دوس كوشىم: مەملەكەتتىك ءتىل تۋرالى جاڭا زاڭ قاجەت

نۇر- سۇلتان. قازاقپارات - مەملەكەتتىك ءتىل تۋرالى جاڭا زاڭ قاجەت. بۇل تۋرالى «ءتىل تۇتاستىعى - ەل تۇتاستىعى» اتتى ونلاين- كونفەرەنسياسىندا قوعام قايراتكەرى دوس كوشىم ايتتى، دەپ حابارلايدى قازاقپارات ءتىلشىسى.

«جۇمىسىمنىڭ ءبىر باعىتى - ورىس ءتىلدى ازاماتتارعا قازىرگى جاعدايدى ءتۇسىندىرۋ. ونىڭ سەبەبى شىندىعىنا كەلگەندە ولار قازىرگى قازاق ءتىلىنىڭ جاعدايىن، قانداي پروبلەماسى بار ەكەندىگىن مۇلدەم بىلمەيدى. ولار تەرميندەردى مۇلدەم تۇسىنبەيدى. بەلگىلى ءبىر ۇعىمداردى ولار باسقاشا، قازاق تىلدىلەر باسقاشا تۇسىنەدى ەكەن. 180-نەن استام كەزدەسۋ وتكىزگەندە ءوز كوزىمىزبەن كوردىك. كەرەك دەسەڭىزدەر رەسمي ءتىل، مەملەكەتتىك ءتىل، تىلدىك ديسكريميناتسيا، قوس تىلدىلىك دەگەنگە ولاردىڭ وزدەرىنشە ۇعىمى بار. ولار - وزىنشە ءبىر الەم. بىزدە قازىر قوعام تىلدىك بەلگىگە قاراي قازاق ءتىلدى قوعام، ورىس ءتىلدى قوعام بولىپ ەكىگە ءبولىنىپ كەتكەن سياقتى. اڭگىمە ءبىزدىڭ ءارقايسىمىزدىڭ گازەت- جۋرنالدى وقۋىمىز نەمەسە تەلەارنادان حابار كورۋىمىزدە ەمەس. اڭگىمە ومىردە بولىپ جاتقان ءتۇرلى قۇبىلىستارعا كوزقاراسىمىزدىڭ وزگەشەلىگىندە»، - دەدى قوعام قايراتكەرى.

ونىڭ ايتۋىنشا، سوندىقتان دا ورىس ءتىلدى ازاماتتارعا ءتۇسىندىرۋ جۇمىستارىن جۇرگىزۋ قاجەت. «سول جەردە پىكىرتالاس، قىزىقتى سۇراقتار قويىلادى. ولارعا تۇسىندىرە وتىرىپ، بۇكىل اۋديتوريانى قازاق تىلىنە دەگەن پوزيتيۆتى كوزقاراسقا الىپ كەلۋگە بولادى. بۇل قاراپايىم ازاماتتارعا، اسىرەسە جاستارعا وتە كەرەكتى باعىت. سودان كەيىن ۇلتارالىق ءتىل دەگەنگە اباي بولايىقشى. جالپى ۇلتارالىق ءتىل دەگەندە ەكى ءتۇرلى تۇسىنىك بار. بىرىنشىدەن، ءيا قاسىم- جومارت توقايەۆ «قازاق ءتىلىن ۇلتارالىق ءتىل دەڭگەيىنە الىپ كەلەيىك» دەگەندە قازاقستاندىقتىڭ ءبارى قازاق تىلىندە سويلەۋدى بارلىق جەردە قولدانسىن دەگەن ويمەن ايتتى. ءبىراق، ۇلتارالىق ءتىل دەگەننىڭ زاڭدىق نەگىزى بار. زاڭدىق تۇردەگى تەرمين رەتىندە قولدانىلادى. 1998 -جىلعى «ءتىل تۋرالى» زاڭنىڭ 2-بابىندا بىلاي جازىلعان:

«قازاقستانداعى ۇلتارالىق قاتىناس ءتىلى - ورىس ءتىلى». سول قازىر كوپ ادامنىڭ ميىندا قالىپ قويىپتى. ەش ۋاقىتتا ۇلتارالىق ءتىل زاڭمەن بەلگىلەنبەيدى، زاڭمەن انىقتالمايدى. بۇل ادام قۇقىعىنىڭ بۇزىلۋى»، - دەدى دوس كوشىم.

قوعام قايراتكەرىنىڭ اتاپ وتۋىنشە، ەلىمىزدە مەملەكەتتىك ءتىل تۋرالى جاڭا زاڭ كەرەك. «ول زاڭ سولقىلداق ەمەس، ناقتى بولۋى كەرەك. ول قاجەتتىلىك تۋدىراتىن زاڭ بولۋى ءتيىس. تىلگە قاجەتتىلىك تۋدىرماسا، ونى ەشكىم ۇيرەنبەيدى، كوڭىل بولمەيدى. ال قاجەتتىلىكتى زاڭ ارقىلى تۋدىرۋىمىز كەرەك. زاڭنىڭ ىشىندە بەلگىلى ءبىر تالاپتار، جازالار بولۋى قاجەت»، - دەدى ول.

فوتو: abai.kz

اۆتور: مارلان جيەمباي