تاڭعالارلىق ولجا: تۇركىستانداعى كۇلتوبە قالاشىعىندا ەجەلگى حاناكا تابىلدى

None
None
تۇركىستان. قازاقپارات - تۇركىستانداعى كۇلتوبە قالاشىعىندا ەرەكشە قۇرىلىم - ەجەلگى حاناكا تابىلدى. بيىلعى ارحەولوگيالىق قازبا جۇمىستارى كەزىندە تابىلعان تاڭعالارلىق ولجا سوپىلىق قۇرىلىستىڭ ورنى سانالادى، دەپ حابارلايدى قازاقپارات ءتىلشىسى.

ايتا كەتەيىك، ق ر مادەنيەت جانە سپورت مينيسترلىگىنىڭ ۇيىمداستىرۋىمەن جانە Eurasian Resources Group (ERG) دەمەۋشىلىگىمەن «ازىرەت سۇلتان» مەملەكەتتىك تاريحي- مادەني قورىق- مۋزەيىنە قاراستى «كۇلتوبە قالاجۇرتىنىڭ تاريحي نىساندارىن قالپىنا كەلتىرۋ» جوباسى قولعا الىنعان. وسى جوبا اياسىندا قازاق عىلىمي- زەرتتەۋ مادەنيەت ينستيتۋتىنىڭ عالىمدارى ايتارلىقتاي تىڭ جاڭالىقتارعا قول جەتكىزىپ وتىر. مامانداردىڭ پىكىرىنشە، كۇلتوبەلىك حاناكا - بىرنەشە عاسىرلار بويى - XV عاسىردان XIX عاسىرعا دەيىنگى ارالىقتا جۇمىس ىستەگەن ەرەكشە مادەني ساۋلەت ەسكەرتكىشى سانالادى. ويتكەنى مۇندا بارلىق ءۇي- جايلار مەن عۇرىپتىق بولمەلەرىنىڭ قالدىقتارى عانا ەمەس، ءدارۋىش تاريقاتىنا قىزمەت ەتكەندەردىڭ تابىتتارى بەلگىلى بولعان. مۇنداي ەسكەرتكىش وڭتۇستىك قازاقستانداعى وتىرار جانە قايالىق قالا جۇرتتارىنداعى قازاقستاندىق ەكى حاناكانى ساناماعاندا، وتاندىق عىلىمدا ءىس جۇزىندە بەلگىسىز جانە از زەرتتەلگەن جۇمىس ساناتىنا جاتادى. اتالعان ەكى ورىن دا كولەمى مەن اۋقىمى بويىنشا كۇلتوبەلىك ۇلگىدەن ەداۋىر كىشىرەك ەكەنى انىقتالعان.

«كۇلتوبەدە اشىلعان حاناكا - ياساۋي تاريقاتىمەن تىكەلەي بايلانىستى ەجەلگى ءداۋىردىڭ ەڭ قىزىقتى قۇرىلىمدارىنىڭ ءبىرى. وعان دالەل قوجا احمەت ياساۋي كەسەنەسىنە جاقىن جەردە، ياعني 300 مەتر قاشىقتىقتا ورنالاسۋى، مۇردەلەردىڭ باسى سولتۇستىككە، ياعني كەسەنەگە قاراي باعىتتالۋى. سوپىلىق جانە ورتودوكسالدىق يسلامنىڭ باستى ايىرماشىلىعى قاسيەتتى قابىرلەرگە تابىنۋ تۋرالى ي. گالتسە، ۆ. بازيلوۆ، ي. ستاسيەۆيچ جانە باسقا عالىمداردىڭ ەڭبەكتەرىندە ايتىلعان. قاسيەتتى قابىرلەرگە تابىنۋ قوعامداستىقتىڭ نەگىزىن قالاۋشى نەمەسە سوپىلىق تاريقاتىنىڭ ەرەكشە قۇرمەتتى مۇشەسى جەرلەنگەن جەرلەردە كوپتەگەن ورتا ازيالىق مەن شىعىس حاناكالارىنىڭ بولۋى انىقتالعان. ورتا ازيادا مۇنداي مىسالدار وتە كوپ. سونىمەن بىرگە، اۋليەلەرگە تابىنۋ - ەجەلگى داۋىردە اقساقالدارعا جانە اۋلەتتىڭ نەگىزىن قالاۋشىعا تابىنۋىن قازاقستاننىڭ يسلامعا دەيىنگى نانىم- سەنىمدەرىنەن بايقاۋعا بولادى» ، - دەيدى جوبانىڭ عىلىمي جەتەكشىسى، فيلوسوفيا دوكتورى، قاۋىمداستىرىلعان پروفەسسور، قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى اندرەي حازبۋلاتوۆ.

