اتىراۋداعى كيەلى مەكەننىڭ ءبىرى - اقمەشىت قورىمى

اتىراۋ. قازاقپارات - اتىراۋ وبلىسىنىڭ جىلىوي اۋدانىندا اقمەشىت اتالاتىن كيەلى مەكەن بار.

جەم وزەنىنىڭ جاعاسىنداعى بيىك توبەنىڭ ۇستىندە، اقكيىزتوعاي اۋىلىنان سولتۇستىك- شىعىسقا قاراي 28 شاقىرىم جەردە ورنالاسقان اقمەشىت قورىمى قازاقستاننىڭ كيەلى جەرلەر گەوگرافياسىنىڭ كارتاسىنا ەنگەن، دەپ حابارلايدى قازاقپارات.

بۇرىن اقمەشىت قورىمى تۋرالى كوپ ايتىلا بەرمەۋشى ەدى. ەل- جۇرت تا جەتە بىلمەگەنى انىق. دەسەك تە، كەزىندە ۇستىرتتە بولعان ەكپەديتسيا مۇشەسى ا. و. ديۋگامەل اقمەشىت تۋرالى «اق بور توبەنىڭ بەتىندەگى قاسقىردىڭ ۇڭگىرىندەي تەسىككە ءبىر ادام زورعا سيىپ، ءۇش قۇلاشتاي ۇڭگىرمەن جۇرگەندە ەنى ەكى جارىم، بيىكتىگى كىسى بويىنداي، دوڭگەلەك كيىز ءۇي پىشىنىندەگى ساعانا تامعا كىرەدى. سىرتتا قۇدىعى بار»، - دەپ ەستەلىك قالدىرعان.

اقمەشىت - اعارتۋشى، ابىز- كورەگەن، ساۋلەتشى بەكەت مىرزاعۇل ۇلىنىڭ (1750-1813 ج ج. ) تۋىپ- وسكەن جەرى. حالىق ونى ايرىقشا قادىرلەپ، اۋليە تۇتقان. ول 1771-1774 -جىلدارى اقمەشىتكە جەر استى مەشىتىن سالدىرىپ، بالا وقىتقان. مۇندا ونىڭ اتاسى جانالى، اكەسى مىرزاعۇل مەن اناسى ءجانيا، ۇلى توعاي ماڭگىلىك تىنىستاعان.

سوڭعى كەزدەرى اقمەشىتكە بارۋشىلار كوبەيدى. اسىرەسە، ەلىمىز تاۋەلسىزدىگىن العاننان كەيىن جۇرت جان- جاقتان اعىلىپ كەلەتىن بولدى. قازاقستاننىڭ ءار وبلىسىنان، وزگە دە كورشىلەس ەلدەردەن دە كەلەتىندەر بار. وزگە ۇلتتىڭ وكىلدەرى دە كەلەدى.

بەكەت اتانىڭ 18-عاسىردا سالدىرعان العاشقى جەر استى مەشىتىن كەزىندە يمانسىزدار وق- دارىمەن جارىپ، قۇلاتىپ تاستاعان. كونەكوز قاريالار مەشىتتىڭ ورنىندا قوس شۇڭقىر عانا قالعانىن ايتادى. سول مەشىتتى جىلىوي اۋدانىنىڭ جۇرەگىنە يمان ۇيالاعان ازاماتتارى 1998 -جىلى ماڭعىستاۋدان شەبەرلەر شاقىرىپ، قايتا جاڭعىرتتى. قازىر اقمەشىت قورىمى مەملەكەت قورعاۋىنا الىنعان.

مۇندا يسلام قاجى مىرزابەك ۇلى بەكەت اتانىڭ قايتا جاڭعىرعان جەر استى مەشىتىن ۇستاپ وتىر. كەلۋشىلەرگە بەكەت اتانىڭ تاڭعاجايىپ قاسيەتى تۋرالى ەش جالىقپاستان اڭگىمەلەيدى.

يسلام قاجىنىڭ ايتۋىنشا، بەكەت اتا اقمەشىتتەن ءىلىم- ءبىلىم ىزدەپ، حورەزمدەگى باقىرجان قاجىدان ءدارىس الۋعا اتتانعان. باقىرجان قاجى وزگە شاكىرتتەرىنەن گورى بەكەت اتانىڭ ۇستامدىلىعىنا، بىلىمگە قۇمارلىعىنا، زەرەكتىلىگىنە ريزا بولىپ، باتاسىن بەرىپتى.

كەيىننەن بەكەت اتا اقمەشىتتەن، بەينەۋدەن، بايالىدان، وعىلاندىدان جەر استى مەشىتتەرىن قاشاپ سالىپتى. يسلام قاجى بەكەت اتانىڭ ەرەكشە قاسيەتتەرىن، ساۋلەتكەرلىگىن تەرەڭىرەك تانۋ ءۇشىن اقمەشىتتەگىدەن باستاپ بارلىق جەر استى مەشىتتەرىن كورىپ، باقىرجان قاجى ءدارىس بەرگەن حورەزمدەگى مەدرەسەگە دە بارىپ قايتقان. شىمكەنت، جامبىل وڭىرلەرىندە، تۇركىمەنستاندا تۇراتىن اتا ۇرپاقتارىمەن كەزدەسىپ، ەل جادىندا جاتتالعان اڭىزعا بەرگىسىز تاريحي اڭگىمەلەردى جيناستىردى.

سونىڭ نەگىزىندە 2008 -جىلى 740 بەتتىك «بەكەت اتا» كىتابىن شىعاردى. بەكەت اتانىڭ ارۋاعىنا ارنالىپ قاسيەتتى مەكەن - اقمەشىتتە ارنايى اس بەرىلىپ، قۇران باعىشتالىپ تۇرادى. سونداي شارالارعا جان- جاقتان جينالعان جۇرتشىلىق ۇدايى بەكەت اتا تۋرالى كەڭىرەك تانۋعا، كوبىرەك بىلۋگە ىنتا قويادى.

