قازاقتان شىققان الەمدىك دەڭگەيدەگى سپورت مامانى
نۇر - سۇلتان. قازاقپارات - قازاق ەلىنىڭ نامىسىن جاھاندىق ءتۇرلى ءدۇبىرلى سپورت دودالارىندا قورعاپ، ەل مەرەيىن تاسىتىپ جۇرگەن قاراكوز قانداستارىمىز بارشىلىق ەكەنى راس.
ال تالاي بايراقتى باسەكەلەردە باعى جانىپ، بۇگىندە حالىقارالىق دەڭگەيدەگى بىلىكتى مامان اتانعان وتانداستارىمىز ساۋساقپەن سانارلىقتاي. سونداي جانداردىڭ ءبىرى - مۇرات تەمىراليەۆ.
ول كىم؟
ول - تاەكۆوندودان حالىقارالىق دارەجەدەگى سپورت شەبەرى، «قارا بەلبەۋدىڭ» 5- دان يەگەرى، اتالعان سپورت تۇرىنەن حالىقارالىق جانە رەسپۋبليكالىق جارىستاردىڭ بىرنەشە دۇركىن جەڭىمپازى. ول - تاەكۆوندو سپورتى بويىنشا قازاقستاندىقتار اراسىنان شىققان العاشقى حالىقارالىق دارەجەدەگى تورەشىنىڭ ءبىرى.
مۇرات تەمىراليەۆ 1973 -جىلعى 4-اقپاندا دۇنيەگە كەلگەن. قاراعاندىداعى ءاليا مولداعۇلوۆا اتىنداعى №3-وليمپيادالىق رەزەرۆتەگى ۋچيليشەسىن، الماتى تەحنولوگيالىق ۋنيۆەرسيتەتىن جانە قازاقتىڭ سپورت جانە تۋريزم اكادەمياسىن بىتىرگەن. «بولاشاق» باعدارلاماسى بويىنشا شۆەيتساريانىڭ لوزاننا قالاسىنداعى فەدەرالدىق پوليتەحنيكالىق جوعارعى مەكتەبىنىڭ ماگيستراتۋراسىن «سپورتتىق ادمينينيستراتسيالاۋ جانە تەحنولوگيا، سپورتتىق مەنەدجمەنت» ماماندىعى بويىنشا ءتامامداعان.
سپورتتاعى جەتىستىكتەرى جايىندا
مۇرات تەمىراليەۆتىڭ سپورتقا، ونىڭ ىشىندە تاەكۆوندوعا دەگەن قىزىعۋشىلىعى بالاڭ كەزدەن باستاۋ الدى. وتكەن عاسىردىڭ 90-جىلدارىنىڭ باسىندا ەسىمى ەلگە تانىمال سپورت ساڭلاقتارى مۇستافا وزتۇرىك پەن بەكسەيىت تۇلكيەۆ سىندى ءبىرتۋار ازاماتتاردىڭ باستاماسىمەن قازاقستان تاەكۆوندو فەدەراتسياسى قۇرىلدى. سول جىلدارى ولار شتاب- پاتەرى وڭتۇستىك كورەيانىڭ سەۋل قالاسىندا ورنالاسقان الەمدىك تاەكۆوندو فەدەراتسياسىنا ارنايى بارىپ، ەلىمىزدى اتالعان ۇيىمنىڭ رەسمي مۇشەسى ەتىپ تىركەدى. سودان كەيىن رەسپۋبليكامىزدىڭ تۇكپىر- تۇكپىرىندە اتالعان سپورت ءتۇرى كەڭىنەن دامي باستادى.
مۇرات تەمىراليەۆ جوعارى وقۋ ورنىنىڭ ستۋدەنتى اتانا ءجۇرىپ، اتالعان ازاماتتاردىڭ ىقپالىمەن اشىلعان تاەكۆوندو سەكتسيالارىنا تۇراقتى تۇردە قاتىسىپ جۇرەدى. بۇل تۋراسىندا سپورتشىنىڭ ءوزى بىلاي دەيدى: «1992 -جىلى تاەكۆوندودان قازاقستان چەمپيوناتى ءوتتى. ءدۇبىرلى دوداعا قاتىسۋ ءۇشىن الماتى قالاسى مەن الماتى وبلىسىنداعى ىرىكتەۋ تۋرنيرلەرىندە باعىمدى سىناپ، جەڭىمپاز اتاندىم. قازاقستان چەمپيوناتىندا دا جۇلدىزىم جانىپ، قارسىلاستارىمدى ۇتىپ، تاەكۆوندو سپورتى بويىنشا ەل قۇراماسىنىڭ ساپىنا الىندىم».
