اقىن ءارى شەبەر سەرىكباي وسپانوۆ: دومبىرا بارلىق تىلدە سويلەي الادى

None
None
قوستاناي. قازاقپارات - قوستانايلىق بەلگىلى اقىن سەرىكباي وسپانوۆتى زامانداستارى ۇستا، دومبىراشى رەتىندە دە جوعارى باعالايدى.

شەبەردىڭ قولىنان شىققان دومبىرا ءوزىنىڭ جوعارى ساپاسىمەن دە دارالانادى. ول قازاقپارات تىلشىسىنە بەرگەن سۇحباتىندا دومبىرا جاساۋدىڭ قىر-سىرى مەن ۇلتتىق دومبىرا كۇنىنىڭ ماڭىزى تۋرالى ايتىپ بەردى.

- سەرىكباي اعا، اقىندىعىڭىز ءبىر توبە، ال ۇستالىعىڭىز - ءتىپتى الابوتەن اڭگىمە. مۇنداي كەز كەلگەن ادامعا بۇيىرا بەرمەيتىن قاسيەت كىمنەن دارىدى؟

- قازاقتا «تاقىر جەرگە ءشوپ شىقپايدى» دەگەن ءسوز بار. بۇل دالەلدەنگەن شىندىققا اينالدى. كىسى بويىنداعى كەز كەلگەن ونەر تۇقىم قۋالايدى ەكەن. بۇعان قازىر كوزىم جەتىپ وتىر. ارعى اتام قۇرىش تا، اكەم وسپان دا اعاشتان ءتۇيىن تۇيگەن شەبەر بولىپتى. بالالىق شاعىم قازىرگى جانگەلدين اۋدانىنىڭ ءشيلى اۋىلىندا ءوتتى. اكەمە جەرگىلىكتى جۇرت كوزى تىرىسىندە «اعاش شەبەرى» دەگەن اتاق بايلاپ كەتكەن. وعان ەرەكشە ىلتيپاتپەن سالەم بەرەدى ەكەن. 5-6 جاسار كەزىمدە ماعان كادىمگى قاراعايدان دومبىرا جاساپ بەردى. اكەم سوعىستا ءبىر قولىنان ايىرىلدى. سوعان قاراماستان قولىنان ۇستا سايماندارىن تاستامادى. ول مەن 8 جاسقا تولعاندا ومىردەن ءوتتى. كەزىندە اكەمە ارناپ «مۇرا» دەپ اتالاتىن پوەما جازدىم. جالپى، ۇستالىققا دەگەن قابىلەتىم مەكتەپ قابىرعاسىندا بىلىنە باستادى. 7-8 وقىپ جۇرگەندە اعاش شانا جاساپ كوردىم. ال ناعىز كوڭىلىم اۋعان ۋاقىت 1980-جىلداردىڭ ەنشىسىندە. زاماننىڭ قيىن كەزى ەدى عوي. الماتىدا ۋنيۆەرسيتەتتىڭ جۋرناليستيكا فاكۋلتەتىندە وقيمىن. ەكىنشى كۋرستا ومار دەيتىن جىگىتپەن تانىستىم. بۇعان دەيىن دومبىرانى تەك قاراعاي اعاشىنان ويىپ، ازىرلەپ ءجۇردىم. كەيىن وماردىڭ شەبەرحاناسىنا بارىپ تۇردىم. كەلە-كەلە دومبىرانى قۇراپ جاساۋدى ۇيرەنىپ الدىم.

- قازىر شەبەرحانادا قانشا ۋاقىت وتكىزەسىز؟ دومبىرا جاسايتىن شيكىزاتتى قايدان الاسىز؟

- شىعارماشىلىق ادامى ۇنەمى وي ۇستىندە جۇرەدى. كەيدە كادىمگىدەي شارشايسىڭ. سول ۋاقىتتاردا بويىمدى سەرگىتۋ ءۇشىن شەبەرحاناما اسىعامىن. جەر ۇيدە تۇراتىندىقتان جۇمىس ىستەۋگە وتە قولايلى. ناقتى بەلگىلەپ قويعان ۋاقىتىم جوق، ءتۇننىڭ ءبىر ۋاعىنا دەيىن وتىراتىن كەزدەرىم بولادى. باستىسى، ەشكىم كەدەرگى جاسامايدى. ءۇي ىشىندەگىلەر دە وعان ابدەن ۇيرەنگەن. شيكىزاتتى تابۋ قيىن ەمەس. الدىمەن، اسپاپقا لايىقتى اعاش تاڭدالادى. ول ابدەن كەپتىرىلەدى. نەگىزى دومبىرا قاتتى اعاشتاردان جاسالادى عوي. ۇيەڭكى، قىزىل اعاش، شامشات، قاراعاي اكەلىپ وتىرامىن. قاجەت جەرىندە قايىڭدى دا پايدالانامىن.

