«ءولى-ءتىرىسى» بەرىلمەگەن قىز اۋرۋشاڭ بولادى
ەكى جاس ۇيلەنگەندە جاسالىناتىن قازاقي داستۇرلەردىڭ ىشىندەگى ەڭ ماڭىزدىسىنىڭ ءبىرى «ءولى-ءتىرى». قىزعا قۇدا تۇسكەن جاق قۇدالىققا كەلگەندە «ءولى-تىرىگە» ارناعان مالىن قوسا الا كەلەدى. ول قوي بولعانى دۇرىس.
ءارى سەمىز، ءارى جاس مال بولسا، ەتى جۇمساق جانە ءدامدى بولادى. جينالعان قاۋىم ريزاشىلىقپەن اۋىز ءتيىپ، وڭ باتاسىن بەرەدى. نەگىزىنەن مۇسىلماندىق قاعيدالارى بويىنشا ءدامدى اس بەرۋ دە ۇلكەن ساۋاپتاردىڭ بىرىنە جاتاتىندىعىن ەسكەرگەن ءجون. جانە دە قۇدالارىنىڭ اكەلگەنى كوڭىلگە قونىمدى بولسا، قىزدىڭ اتا-اناسىنىڭ، تۋعان-تۋىستارىنىڭ مارتەبەسى كوتەرىلىپ، ەل الدىندا ءبىر مارقايىپ قالاتىندىعى تاعى بار. قىزىنىڭ ءجون بىلەتىن، ءوسىپ-ونگەن جەرگە بارعاندىعىنا ىشتەي قۋانادى. اتا-انا ءۇشىن ەڭ ماڭىزدىسى-قىزىنىڭ باقىتى. ال قىزىنىڭ باقىتتى بولۋى ونىڭ اتا-ەنەسىنە دە بايلانىستى ەكەندىگىن ۇلكەندەر جاقسى بىلەدى.
قازاقتا «جاقسى جەرگە تۇسكەن كەلىن-كەلىن، جامان جەرگە تۇسكەن كەلىن-كەلىساپ»، «جىبەكتى تۇتە الماعان ءجۇن ەتەدى، كەلىندى كۇتە الماعان كۇڭ ەتەدى» دەگەن ءسوز بار. مۇندا كەلىننىڭ جاقسى بولىپ قالىپتاسۋى ونىڭ اتا-ەنەسىنە بايلانىستى ەكەندىگى تاۋىپ ايتىلعان. ياعني، ۇلگىلى كەلىن جاقسى ەنەنىڭ تاربيەسىنىڭ ناتيجەسى دەۋگە ابدەن بولادى. سوندىقتان اتا-ەنەنىڭ العاشقى قادامدارى جاڭا تۇسكەن كەلىنگە ۇلگى ءارى تاربيە. ءوزى ءبىر ءۇيدىڭ بوساعاسىن اتتاپ وتىرعاندا وعان جاسالىنعان قۇرمەت، جىلى ءىلتيپات كەلىننىڭ العاشقى وتباسىلىق تىرشىلىگىنە دەگەن قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرادى، جاڭا تۋىستارىنا جاقىنداستىرا تۇسەدى.
ۇلكەندەردىڭ قۇدالىق ءراسىمى شىن كوڭىلدەن، ۇلكەن ماحابباتپەن ورىندالعانى ابزال. ونىڭ ىشىندە جوعارىدا ايتىپ وتكەنىمىزدەي «ءولى-ءتىرى» ءراسىمى دە ءوز دەڭ گەيىندە جاسالىنعانى دۇرىس. سەبەبى «ءولى-تىرىگە» اكەلىنگەن مالدىڭ ەتىنەن اعايى-تۋىس، جورا-جولداس، كورشى-قولاڭ تۇگەلدەي اۋىز تيەدى. تۇرمىسقا شىققان قىزدىڭ باقيلىق دۇنيەگە وتكەن اتا-بابالارىنا، تۋىستارىنا ارنالىپ قۇران باعىشتالادى. ياعني، بۇل دامگە ءولى دە، ءتىرى دە رازى بولسىن دەگەن نيەتپەن جاسالىناتىن «ءولى-ءتىرى» ءراسىمى-كوپشىلىككە ارنالاتىن قۇدايى ساداقا.
سويىلعان مالدىڭ ەتى تۇگەلىمەن اسىلادى. بۇل مالدىڭ ەتىنەن ۇزاتىلاتىن قىز اۋىز تيمەيدى. قازاقتا بارار ءۇيىنىڭ بوساعاسىن اتتاماي تۇرىپ ونىڭ ءدامىن تاتسا، كەزدەيسوق كەدەرگىلەر كەزدەسىپ، ول جاقتىڭ ءدام-تۇزى بۇيىرماي قالۋى مۇمكىن دەگەن ىرىم دا بار.
سونىمەن قوسا حالقىمىزدا «ءولى-ءتىرىسى» بەرىلمەگەن قىز اۋرۋشاڭ بولادى دەگەن دە ىرىم كەزدەسەدى. سوندىقتان تالاي عاسىرلاردان بەرى ومىرشەڭدىگىن جوعالتپاعان بۇل ءراسىمنىڭ ورىندالعانى ءجون.
«ءولى ەسىركەمەي، ءتىرى بايىمايدى» دەگەن حالىق دانالىعى وسىندايدا ايتىلسا كەرەك-تى. كەي جاعدايدا قۇدالار الىس جولدان كەلەدى. مۇندايدا مال اكەلۋ قيىنشىلىق تۋعىزاتىن بولسا، قۇدالار «ءولى-تىرىگە» كەتەتىن قاراجاتتى اتاپ بەرەدى. ال قۇدالار ول اقشاعا اتالعان كادەنى جاساۋعا مىندەتتى.