كوماندا قۇرامىندا بولا ءجۇرىپ ماقسۇت ناربايەۆ، يساتاي قابەكوۆ جانە ديقان اقايەۆ سىندى جاتتىقتىرۋشىلاردان ءتالىم- تاربيە الادى. مۇرات تەمىراليەۆ 1993 -جىلى ۇلتتىق قۇراما كوماندا ساپىندانيۋ- يوركتە وتكەن الەم چەمپيوناتىنا قاتىسادى. بۇل - قازاق ەلىنىڭ تاەكۆوندو بويىنشا تۇڭعىش رەتى جاھاندىق بايراقتى باسەكەدە باق سىناۋى ەدى.
سول ۋاقىتتا ەلىمىزدە شىعىس جەكپە- جەگىمەن اينالىساتىنداردىڭ سانى وتە كوپ بولاتىن. اسىرەسە جاستاردىڭ ىنتا- ىقىلاسى جوعارى بولاتىن. دەسە دە مۇراتتىڭ مىڭداعان ورەننىڭ اراسىنان ۇزدىك اتانىپ، جاھاندىق جارىسقا جولداما الۋى ۇزدىكسىز ەڭبەكتىڭ وتەۋى ەدى.
تەمىراليەۆ جەتى جىلعا جۋىق ۋاقىت قازاقستان ۇلتتىق قۇراماسى ساپىندا ونەر كورسەتتى. ءۇش دۇركىن ەل چەمپيونى اتاندى. ورتالىق ازيا بىرىنشىلىگىندە باس جۇلدەنى قانجىعاسىنا بايلادى. الەمنىڭ كىل مىقتىلارى باپتارى مەن باقتارىن سىناعان حالىقارالىق تۋرنيرلەردە جەڭىمپاز اتانىپ، التىننان القا تاقتى.
تالانتتى شاكىرت - بىلىكتى باپكەردەن
سپورت سالاسىندا ەلەۋلى تابىستارعا قول جەتكىزگەن سوڭ مۇرات تەمىراليەۆ ءوز سپورت كلۋبىن اشىپ، شاكىرت تاربيەلەۋگە دەن قويادى. ەڭبەگى ەش كەتكەن جوق. ول باپتاعان شاكىرتتەرىنىڭ اراسىنان ازيا چەمپيوناتىنىڭ جۇلدەگەرلەرى، ستۋدەنتتەر اراسىنداعى ازيا چەمپيوناتىنىڭ چەمپيونى، قارۋلى كۇشتەر اراسىنداعى الەم چەمپيوناتىنىڭ جۇلدەگەرى، حالىقارالىق تۋرنيرلەردىڭ جەڭىمپازدارى، ەل چەمپيوناتى جانە كۋبوگىنىڭ چەمپيوندارى مەن جۇلدەگەرلەرى بارشىلىق.
«شاكىرت تاربيەلەۋدە ءمان بەرەتىن جايتتار بار. ايتقان اقىل- كەڭەسىڭ مەن كورسەتكەنىڭدى قاعىپ الاتىن شاكىرتتەر بولادى. ولار - ءتۋابىتتى تالانت يەلەرى. دەسە دە كەيبىر شاكىرتتەرىڭ بىردەن كوزگە كورىنبەي، ۇيرەتكەن ءادىس- تاسىلدەرىڭدى تەز مەڭگەرىپ كەتە المايدى. الايدا ولار ۇزاق جىلدار بويى ەرىنبەي، تاباندى ەڭبەكتەنۋىنىڭ ناتيجەسىندە كوپتەگەن جەتىستىكتەرگە جەتەدى. مەنىڭ پايىمداۋىمشا، سپورتتا تالانتتان بولەك ەڭبەك ۇلكەن ماڭىزدى ءرول اتقارادى. ەڭبەكقورلىقتىڭ ارقاسىندا ايتۋلى جەتىستىككە جەتكەندەر بارشىلىق. سونىمەن قاتار بۇل ورايدا ءوزى تاڭداعان سپورت تۇرىنە دەگەن سۇيىسپەنشىلىگى مەن ماحابباتى دا ەلەۋلى ءرول اتقارادى. تالانت - تابيعاتتان دەسەدى. قۇداي بەرگەن دارىندى ۇشتاپ، ونى كادەگە جاراتا ءبىلۋ ءۇشىن دە ەڭبەك ەتە ءبىلۋ باستى فاكتور»، - دەيدى تەمىراليەۆ.