- شەبەرحاناڭىزدان دومبىرادان بولەك، بەسىك، ساندىق، اعاش ساۋىتتاردى بايقادىق. بۇل دا ءوز قولىڭىزدان شىققان بۇيىمدار عوي؟

- استاۋ، وجاۋ، اعاش ساعاتتان باستاپ، بەسىكتىڭ شۇمەگىنە دەيىن جاسايمىن. سىنعان دومبىرانى جوندەپ، قالپىنا كەلتىرەتىن ونەرىم بار. ال بەسىك تۋرالى كوپ نارسە ايتۋعا بولادى. «بەسىك» تۋرالى كىتاپ جازعان قازاقستانداعى ءبىرىنشى قالامگەر - مەن. مۇنى ماقتانىشپەن ايتا الامىن. ساعاتبەك مەدەۋبەك ۇلى دومبىرا تۋرالى كىتاپ شىعارسا، مەن وسى ەڭبەگىمدە بەسىكتىڭ قالاي جاسالاتىنىن، ونىڭ جابدىقتارىنان باستاپ، نارەستەنى بەسىككە قالاي بولەۋ كەرەكتىگىنە دەيىن بايانداۋعا تىرىستىم. نە جاساسام دا ساپاعا ءمان بەرەمىن. ماسەلەن، دومبىرانى كەز كەلگەنى قۇراستىرۋى مۇمكىن. ال ونىڭ ءۇنىن قۇلاققا جاعىمدى قىلۋ ەكىنىڭ ءبىرىنىڭ قولىنان كەلە بەرمەيدى. مەن وسى جاعىنا كوبىرەك كوڭىل بولەمىن. دومبىرانى كەز كەلگەن ادام شەرتكەن كەزدە سىڭعىرلاپ تۇرۋى كەرەك. ءوزىمنىڭ ۇزاق جىلداردان كەيىن تۇيگەنىم - قىزىل اعاشتان جاسالعان دومبىرانىڭ ءۇنى عاجاپ كەلەدى. وكىنىشكە قاراي، ول قولعا تۇسە بەرمەيدى.

- سەرىكباي اعا، دومبىرانىڭ جاسالۋ تەحنولوگياسىن ايتىپ بەرىڭىزشى. ونىڭ ناقتى ادىستەمەسى بار ما؟

- دومبىرا ەكى ءتۇرلى ادىسپەن - قۇرالىپ نەمەسە ويىلىپ جاسالادى. قۇراما دومبىرالاردىڭ شاناعى جۇقا تىلشەلەردەن قۇرالىپ جاسالسا، بىتەۋ دومبىرا تۇتاس اعاشتان ويىلادى. بۇل باسى. دومبىرا بىرنەشە بولىكتەن تۇرادى: باسى، قۇلاقتارى، پەرنەلەر، مويىن، شاناق، بەت تاقتاي، ىلگەك جانە ىشەكتەر. پەرنەلەردىڭ اتاۋى بولادى. ونى جاتتاپ العان دۇرىس. تۇرمىستا كەڭ تانىلعان دومبىرالار 7 نەمەسە 9 قاۋاشاقتان، 7 ىشەكتەن تۇرادى. بەت تاقتاي - دومبىرانىڭ ماڭىزدى بولىگى. ونىڭ كولەمى نەعۇرلىم كىشىرەك بولسا، اعاشتىڭ تەربەلىس قاسيەتى دە سوعۇرلىم جيىلەي تۇسەدى. بەت تاقتاي قىز قاراعايدان جاسالادى.

- قازىر دومبىراعا سۇرانىس قالاي؟

- ءدال قوستانايدى الىپ قاراساڭىز، وتە تومەن. «ءار ۇيدە ءبىر دومبىرا» دەپ اكتسيالاتىپ جاتىر عوي، دەگەنمەن ناقتى سۇرانىس بىلىنبەيدى. راسىمەن دە ءار قازاقتىڭ ۇيىندە دومبىرا تۇرۋى ءتيىس. ماسەلەن، قازىر ولەگ دەگەن ورىس جىگىتىمەن بىرىگىپ، ساپالى، باعاسى قۇندى دومبىرا جاساۋعا كىرىستىك. ول اسا بايىپپەن، قىمبات اعاشتاردان جاسالادى. باعاسى دا تيىسىنشە جوعارى. جالپى، مەن جاساعان دومبىرامدى 50-60 مىڭ تەڭگەدەن جوعارى باعاعا ساتامىن.

- ۇلتتىق دومبىرا كۇنى رەسمي تۇردە بەكىدى. ءوڭىر- وڭىردە مادەني- بۇقارالىق ءىس شارالار وتكىزىلەدى. دومبىرانىڭ قادىر-قاسيەتى تۋرالى اقىن نە دەيدى؟

- قازاقتى تانيمىن دەسەڭ، ەڭ الدىمەن دومبىرا ۇنىنە قۇلاق ءتۇر. بويىڭ جەڭىلدەپ، جان دۇنيەڭنىڭ تازارۋىن، مۇڭنان ارىلۋىن بايقايسىڭ. ءار ۇلت ءوزىنىڭ ۇلتتىق اسپابىن ماقتانىش ەتەدى، باسقاعا تەڭگەرمەيدى، جاتتىڭ قانجىعاسىنا وڭگەرمەيدى. بۇگىندە قازاقتىڭ ۇلى مۋزىكالىق اسپابى - قاسيەتتى قارا دومبىرادان شىققان ءۇن قايسى ۇلتتىڭ وكىلدەرىن دە جالت قاراتىپ، جانىنا شۋاق، كوڭىلىنە قۋات قۇيادى. دومبىرا بارلىق تىلدە سويلەي الادى. ادەتتە، «قارا» دەگەن ءسوزدى باعزى بابالار «قاسيەتتى، تاريحي، ەرەكشە تىلسىمعا يە» دەگەن ماعىنادا قولدانعان.

وسى ءسوز قازاقپەن بىرگە جاساپ كەلەدى، جاساي دا بەرەدى. قارا جەردە قازاق تۇرعاندا ونىڭ دومبىراسى سايراي بەرەدى.

- سۇحباتىڭىزعا راحمەت! مەرەكە قۇتتى بولسىن!

اۆتور: قاسقىرباي قويشىمانوۆ

سوڭعى جاڭالىقتار