تۇرمەدەگى ءتۇرلى ازاپتاۋعا شىداپ ابايدى الالاپ، مۇحتاردى مۇقاتۋعا كونبەگەن قايسار عالىم

نۇر- سۇلتان. قازاقپارات - ⅩⅩ عاسىردىڭ باسىنان باستاپ قازاققا پايدا ويلاعان ادامنىڭ ءبارى قۋعىن- سۇرگىننىڭ قۇربانى بولىپ، جاۋىزدىقپەن جانىشتالىپ جاتتى. سولاردىڭ قاتارىندا اباي الەمىن زەرتتەپ، ويشىلدىڭ ەڭبەگىن قازاققا شامشىراق ەتىپ ۇسىنعىسى كەلگەن زەرتتەۋشى عالىمدار دا بار.

ساياسي قۋعىن- سۇرگىن قۇرباندارىن ەسكە الۋ كۇنىنە وراي بۇگىن وسى سالانىڭ كورنەكتى وكىلى قايىم مۇحامەدحانوۆتىڭ سولاقاي ساياساتتان كورگەن قىساستىعى تۋرالى ماقالانى ۇسىنعالى وتىرمىز. بۇل ماقالا قازاقپارات اگەنتتىگىندە قايىم مۇحامەدحانوۆتىڭ قىزى دينا مۇحامەدحاننىڭ اكەسى جايلى جيناعان دەرەكتەرىنە سۇيەنىپ جاريالانىپ وتىر.

ۇلى ابايدىڭ 175 جىلدىعىن بيىل مەملەكەتتىك دەڭگەيدە اتاپ ءوتىپ، اقىن الەمىنىڭ تەرەڭىنە ۇڭىلەر بولساق، ونىڭ مۇراسىن تۇگەندەۋگە زور ۇلەس قوسقان تۇلعالاردى دا نازاردان تىس قالدىرماۋىمىز كەرەك. سەبەبى ولاردىڭ ەڭبەگى مەن ەرلىگى بولماعاندا ابايتانۋشى، الاشتانۋشى تۇرسىن جۇرتبايشا ايتقاندا بۇگىن «الدى جوق، ارتى جوق، كەڭ جاپان دالادا جالعىز جۇرگەن ابايدى كورىپ بىلگەندەي ەكەنبىز».

قايراتكەرلىككە بەلدى بەكەم بۋعان قايىم مۇحامەدحانوۆ الاشتىڭ اباي مۇراسىنان ايىرىلىپ قالا جازداعان الماعايىپ زامانىندا ادىلەتسىز ايىپتاۋلار مەن ادام توزگىسىز ازاپتاۋلاردى باستان كەشىردى. تۇرسىن جۇرتباي قايىم مۇحامەدحانوۆ جايلى ءسوز قوزعاعاندا ونى «ابايدىڭ رۋحاني قورمالى، ماعجان مەن مۇحتاردىڭ رۋح جاساۋىلى» (ەگەمەن قازاقستان، قايىم- قيامەت، 2016 ج. 7 - قاڭتار) دەپ اتايدى. راسىندا دا، قايراتكەردىڭ ءومىر جولىنا زەر سالساڭىز، «ولسەم، الاش ازاماتتارىنان جانىم ارتىق ەمەس» دەگەن قاعيداتقا ءومىرىنىڭ اقىرىنا دەيىن ادال وتكەنىنە كوزىڭىز جەتەدى.

قايىم قالاي قالىپتاستى؟

قايىمنىڭ ۇلتتىق رۋحتى ءسىڭىرىپ وسۋىنە اكەسىمۇحامەدحان سەيتقۇلوۆتىڭ ىقپالى ەرەكشە بولعانىن ايتا كەتۋ كەرەك. مۇحامەدحان سەيىتقۇلوۆ - بىرنەشە ءتىلدى جەتىك بىلگەن، قازاق حالقىنىڭ رۋحاني دامۋىنا زور ىقپال ەتكەن تۇلعا. ونىڭ ۇيىنە اباي مەن شاكارىم، سول تۇستاعى قايراتكەرلەر، جازۋشىلار جينالاتىن ەدى. قايىم ۇلت زيالىلارىن بالا كەزدەن كورىپ ءوستى. وقۋ- بىلىمگە قۇشتار بولدى.

الاش زيالىلارى سەمەيدەگى (زارەچنىي سلوبودكادا، ەسكى اتاۋى «الاش») سەيتقۇلوۆتىڭ ءۇيىن كەزدەسۋ ورنى رەتىندە تاڭدادى. التى جاستاعى قايىم اكەسىنىڭ ۇيىندە العاش رەت مۇحتار اۋەزوۆتى كوردى. ول مۇندا ءجيى قوناقتا بولاتىن. قايىمنىڭ اكەسى مۇحتار اۋەزوۆتىڭ «ەڭلىك- كەبەك»، «قاراگوز» پەسالارىنىڭ العاشقى رەپەتيتسياسىن جاساۋعا قولايلى جاعداي جاسادى. مۇحامەدحان سەيتقۇلوۆتىڭ قارجىلاندىرۋىمەن «سارى- ارقا» گازەتىنىڭ، 1918 -جىلدان باستاپ جۇسىپبەك ايماۋىتوۆ پەن مۇحتار اۋەزوۆتىڭ رەداكسياسىمەن «اباي» جۋرنالىنىڭ شىعارىلۋى - ونىڭ ءوز زامانىندا اعارتۋ ىسىنە ەرەكشە ءمان بەرگەنىن تانىتادى.