باپكەرلىك سالادا ەلەۋلى تابىستارعا جەتكەن مۇرات تەمىراليەۆكە 2005 -جىلى قازاقستان تاەكۆوندو فەدەراتسياسى تاراپىنان ۇسىنىس ءتۇسىپ، باس حاتشى قىزمەتىنە تاعايىندالادى.
سونداي- اق سول جىلدان باستاپ تاەكۆوندودان قازاقستان ۇلتتىق قۇراما كومانداسىنىڭ باسشىسى قىزمەتىن قوسا اتقارۋعا كىرىسەدى. بۇل قىزمەتتەردى اتقارا ءجۇرىپ ەلىمىزدىڭ اتالعان سپورت ءتۇرى بويىنشا كوپتەگەن جەتىستىكتەرگە جەتۋىنە ۇيىتقى بولادى. اتاپ ايتقاندا، قازاقستاندا تۇڭعىش رەت جاسوسپىرىمدەر مەن ەرەسەكتەر اراسىنداعى ازيا چەمپيوناتتارى، حالىقارالىق تورەشىلەر مەن جاتتىقتىرۋشىلار سەمينارلارى ءوتتى. وسى جىلدارى تاەكۆوندومەن اينالىساتىن كوپتەگەن شاكىرتتەرىمىز وليمپيادا ويىندارىندا، جاسوسپىرىمدەر اراسىنداعى وليمپيادا ويىندارىندا، بۇكىلالەمدىك ۋنيۆەرسيادا مەن الەمدىك جانە قۇرلىقتىق چەمپيوناتتاردا بۇرىن- سوڭدى جەتپەگەن جەتىستىكتەرگە جەتىپ، ەل مەرەيىن ۇستەم ەتتى.
«تورەشىلىك ەتۋدىڭ جاۋاپكەرشىلىگى جوعارى»
مۇرات تەمىراليەۆ قازاقستان ۇلتتىق قۇراماسىن بىرنەشە جىل قاتارىنان دايىنداۋعا ۇلەس قوسقان سوڭ تورەشىلىككە بەت بۇرادى. بۇعان ونىڭ تاەكۆوندونىڭ قىر- سىرىن شەبەر مەڭگەرۋىمەن قاتار، بىرنەشە ءتىلدى ەركىن ءبىلۋى دە ۇلكەن ىقپالىن تيگىزدى. ول 70 كە جۋىق الەمدىك ءدۇبىرلى دودالار مەن حالىقارالىق تۋرنيرلەردە تورەشىلىك جاسادى. اتاپ ايتقاندا، ولاردىڭ قاتارىندا الەم جانە ازيا چەمپيوناتتارىندا، ازيا ويىندارىندا، الەم كۋبوگىندا، تاەكۆوندودان بۇكىلالەمدىك گران- پري ويىندارى، ا ق ش، وڭتۇستىك كورەيانىڭ، تۇركيا، رەسەي، بىرىككەن اراب امىرلىكتەرى جانە ت. ب. ەلدەردىڭ اشىق چەمپيوناتتارىسىندى حالىقارالىق تۋرنيرلەرمەن الەم جانە ازيا چەمپيوناتتارى سياقتى ايتۋلى جارىستار بار.
ۇيىمداستىرۋشىلار تاراپىنان قازاق ازاماتىنىڭ ەڭبەگى لايىقتى باعالانىپ، ءتۇرلى باسەكەلەردە ەڭ ۇزدىك تورەشىگە تيەسىلى ارنايى سىيلىقتاردى قانجىعالادى. «الەم جانە ازيا چەمپيوناتتارىنىڭ ەڭ ءادىل قازىسى»، «حالىقارالىق تۋرنيرلەردىڭ ۇزدىك تورەشىسى» دەگەن اتاقتاردى يەلەندى.
