىنە تىعىلا باستاسا، كەشىكپەي جاۋىن بولادى دەپ ءبىلۋ كەرەك. ال كۇزدەگى ءۇيىندىسى بيىكتەگەن بولسا، قىستىڭ قاتتى بولارىنا دايىندىعى ەكەن.

شىبىن تاڭەرتەڭنەن باستاپ قاتتى ىزىڭداي ۇشىپ جۇرگەن بولسا، كۇن رايى جاقسارماق تا، قىستىڭ كۇنى، ۇيدە ۇشىپ ءجۇرىپ السا، بوران سوعارىنىڭ نىشانى دەپ بىلگەن ءجون.

بەگىمحان كەرىمحان ۇلى

Bilimsite.kz