جويىلىپ كەتۋدەن امان قالعان جانۋارلار

نۇر-سۇلتان. قازاقپارات - وركەنيەت دامىعان سايىن جانۋارلار پوپۋلياتسياسى دا وزگەرىپ جاتىر.

دەگەنمەن عالىمدار الەم بويىنشا «قىزىل كىتاپقا» ەنگەن جانۋارلاردى قاداعالاپ، ولاردىڭ جويىلىپ كەتپەۋىن باقىلايدى.

ۇلى بريتانياداعى نيۋكاسل ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ زەرتتەۋ توبى BirdLife International ۇيىمىمەن بىرگە 1993-جىلدان بەرى ادام بالاسى قانشا جانۋاردى تولىق جويىلىپ كەتۋدەن امان ساقتاپ قالعانىن انىقتادى.

30 جىلعا جۋىق ۋاقىتتا عالىمدار مەن ەرىكتىلەر، تابيعاتتى قورعاۋ ۇيىمدارى مەن مەملەكەتتەردىڭ جاساعان شارالارىنىڭ ارقاسىندا قۇستىڭ 21-32، ال سۇتقورەكتىنىڭ 7-13 ءتۇرى جويىلماي ساقتالىپ قالعان. ونىڭ ىشىندە پۋەرتو-ريكو امازونى، پيرەنەي سىلەۋسىنى مەن كەرقۇلان (پرجيەۆالسكي جىلقىسى) سەكىلدى جانۋارلار بار.

پۋەرتو-ريكو ارالىن توتىقۇستىڭ ەرەكشە ءتۇرى مەكەندەيدى. جەرگىلىكتى جەردىڭ قۇرمەتىنە اتالعان توتىقۇس 1975-جىلى تولىقتاي جويىلىپ كەتۋدىڭ الدىندا تۇرعان بولاتىن. الەمدە بار بولعانى 13 پۋەرتو-ريكو امازونى قالعان. جىلدار بويى توتىقۇستار جويىلىپ كەتپەۋ ءۇشىن وزدىگىنەن كۇرەستى.

دەگەنمەن 2006-جىلى عالىمداردىڭ كومەگىمەن توتىقۇستاردى ريو-اباحوداعى مەملەكەتتىك پارككە اكەلىپ، ولاردى امان ساقتاپ قالدى.

1960-جىلدارى تابيعاتتا ساۋساقپەن سانارلىقتاي كەرقۇلان قالعان. ولاردىڭ كوبى قورعالاتىن اۋماقتاردى مەكەن ەتتى.

1990-جىلعا قاراي كەرقۇلاننىڭ پوپۋلياتسياسىن قايتا قالپىنا كەلتىرۋ بويىنشا شارالار جاسالدى. وسىنىڭ ارقاسىندا 1996-جىلى جابايى تابيعاتتا ءبىراز ۋاقىتتان بەرى العاشقى كەرقۇلان تۋدى. قازىرگى تاڭدا 760 باس كەرقۇلان بار، ونىڭ كوبى موڭعوليانى مەكەندەيدى.

جانۋارلاردىڭ جويىلىپ كەتپەۋى ءۇشىن عالىمدار كوپتەگەن شارا جاسايدى. قۇستاردى امان الىپ قالۋ ءۇشىن ادامزاتتىڭ كەسىرىنەن تىرشىلىك ەتىپ جۇرگەن مەكەنىنەن ايىرىلىپ، باسقا جاققا كوشۋگە ءماجبۇر بولعان جانۋارلارمەن كۇرەسەدى. ال سۇتقورەكتىلەردى قورعالاتىن اۋماقتارعا نە حايۋاناتتار باعىنا اكەلەدى. وسىنىڭ ارقاسىندا كوپتەگەن جانۋارلار جويىلىپ كەتپەي وتىر.

بۇگىندە جويىلىپ كەتۋ قاۋپى كەز كەلگەن جانۋارعا ءتونۋى مۇمكىن. كەز كەلگەن جاعدايعا جىلدام بوي ۇيرەنىسىپ كەتەتىن كادىمگى الاماننىڭ (Cricetus cricetus) وزىنە قاۋىپ ءتونىپ تۇر. عالىمدار كەيىنگى جىلدارى الاماننىڭ پوپۋلياتسياسى ناشارلاپ، از ۇرپاق بەرەتىنىن ايتىپ، دابىل قاعۋدا. ال عالامشارىمىزدىڭ كەيبىر اۋماعىندا الاماندار مۇلدەم جويىلىپ كەتكەن. بۇعان اۋىل شارۋاشىلىعىندا زيانكەستەرمەن كۇرەسۋ ءۇشىن قولدانىلاتىن ءتۇرلى حيميكاتتار سەبەپ بولىپ وتىر. وعان قوسا جانۋارلارعا الەمدەگى لاستانۋ كەرى اسەرىن تيگىزىپ جاتقانى انىق.

massaget.kz