ءشامشىنىڭ اندەرى ومىرشەڭدىگىمەن ەل مۇراسىنا اينالدى
تۋما تالانتتىڭ مەرەيتويى قارساڭىندا ءبىرقاتار ونەر ادامى كومپوزيتوردىڭ عۇمىرى مەن شىعارماشىلىعى جايىندا سىر شەرتتى، دەپ حابارلايدى قازاقپارات ءتىلشىسى.
تەمىربەك جۇرگەنوۆ اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ونەر اكادەمياسى «جەكە ءان سالۋ» كافەدراسىنىڭ مەڭگەرۋشىسى، قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى، پروفەسسور گۇلدانا ساپارعاليەۆانىڭ ايتۋىنشا، ەلىمىز تاۋەلسىزدىك العاننان كەيىن ءشامشى شىعارماشىلىعىنىڭ باعى جاڭاشا جاندى.
«قازاق ەلىنىڭ كوك بايراعىمەن ۇيلەسىم تاۋىپ، مەملەكەتتىك رامىزىمىزگە اينالعان ءانۇراننىڭ كومپوزيتورى - ءشامشى قالداياقوۆ. العاش رەت، ەگەمەندى قازاقستاننىڭ گيمنى 2006 -جىلى پارلامەنتتە بەكىتىلدى. تۇڭعىش پرەزيدەنت- ەلباسى ن. ءا. نازاربايەۆتى سالتاناتتى ۇلىقتاۋ راسىمىندە ورىندالىپ، قازاق ەلى زور ىلتيپاتپەن قابىلداعان ەدى. ول - اسا كورنەكتى سازگەر، ۆالس پاتشاسى، قازاق ەستراداسىنىڭ نەگىزىن قالاۋشىلاردىڭ ءبىرى. اندەرى تاۋدان اققان بۇلاقتىڭ ۇنىندەي، اسەرلى دە ەركە، تۇنىق ليريكاعا تولى ۇلتتىق ناقىشتان ءنار العان، ءيىرىمدى ەرەكشەلىگىمەن تىڭداۋشىسىن ءتانتى ەتەدى»، - دەيدى گۋلدانا ساپارعاليەۆا.
سونىمەن قاتار، ول ءاننىڭ باعىن ءانشى اشاتىنىن دا تىلگە تيەك ەتتى. وسى تۇرعىدان العاندا ءشامشىنىڭ اندەرىن ناقىشىنا كەلتىرىپ ورىنداعان انشىلەردىڭ دە ۇلەسى زور.
«قازاق ورىنداۋشىلىق ونەرىنىڭ قايتالانباس قايراتكەرلەرى روزا باعلانوۆا، بيبىگۇل تولەگەنوۆا، راشيد ابدۋللين، راشيد مۇسابايەۆ، زەينەپ قويشىبايەۆا، نۇرعالي ءنۇسىپجانوۆتاردىڭ ورىنداۋىنداعى ءشامشى اندەرى قۋانىش پەن باقىت اكەلگەندەي، جارقىراعان جارىق جۇلدىزداي تىڭدارمانعا كۇش- قۋات بەرەتىن. «اق ەركە - اق جايىق»، «باقىت قۇشاعىندا»، «قايىقتا»، «اق ماڭدايلىم»، «اقسۇڭقارىم»، «سىر سۇلۋى»، «انا تۋرالى جىر»، «اق بانتيك»، «ءانىم سەن ەدىڭ» جانە تاعى باسقا كوپتەگەن اندەرى ءشامشى قالداياقوۆتىڭ قازاق ەلىنىڭ التىن قورىندا ساقتالىپ، ۇرپاققا قالدىرعان باعا جەتپەس مۇراسى ىسپەتتى. ءشامشىنىڭ اندەرى ومىرشەڭدىگىمەن ەل مۇراسىنا اينالدى»، - دەدى ول.
