يممۋنيتەتتى كوتەرۋ ءۇشىن نە ىستەۋ كەرەك - يممۋنولوگ قاتيا تاجيەۆامەن سۇحبات
بۇگىندە 30 ميلليون جۋىق ادام اۋىرىپ، 1 ميلليون جۋىق ادام قايتىس بولعاندا، بۇل اۋرۋمەن كۇرەس تىم وزەكتى ەكەنىن تۇسىنىكتى.
ادامزات بۇعان دەيىن دە تالاي ينفەكسيامەن بەتپە-بەت كەلگەن بولاتىن. الايدا، مۇنداي اۋقىمدى پاندەميا بۇعان دەيىن الەم تاريحىندا بولعان ەمەس. ادام يممۋنيتەتىنىڭ السىرەۋىنە نە ىقپال ەتۋى مۇمكىن؟ ونى قالاي كۇشەيتۋگە بولادى؟ بۇل تۋرالى №11-ەمحانانىڭ پەدياتر دارىگەرى، يممۋنولوگ قاتيا تاجييەۆادان سۇراپ بىلدىك.
- قاتيا نۇرىللا قىزى، ادامنىڭ يممۋنيتەتىنىڭ السىرەگەنىن قالاي بىلۋگە بولادى؟
- يممۋنيتەت نەمەسە يممۋندىق جۇيە - بۇل ونى سىرتتان كەلەتىن بارلىق زاتتاردان (ۆيرۋستار، باكتەريالار، ساڭىراۋقۇلاقتار جانە ت. ب.) قورعايتىن جانە ىستەن شىققان نەمەسە ەسكىرگەن ءوز جاسۋشالارىنىڭ جويىلۋىن باقىلايتىن دەنە جۇيەسى (مىسالى، ءبىزدى ىسىك اۋرۋلارىنان قورعايتىن يممۋنيتەت). ءجيى سۋىق تيۋ، تەمپەراتۋرانىڭ ۇزاققا سوزىلۋى، سوزىلمالى شارشاۋ، بۋىندار مەن بۇلشىقەتتەردەگى اۋىرسىنۋ، ۇيقىنىڭ بۇزىلۋى، ءجيى باس اۋرۋى، تەرىدەگى بورتپەلەردىڭ پايدا بولۋى - وسىنىڭ ءبارى يممۋندىق جۇيەنىڭ جۇمىسىنىڭ بۇزىلۋىنىڭ كورىنىسى. ادامنىڭ يممۋندىق جۇيەسى تۇقىم قۋالاۋشىلىققا بايلانىستى، ويتكەنى ول قۇرساقتا %50 جانە قالعان بولىگى ءومىر سالتىنا بايلانىستى قالىپتاسا باستايدى. ادامنىڭ يممۋنيتەتىن ساقتاۋعا اسەر ەتەتىن ۇشتىك - بۇل دۇرىس ۇيقى، فيزيكالىق بەلسەندىلىك جانە راتسيونالدى تاماقتانۋ.
- الەمدە ك ۆ ي ەكىنشى رەت جۇقتىرعان ادام بارىن ەسكەرسەك، بۇل ۆيرۋسقا قارسى يممۋندىق جادى ساقتالمايتىنى بەلگىلى بولدى؟
- ۆيرۋستار ءارتۇرلى بولادى. ولاردىڭ ىشىندە مۋتاتسيالاناتىن (وزگەرەتىن) جانە مۋتاتسيالانبايتىن تۇرلەرى بار. ۆيرۋستىق انتيگەن تۇسكەننەن سوڭ اعزادا قورعانىش رەاكسياسى رەتىندە انتيدەنەلەر تۇزىلەتىنىن بىلەمىز. ەگەر انتيدەنە مۋتاتسيالانبايتىن انتيگەنگە قارسى تۇزىلسە، ول ۇزاق ۋاقىت ساقتالادى، مىسالى قىزىلشا ۆيرۋسى. ال، ەگەر انتيدەنە انتيگەننىڭ مۋتاتسيالاناتىن تۇرىنە (تۇماۋ ۆيرۋسى، كورونوۆيرۋس) قارسى تۇزىلسە، ول ۇزاق ۋاقىت ساقتالمايدى. سوندىقتان ءبىز تۇماۋ ۆيرۋسىن جىلىنا بىرنەشە رەت جۇقتىرىپ الۋىمىز مۇمكىن.
- وسى تىعىرىقتان شىعار جول بار ما؟
- البەتتە، ەگەر بارلىق جەر بەتىندەگى ادامدار تازالىق پەن گيگيەنا شارالارىن ۇستانسا، ۆيرۋس جويىلاتىن ەدى. جەكە باس گيگيەناسىن ساقتاۋ جۇقپالى اۋرۋدىڭ ەڭ نەگىزگى پروفيلاكتيكاسى بولىپ تابىلادى. قول گيگيەناسىن ساقتاۋ، قولدى ءجيى سابىندى سۋمەن جۋۋ نەمەسە الكوگول بار انتيسەپتيكپەن وڭدەۋ، تۇشكىرەتىن نەمەسە جوتەلەتىن ادامداردان قاۋىپسىز قاشىقتىقتا بولۋ، باسقا ادامدارمەن قارىم- قاتىناس بولعان جەردە بەتپەردە كيۋ، كوزدى جانە مۇرىندى لاس قولمەن ۇستاماۋ، جوتەلگەندە نەمەسە تۇشكىرگەندە اۋىزدى جانە مۇرىندى شىنتاق بۋىنىمەن نەمەسە ورامالمەن جابۋ كەرەك. ەگەر ادام ءوزىن جايسىز سەزىنسە، ۇيدە بولعانى دۇرىس. دەنە قىزۋى، جوتەل پايدا بولىپ، تىنىس الۋ قيىنداعاندا مەديتسينالىق كومەككە جۇگىنۋ شارت. ناۋقاس ادام نەعۇرلىم تەز دارىگەرگە بارسا، سوعىرلىم تولىق ساۋىعۋعا مۇمكىندىگى جوعارى. وسىلايشا ول ءوزىن قورعاپ جانە ۆيرۋستار مەن باسقا ينفەكسيالاردىڭ تارالۋىنا جول بەرمەيدى.