«تورەشىلىك ەتۋدىڭ جاۋاپكەرشىلىگى جوعارى. بايراقتى باسەكەلەردە قازىلىق جاساۋ دا كەز كەلگەنگە بۇيىرا بەرمەيدى. ول ءۇشىن بىرنەشە ساتىلى ىرىكتەۋ جۇرگىزىلەدى. وعان الەمنىڭ قانداي دا ءبىر سپورتتىڭ ءتۇرى مەن ەرەجەسىن ەگجەي- تەگجەيلى بىلەتىن، ونىڭ قىر- سىرىمەن جەتە تانىس ادامدار سۇرىپتالىپ الىنادى. ماسەلەن، كەلەسى جىلى جاپونيا استاناسى توكيو قالاسىندا وتەتىن وليمپيادا ويىندارى مەن پاراوليمپيادا ويىندارىندا تورەشىلىك قىزمەتكە ۇمىتكەرلەردىڭ ساپىنا ەندىم. وعان قول جەتكىزۋ دە وڭاي بولعان جوق. بۇل تۇرعىدا بىلىمىڭمەن قاتار فيزيكالىق الەۋەتىڭ دە نازارعا الىنادى. جاقىندا الەمنىڭ تۇكپىر- تۇكپىرىنەن كەلگەن تورەشىلەردى ىرىكتەۋ ءوتتى. بىرنەشە ساتىلى سىناقتان سوڭ 50 قازىنى ىرىكتەپ الدى. سونىڭ ىشىندە مەن دە بارمىن. ولار وليمپيادا مەن پاراوليمپيادا ويىندارىنا جولداما بەرەتىن قۇرلىقتىق ليتسەنزيالى تۋرنيرلەردە تورەشىلىك جاسايتىن بولادى. بۇل تاراپتا جۋىردا كوستا- ريكانىڭ سان حوسە قالاسىندا پان- امەريكانىڭ وليمپيادا جانە پاراوليمپيادا ويىندارىنا ىرىكتەۋ تۋرنيرىندە قازىلىق قىزمەت اتقاردىم»، - دەيدى مۇرات تەمىراليەۆ.
«تاەكۆوندو سپورتىنا ەلەۋلى جاڭالىقتار ەنگىزىلۋدە»
تورەشىلىكتى جانىنا سەرىك ەتكەن بىلىكتى مامان بۇگىندە تاەكۆوندوعا ەلەۋلى جاڭالىقتار ەنگىزىلىپ جاتقاندىعىن ايتادى. مۇنداعى باستى ماقسات - اتالعان سپورت ءتۇرىن زامانعا سايكەس بەيىمدەۋ، قانداي دا ءبىر توسقاۋىلداردى وڭتايلى شەشۋ.
«2008 -جىلى بەيجىڭ وليمپياداسىنان سوڭ الەمدىك تاەكۆوندو فەدەراتسياسى ءبىرقاتار وزگەرىستەر ەنگىزۋدىڭ قاجەتتىگىن قاراستىردى. سونىڭ ءبىرى - تورەشىلىك قىزمەت پەن ويىن ەرەجەسىنە بايلانىستى. ونداعى باستى مىندەت ادىلەتتى قازىلىق جاساۋ، ويىن بارىسىندا تورەشىلەر تاراپىنان بولاتىن ادىلەتسىزدىككە توسقاۋىل قويۋ. وسىعان وراي فەدەراتسيا ەلەكتروندى كەۋدەشەلەردى شىعارا باستادى. ول سوققى سانىن ناقتى انىقتاۋعا مۇمكىندىك بەرەدى جانە ۇپاي سانىن تۋرا شىعارادى. سونداي- اق تورەشىلەردىڭ جۇمىسىن وڭتايلاندىرادى. ياعني ناقتى ناتيجەنى انىقتاۋدا ادامي فاكتورلاردىڭ اسەرى ازايادى. مەنىڭ ويىمشا، بۇل دۇرىس شەشىم. سەبەبى كوپتەگەن جارىستاردا بۇرا تارتىپ، شىن مىقتىعا تۇساۋ سالىناتىن ساتتەر از كەزدەسپەيدى. ەلەكتروندى كەۋدەشەمەن ەڭ العاشقى الەم چەمپيوناتى دانيا استاناسى كوپەنگاگەن قالاسىندا ءوتتى.2012 -جىلى لوندوندا وتكەن وليمپيادا ويىندارىندا وسى قۇرالدار قولدانىلدى. حالىقارالىق وليمپيادا كوميتەتىنىڭ مۇشەلەرى تاەكۆوندو جارىستارىنىڭ ءوتۋ بارىسى ءادىل بولعاندىعىن ەرەكشە اتاپ ءوتتى»، - دەيدى تورەشى.