ءوز كەزەگىندە، ءداستۇرلى ءانشى نۇرجان جانپەيىسوۆ ءشامشى ءانىن تىڭداپ ەرجەتكەنىن جەتكىزدى.
«ءشامشى قالداياقوۆ - قازاق ءان ونەرىندە «ۆالس كورولى» دەپ اتالعان ءبىرتۋار تۇلعا. ول كىسىنىڭ قازاق رۋحانياتىنا قوسقان ۇلەسى زور. سەبەبى، ارتىندا حالىق ۇنىمەن استاسىپ جاتقان ومىرشەڭ اندەرى قالدى. جاسى دا، قارتى دا جاتقا ءبىلىپ، توي- جيىندا مىندەتتى تۇردە ءشامشى اندەرى ايتىلادى. ءبىز دە بالا كەزىمىزدەن ءشامشى اندەرىن ەستىپ وستىك»، - دەدى قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى نۇرجان جانپەيىسوۆ.
ونىڭ ايتۋىنشا، ءشامشى اندەرىنىڭ كوبى بىزگە العاش قالاي ورىندالعان بولسا سولاي جەتكەن.
«اندەرىنىڭ ىشىندە ءشامشىنىڭ «قۇشاق جايعان قانداي ادام» دەيتىن تۋىندىسىنا ەرەكشە توقتالعىم كەلەدى. ءبىر تىڭداعاندا ءداستۇرلى انگە ەلىكتەپ شىعارىلعانى كورىنىپ تۇرادى. ءوزىم وسى ءاندى ەرەكشە قۇمارتىپ، شامام كەلگەنشە ورىنداپ ءجۇرمىن. ءشامشى قالداياقوۆ پەن دانەش راقىشيەۆ شىعارماشىلىق بايلانىستا بولعان دەسەدى. ءبىر ساپارىمەن ءشامشى اعامىز تالدىقورعانعا جول تارتادى. وسى شاراعا د. راقىشيەۆ تا شاقىرىلعان بولسا كەرەك. ءان اعا تۋرالى كوپتەپ ەستەلىكتەر قالدىرىپ جۇرگەن جازۋشى ورازبەك بودىقوۆتىڭ بىلاي دەگەنى بار:
«ءشامشى مەن دانەش تالدىقورعاندا كەزدەسكەندە ۇزاق سويلەستى. ءجۇرىپ تە سويلەستى، وتىرىپ تا سويلەستى. اڭگىمەنىڭ ناقتى نە تۋرالى ەكەنىن اڭعارا الماسام دا، نەگىزگى ارقاۋ - ونەر تۋرالى، ءان تۋرالى ەكەنىن انىق»، - دەيدى. ايتپاعىم، ءشامشى دانەش راقىشيەۆتىڭ «اقمارالىم» دەگەن ءانىن وتە جوعارى باعالاعان ەكەن. جانە «مەنىڭ ءبىر ءانىم، داكەڭنىڭ وسى «اقمارالىم» انىنە ۇقساسا ەكەن» دەپ ىقىلاسىن تانىتقان. قوس ءاننىڭ ورىنداۋشىسى رەتىندە، ءبىر- بىرىنە ۇقساستىعى، جاقىندىعى بارىن سەزەمىن دەپ ايتا الامىن»، - دەيدى ءداستۇرلى ءانشى نۇرجان جانپەيىسوۆ.
قازاقتىڭ باعىنا تۋعان، دارىن يەسى ۇلتىمىزدىڭ مۋزىكا قورجىنىنا اۋىز تولتىرىپ ايتارلىق ۇلەس قوسىپ كەتتى. بۇگىندە قازاق مۋزىكاسىن ءشامشىسىز ەلەستەتۋ ءتىپتى دە قيىن. ونىڭ شابىتىمەن شالىقتاپ شىققان تالاي تۋىندىسى قاراپايىم قازاقتى انگە باۋلىدى. ق ر ەڭبەك سىڭىرگەن ءارتىسى ۇلبوسىن ءتاجىباي قىزى ءشامشى قالداياقوۆتىڭ جەرلەسى بولعانىن ماقتان تۇتادى. ءتىپتى، كومپوزيتور وعان ءان دە ارناماق بولعان ەكەن.