- ادامنىڭ يممۋنيتەتىنىڭ السىرەۋىنە قانداي فاكتورلار ىقپال ەتۋى مۇمكىن؟
- ادام دۇرىس تاماقتانبايتىن بولسا، اعزاسىندا دارۋمەندەر جەتىسپەۋشىلىگى پايدا بولادى. دەمالىس پەن فيزيكالىق ەڭبەكتىڭ ۇيلەسىمى بۇزىلعاندا، ۇنەمى دەپرەسسيا، سترەسس، ۇيقىنىڭ بۇزىلۋى يممۋنيتەتتى السىرەتە تۇسەدى. الكوگول، ەسىرتكى، تەمەكىگە تاۋەلدىلىك سياقتى زياندى ادەتتەر. كەي ادامداردا بەلگىلى ءبىر اۋرۋمەن بايلانىستى يممۋنيتەت السىرەيدى. جۇرە پايدا بولعان يممۋن تاپشىلىعى اۋرۋلارى، انتيبيوتيكتەردى ۇزاق قابىلداۋ، اۋىر وپەراتسيالار جانە ىشەك ينۆازيالارى، پارازيتتەر دە اعزانىڭ قورعانىس قابىلەتىن تومەندەتەدى. قازىرگى زاماندا ادام اعزاسىن السىرەتەتىن فاكتورلار بۇرىنعىدان كوپ. ادامداردا قوزعالىس ازايدى، تاماقتانۋ ءداستۇرى بۇزىلدى.
- اعزانىڭ قورعانىش قابىلەتىن، يممۋنيتەتتى قالاي كۇشەيتۋگە بولادى؟
- دەنساۋلىقتى ساقتاۋ جانە يممۋنيتەتتى نىعايتۋ بارىنەن دە ماڭىزدى، اسىرەسە كوكتەم- كۇز ايلارىندا. سونداي-اق، جەدەل رەسپيراتورلى ۆيرۋستى ينفەكسيا (ج ر ۆ ي) نەمەسە تۇماۋدان كوپ زارداپ شەگەتىندەر يممۋنيتەتكە نازار اۋدارۋ كەرەك. يممۋنيتەتتى قالپىنا كەلتىرۋ جانە ساقتاۋ ارنايى يممۋنيتەتتى كۇشەيتەتىن پرەپاراتتاردى پايدالانۋعا بولادى. ءبىراق دەنساۋلىقتى نىعايتۋدىڭ كوپتەگەن قوسىمشا ادىستەرى بار. دۇرىس تاماقتانۋ - ۆيرۋستار مەن اۋرۋلاردان قورعاۋدىڭ كىلتى جانە دەنەنىڭ قورعانىسىن جاقسارتۋعا ىقپال ەتەتىن ماڭىزدى فاكتور. تاماق تانۋ ساندىق جانە ساپالىق جاعىنان ۇتىمدى بولۋى كەرەك. سالاماتتى ءومىر سالتىن ساقتاۋ، فيزيكالىق بەلسەندىلىك، تاڭعى جاتتىعۋ، جۇگىرۋ، جاياۋ ءجۇرۋ، ءجۇزۋ، سەرۋەندەۋ، زياندى ادەتتەردەن اۋلاق بولعان ماڭىزدى. يممۋنيتەتتى ارتتىرۋ ءۇشىن سترەسكە قارسى تۇرۋدى ۇيرەنۋ كەرەك. سترەسس جانە تۇراقتى جۇيكە كەرنەۋى دەنەنىڭ قورعانىسىن تومەندەتەدى، سۋىق ءتيۋدى، باس اۋرۋىن، پسيحيكالىق بۇزىلۋلاردى تۋدىرادى جانە ءتىپتى قاتەرلى ىسىككە اكەلۋى مۇمكىن.
- قازاقتا «اس - ادامنىڭ ارقاۋى» دەگەن جاقسى ءسوز بار. يممۋنيتەتكە ىقپال ەتۋ ءۇشىن قانداي تاعام ىشكەن دۇرىس؟
- يممۋنيتەتتى نىعايتۋ ءۇشىن دارۋمەندەر مەن مينەرالدار قاجەت. ولاردىڭ جەتىسپەۋشىلىگىن ءمۋلتيۆيتاميندى كەشەندەردىڭ كومەگىمەن تولتىرۋعا بولادى، ءبىراق تابيعي تۇردە دارۋمەندەر مەن مينەرالدار العان دۇرىس. سونىمەن قوسا ءارتۇرلى شوپتەردىڭ جاپىراقتارى مەن تامىرلارىنان الىناتىن تۇنبالار مەن شىرىندار دا بار. تامىر ءدارى (جەنشەن) تۇنباسى، قىتاي ليمونشاسى جانە ليمون قوسىلعان كوك ءشاي، يتمۇرىن شىرىنى وتە پايدالى. پايدالاناردان بۇرىن نۇسقاۋلارىن وقىڭىز، اعزاڭىزعا جاقپاي قالۋى مۇمكىن، ابزالى دارىگەردەن كەڭەس العانىڭىز ءجون
- اڭگىمەڭىزگە راحمەت
اۆتور: گۇلميرا عوسمانالي