تاريحشىنىڭ ايتۋىنشا، كوبىنە جوعارعى بيلەۋشىنىڭ نەمەسە ونىڭ وكىلىنىڭ تاپسىرىسى بويىنشا مۇنداي مەكەمەنىڭ سالىنۋى مەشىت مەن مەدرەسە سالۋمەن قاتار وڭ ءىس دەپ سانالعان. ادەتتە، ولار بارلىق مۇسىلمان ەلدەرىنىڭ قالالارىندا جانە جول بويىندا سالىنعان. كۇلتوبە قالاجۇرتىنداعى حاناكا - پەشى مەن كىشكەنتاي تاندىرلارى بار 10 بولمەدەن تۇراتىن كەشەن. عيماراتتىڭ وڭتۇستىك- شىعىس بولىگىندە 7 جەر استى تابىتى بار تىكبۇرىشتى ءپىشىندى كەسەنە ورنالاسقان. كەسەنە تىكبۇرىشتى (8 * 11 م) ءپىشىندى. بارلىق جەرلەنگەندەردىڭ باستارى سولتۇستىككە- قوجا احمەت ياساۋي كەسەنەسىنە باعىتتالعانى حاناكانىڭ ياساۋي وردەنىن جاتاتىندىعى تۋرالى بولجامدى دالەلدەيدى.

«حاناكا كەسەنەسىنىڭ وڭتۇستىك، سولتۇستىك جانە شىعىس جاعىندا تىكبۇرىشتى اينالما گالەرەيا ارشىلعان، قابىرعالاردىڭ ءبىر بولىگى شيكى كىرپىشتەن، ال باسقا بولىگى كۇيدىرىلگەن كىرپىشتەن جانە وزەننىڭ ۇلكەن تاستارىنان جاسالعان. كەسەنەنىڭ باتىسىندا، ۇزىن مەريديونالدى قابىرعا بويىندا وڭتۇستىكتەن سولتۇستىككە قاراي باتىستان كىرەبەرىستە ءبىر قاتاردا ورنالاسقان 8 قۇجىر (كىشكەنە بولمە) ورنالاسقان. نىساننىڭ سولتۇستىك- باتىس بولىگىندە جەر ءۇستى قۇرىلىمدارى نىعايتىلماعان، تۇرمىستىق قاجەتتىلىكتەر مەن ۇجىمدىق راسىمگە قولدانىلاتىن ايۆان - جابىق تەرراسساسى بولعانعا ۇقسايدى» ، - دەپ تۇسىندىرەدى ارحەولوگتىڭ ءبىرى ەرلان قازيزوۆ.

جوبانىڭ باس عىلىمي قىزمەتكەرى جانەركە شايعوزوۆانىڭ سوزىنشە، بۇل حاناكا ينستيتۋتتىڭ عىلىمي تۇجىرىمداماسىمەن اينالىسىپ جاتقان «كۇلتوبە قالاجۇرتى» اشىق اسپان استىنداعى ارحەولوگيالىق پاركىنىڭ «مارجانى» سانالاتىن I- II عاسىرلارداعى قاڭلى ءداۋىرىنىڭ كىرەس ءتارىزدى ورداسىمەن تەڭ دارەجەدە بولا الادى. بۇل عيماراتتىڭ بىرەگەيلىگى تەك سوپىلىق كەشەننىڭ ارحيتەكتۋرالىق تۇجىرىمداماسىندا نەمەسە شەشىمىندە عانا ەمەس، سونىمەن قاتار ياساۋي جولى وكىلدەرىنىڭ ءومىرى مەن جۇمىسىنىڭ كوپتەگەن اسپەكتىلەرىن اشادى. جالپى كۇلتوبە قالاجۇرتىن زەرتتەۋشى عالىمدار تاريحي ورنىننان تابىلعان نۋميزماتيكالىق جانە وزگە دە ماتەريالدارمەن بىرگە، انتروپولوگتەر مەن گەنەتيكتەردىڭ ادام سۇيەگىن زەرتتەۋ جۇمىستارى جاڭا اقپاراتتاردى بىلۋگە جانە قازاقستان تاريحىنىڭ جاڭا ءبىر «بەتىن» اشۋعا مۇمكىندىك بەرەدى دەپ ۇمىتتەنىپ وتىر.

ايتا كەتسەك، مادەنيەت جانە سپورت مينيسترلىگىنىڭ قولداۋىمەن كۇلتوبە قالاجۇرتىن اشىق اسپان استىنداعى مۋزەيگە اينالدىرۋ ءىسى 2019-2021 -جىلدارعا جوبالانعان. تاريحي ورىنداعى 27 گەكتار اۋماقتى ءۇش جىل ىشىندە زەرتتەپ، تابىلعان ورىنداردى تاريحي قالپىنا كەلتىرۋ جۇمىستارى جاسالادى. الداعى ۋاقىتتا تۇركىستان قالاسىنا كەلۋشىلەر كونە قالانىڭ تاريحىمەن تەرەڭدەي تانىسىپ، ارحەولوگيالىق ساياباقتى ارالاپ كورە الاتىن بولادى.

سوڭعى جاڭالىقتار