«ءشامشى قالداياقوۆ - وتىراردىڭ تۋماسى. مەن ارىستا تۋىپ ءوستىم. ۇلى كومپوزيتوردىڭ جەرلەسى بولعانىمدى ماقتان تۇتامىن. ول كىسى وتە قاراپايىم، ەلگەزەك، اقكوڭىل جىگىت بولاتىن. وتكەن عاسىردىڭ 90- جىلداردىڭ باسىندا جەتىساي قالاسىندا شىعارماشىلىق كەشى ءوتتى. سول كەزدە قاتتى اۋىرىپ، اۋرۋحاناعا ءتۇستى. مەن سول كەزدە ءشامشى اعاعا قولدان كەسپە ءپىسىرىپ، اپارىپ بەرگەنىم بار. سونى ومىردەن وتكەنشە ايتىپ ءجۇردى. «ۇلبوشتاي، سەنىڭ كەسپەڭنىڭ ارقاسىندا مەن اياعىمنان تىك تۇردىم عوي، ءتىرى بولسام، ساعان ءبىر ءان ارنايمىن»، - دەيتىن. ءبىراق ماعان ءان شىعارىپ ۇلگەرمەدى»، - دەيدى ۇلبوسىن ءتاجىباي قىزى.
ونىڭ ايتۋىنشا، ءشامشى قالداياقوۆ قازاق ساز ونەرىن كوپتەگەن ليريكالىق اندەرمەن بايىتقان ەرەكشە دارىن يەسى.
«وتە دارىندى كىسى بولعان. تۋىندىلارى كەرەمەت. قازىر ولار رەترو- اندەر بولدى عوي. بۇگىنگى كۇننىڭ اندەرىمەن ءتىپتى سالىستىرۋعا دا كەلمەيدى. وكىنىشكە وراي، قازىرگى اندەر جەڭىل- جەلپى، تىڭداۋعا دا كەلمەيدى. شەتەلدىڭ مۋزىكاسىنا قازاق تىلىندە ءماتىن جازىپ شىعارا بەرەتىن بولدى. ال، ءشامشى قالداياقوۆ شىن جۇرەكتەن شىققان، بۇكىل بولمىسىمەن ورىندايتىن اندەر جازعان. ونداي كومپوزيتور الەمدە بىرەۋ. ونىڭ شابىتى مەن تالانتىن سوزبەن ايتىپ جەتكىزۋ مۇمكىن ەمەس»، - دەيدى ول.
سونىمەن قاتار، ول ءشامشىنىڭ اشىلماعان قىرى مەن سىرى كوپ ەكەنىن جانە قازاق مۋزىكاسى ءۇشىن ونى ءالى دە زەرتتەۋ قاجەتتىگىن ايتتى.
«بارلىق ونەر زەرتتەۋشىلەرى، مۋزىكانتتار ءشامشىنىڭ اندەرىنە زەيىن قويىپ، كوڭىل ءبولىپ زەرتتەۋى كەرەك. سونداي- اق، مەكتەپ وقۋلىقتارىنىڭ ىشىنە ءشامشى قالداياقوۆ تۋرالى ەنگىزۋ قاجەت. بالا كىشكەنتايىنان ءشامشى قالداياقوۆتىڭ كىم ەكەنىن ءبىلىپ ءوسۋى ءتيىس. ونىڭ ءاربىر ءانى - ءبىر تاريح. بيىل ءتىرى بولسا 90 جاسقا تولار ەدى. ول ارتىنان وشپەس باي مۇرا قالدىردى. قازاق بار جەردە، ءشامشى بار»، - دەيدى ق ر ەڭبەك سىڭىرگەن ءارتىسى ۇلبوسىن ءتاجىباي قىزى.
اۆتور: الما مۇقانوۆا