دەسە دە ونىڭ پايىمداۋىنشا، اتالعان كەۋدەشەلەر كەڭىنەن قولدانىلا باستاعاننان بەرى تاەكۆوندوداعى توبەلەس ءتاسىلى وزگەرە باستادى. بۇرىن كلاسسيكالىق تەحنيكا قولدانىلسا، قازىر كۇشكە باسىمدىق بەرىلەدى. نەعۇرلىم جوعارى ۇپاي الۋ ءۇشىن كوپ سوققى بەرۋگە ءمان بەرىلەدى. ونى ماماندار دا جوققا شىعارمايدى. وسىعان الەمدىك تاەكۆوندو فەدەراتسياسى ەرەجەلەر مەن قاعيدالارعا ءبىرقاتار وزگەرىس ەنگىزگەن.
«ماسەلەن، قازىرگى ۋاقىتتا توبەلەس تەحنيكاسى دا، ۇپاي سانىن بەرۋ دە وزگەردى. ارنايى بەينە قايتالاۋ جۇيەسى ەنگىزىلدى. سونىمەن قاتار جارىس وتەتىن الاڭ دا سەگىزبۇرىشتى ەتىپ جاسالدى. بۇنىڭ بارلىعى دا اتالعان سپورت ءتۇرىن دامىتۋعا باعىتتالىپ وتىرعان شارالار. بۇل وزگەرىستەر جاتتىقتىرۋشىلار مەن باپكەرلەرگە جانە دە تورەشىلەردىڭ جۇمىسىنا دا جاڭاشىلدىقتار ەنگىزدى. مىسالى، سالاداعى ماماندار ءۇشىن اعىلشىن ءتىلىن ءبىلۋ مىندەتتى. سوندىقتان دا باپكەرلەردىڭ ينتەللەكتۋالدىق جاعىنان دايىندىعى جوعارى بولۋى ءتيىس. بۇگىندە شارشى الاڭعا شىققان سپورتشىنىڭ جەڭىسكە جەتۋىنە ونىڭ وزىمەن بىرگە جاتتىقتىرۋشى دا ۇلكەن ءرول اتقارادى. بۇل ورايدا باپكەردىڭ ءبىلىمى مەن بىلىگى باستى باسىمدىققا يە. ول ۇنەمى ءوز- ءوزىن جەتىلدىرىپ وتىرعانى ابزال. سەبەبى ەرەجەلەر ءجيى وزگەرىپ تۇرادى»، - دەپ توپشىلايدى مامان.
مۇرات تەمىراليەۆ - «كۋككيۆون» حالىقارالىق تاەكۆوندو اكادەمياسىنىڭ مۇشەلىگىنە قابىلدانعان تۇڭعىش وتانداسىمىز. وڭتۇستىك كورەيانىڭ استاناسى سەۋلدە ورنالاسقان ايتۋلى ۇيىم تاەكۆوندو ونەرىن جانىنا سەرىك ەتكەن ساڭلاقتارعا سپورتتىق دان جانە ءتۇرلى بەلبەۋلەردى تاعايىندايدى. اتالعان اكادەمياعا حالىقارالىق ينسترۋكتور رەتىندە تىركەلۋ ۇشىندە وعان سان سىناقتان وتۋىنە تۋرا كەلگەن. ناتيجەسىندە كورەيالىق مايتالمان ماماندار قازاق بالاسىنىڭ وسى قىزمەتتى اتقارۋعا لايىق كورىپتى. مۇرات تەمىراليەۆ اكادەميا مۇشەسى رەتىندە الەمدەگى كەز كەلگەن تاەكۆوندوشىدان ەمتيحان قابىلداپ، ولارعا دان جانە بەلبەۋ بەرۋگە قۇقىعى بار.
«مىڭداعان ورەننىڭ اراسىنان ۇزدىك اتانىپ، جاھاندىق تالاي جارىسقا جولداما الىپ، جۇلدىزىمنىڭ جانۋىنا باستى سەبەپ - ەتكەن ەڭبەك پەن توگىلگەن تەردىڭ جانە تاباندى ىزدەنىستىڭ ارقاسى دەپ بىلەمىن»، - دەيدى بۇگىندە حالىقارالىق دەڭگەيدەگى ماماندار ساناتىنداعى مۇرات تەمىراليەۆ.