ويتكەنى، ەلىمىزدەگى تاريحى - تەرەڭ، شەجىرەسى - باي، تالاي ۇلىلار كىندىك كەسكەن كيەلى ءوڭىردىڭ بىرىنەن سانالاتىن اتىراۋ توپىراعىندا دۇنيەگە كەلگەن ۇلىقتىڭ بىرەگەيى - بەكەت اتانى تەك اتىراۋلىقتار عانا ەمەس، ءيىسى قازاق، جالپى مۇسىلمان قاۋىمى قاستەرلەيدى. «مەدينادا - مۇحاممەد، تۇركىستاندا - قوجاحمەت، ماڭعىستاۋدا - ءپىر بەكەت»، - دەپ حالقىمىز بەكەت اتانى ەڭ قاسيەتتى تۇلعاسىنىڭ بىرىنە بالاعان.

جەرىن قورعاعان باتىر، بويىنداعى تىلسىم كۇشتى حالقىنا شيپالىققا ارناعان ەمشى، تاڭعاجايىپ قاسيەتتەر يەسى، بولاشاقتى بولجاي بىلگەن كورىپكەل، ساۋلەت ونەرىنىڭ قايتالانباس شەبەرى، جاستارعا يماندىلىق نۇرىن سەپكەن اعارتۋشى، جاس كەزىنەن ىزگىلىك جولىن تاڭداعان بەكەت بابامىز تەك ءبىر اتانىڭ عانا ەمەس، ادامزاتتىڭ بالاسى اتانعان.

الاشتىڭ زاڭعار تۇلعاسى، قازاقستاننىڭ ەڭبەك ەرى، مەملەكەت جانە قوعام قايراتكەرى ءابىش كەكىلبايەۆ اقمەشىتتە بەرىلگەن استىڭ بىرىندە «بەكەت اتانىڭ بۇكىل ءومىرى ادامدار مەن حالىقتار اراسىنداعى قاقتىعىستاردى تەجەپ، قوعام مەن تابيعات اراسىنداعى ۇيلەسىمدىلىككە شاقىرادى. بەرەكە مەن ءپاتۋانى، ىنتىماق پەن ىجداحاتتى ىزدەپتى.

اۋلەكىلىكتەن تارتىندىرىپ، ادىلەتتىلىكتى مۇرات ەتتى. شاريعات پەن اتا جولىن تابىستىرىپ، زاماناۋي وزگەرىستەردى جاقسىلىققا قىزمەت ەتۋگە ۇندەدى. بەكەت ونەگەسى - تاريحي ساباقتاستىققا ادالدىقتىڭ ۇلگىسى. سان جىلدار بويى وتارشىلدىق پەن توتاليتاريستىك باسىبايلىققا تويتارىس بەرىپ، وتانشىلدىق پەن بۇقاراشىلدىقتى جەبەدى. تاۋەلسىزدىك العان حالقىمىز بابامىزعا شەكسىز ريزاشىلىعىن ءبىلدىرىپ، باسىن ءيىپ، ىزگىلىككە ۇندەگەن شاراپاتتى جولىن قاستەرلەي بەرەدى. ىلگەرى باسقان ءار قادامىمىزدى قايىرلى قىلا گور، جاقسىلىقتىڭ جارىلقاۋشىسى ءپىر بەكەت اۋليە!»، - دەپ ونىڭ قازاق ەلى تاريحىنداعى ورنى مەن ماڭىزىن تەرەڭنەن تارتا تەبىرەنە تولعانىپ ەدى. اقمەشىتتەگى جەراستى مەشىتىندە بەكەت اتا ۇستاعان اساتاياقتىڭ كوشىرمەسى تۇر. اساتاياقتىڭ كوشىرمەسىندە ارابشا جازۋلار بار.

دەمەك، بۇل اساتاياقتىڭ ءتۇپنۇسقاسىندا دا جازىلعانى داۋسىز. «شەجىرەلى تاريحىمىزدى تۇگەندەر كەلىستى ءىستىڭ باستاۋى ەلباسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ ۇلكەن قولداۋىمەن جۇزەگە اسقان «مادەني مۇرا» باعدارلاماسىنىڭ اياسىندا قولعا الىندى. اقمەشىت قورىمى «بولاشاققا باعدار: رۋحاني جاڭعىرۋ» باعدارلاماسىنداعى قازاقستاننىڭ كيەلى جەرلەر گەوگرافياسىنىڭ كارتاسىنا ەندى. بۇل ءبىزدىڭ ەلىمىزدەگى وسىنداي كيەلى جەرلەرىمىزدى تەرەڭ زەرتتەۋگە جول اشادى. ەندى اقمەشىتتەي كيەلى قاۋىمداعى قۇلپىتاستار مەن اتانىڭ اساتاياعىنداعى جازۋلاردى وقي الاتىن اراب عالىمدارى قاجەت»، دەيدى بەكەت اتا مۇراسىن جيناۋشى يسلام قاجى مىرزابەك ۇلى.

شىنىندا دا بەكەت اتانىڭ اساتاياعىندا نە جازىلدى ەكەن؟!.

اي اۋناپ، جىلدار جىلجىعان سايىن جۇرتشىلىقتىڭ بەكەت اتانىڭ ءبىر باسىنا قونعان عاجايىپ قاسيەتتەرىن تەرەڭ تانۋعا ىنتا- ىقىلاسى ارتا ءتۇستى.

اۆتور: بەك مۇستافا