ۇلت كوشباسشىسى ءاليحان بوكەيحان سەمەيدىڭ سول جاعالاۋىندا وتكەن جيىندا قالاعا باستاپقى «الاش» اتاۋىن قايتارۋ تۋرالى ماسەلە كوتەرگەن كەزدە مۇحامەدحان سەيتقۇلوۆ وعان قولداۋ بىلدىرگەن. گۇلنار دۋلاتوۆا دا اكەسى ءمىرجاقىپتىڭ مۇحامەدحانمەن دوستىعىن ەسكە الىپ وتىرادى ەكەن. 1911 -جىلى مۇحامەدحان ءمىرجاقىپتى كەپىلدىك سالىپ، تۇتقىننان بوساتىپ العان. ال شاكارىمنىڭ بەلگىلى فوتوسۋرەتى مۇحامەدحاننىڭ ۇيىنە كەلگەن كەزدە تۇسىرىلگەن. سونداي- اق ول شاكارىمنىڭ قاماۋدان بوساپ شىعۋىنا كومەكتەسەدى.

«الاش ارىستارى تۋرالى ءسوز قوزعايتىن بولساق، اكەم مۇحامەدحان سەيىتقۇلوۆ تۋرالى ايتپاي كەتە المايمىن. مۇنى ەندى وقىرمان قاۋىم دۇرىس ءتۇسىنۋىن وتىنەمىن. مەنىكى كەيبىرەۋلەر سياقتى كورپەنى وزىمە قاراي تارتۋ ەمەس. ال اكەم تۋرالى ايتاتىن بولسام، وعان ونىڭ الاش ارىستارىمەن جاقىن سىيلاستىعى سەبەپكەر. ءبىزدىڭ ءۇي وندا مۇحاڭنىڭ ۇلى اقىن تۋرالى ۇلى ەپوپەياسىنان قالىڭ وقىرمانعا بەلگىلى اتاقتى ءتىنىباي مەشىتىنىڭ ىرگەسىندە ەدى. ءيا، ماقتاندى دەمە، قاراعىم، سول ەڭسەلى شاتىرلى ۇيدە كىمدەر بولماعان دەسەڭشى! ايتالىق: شاكارىم، كوكباي، تۇراعۇل بولىپ بۇل ءتىزىم جالعاسا بەرەدى. الدىڭعى اعالاردىڭ اسىل جۇزدەرى ەسىمدە ەمىس- ەمىس ساقتالسا، كەيىنگىلەردى ەسەيىپ قالعاندا كورگەندىكتەن ءبارى دە ەستە. سوندا دا بۇلاردىڭ قاي- قايسىسى تۋرالى بولماسىن، ەڭ الدىمەن اكەم ايتقان ەستەلىكتەرگە جۇگىنسەم دەيمىن»، - دەپ ەسكە الادى كەيىن اكەسىن قايىم.

تۋعان ءۇيدىڭ جىلۋى، قورشاعان ورتاسى، ءبىلىم ءورىسى - عىلىمي- مادەني قۇندىلىقتاردى ساقتاۋدى نيەت ەتكەن قايىمنىڭ قالىپتاسۋىنا ىقپال ەتتى. مۇحامەدحان سەيتقۇلوۆ 1921-1937 -جىلدار ىشىندە قۋعىن- سۇرگىنگە ۇشىراپ، اقىرى اتىلىپ كەتكەن. وسى كەزدە ءبىر ءۇيدى اسىراۋ قيىندىعى 15 جاستاعى قايىمنىڭ موينىنا ارتىلعان ەدى. ول كەمەجايدا جۇك تاسۋشى، جۇمىسشى، كادر ءبولىمى قىزمەتكەرى، مادەنيەت قىزمەتكەرى، مۇعالىمدىك قىزمەت اتقاردى. ەكى جىلدىق قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى مۇعالىمدەرىن ازىرلەۋ كۋرسىنان كەيىن سەمەي پەدينستيتۋتىنا ءتۇسىپ، 1941 -جىلى ەكستەرنمەن اياقتايدى. 17 جاستان باستاپ سەمەي قالاسىنىڭ ءارتۇرلى مەكەمەسىندە ساباق بەرەدى. ۇزدىك پەداگوگ- تالىمگەر ءومىرىنىڭ 60 جىلدان استامىن جاستاردى تاربيەلەۋ جانە ءبىلىم بەرۋ ىسىنە ارناعان.

اباي ءۇشىن ۇنەمى كۇرەسۋگە تۋرا كەلدى

مۇحتار اۋەزوۆ قايىم ءۇشىن عۇمىر بويى تالىمگەر جانە ۇستاز بولىپ قالدى. شاكىرت ۇستازىنا ءومىرىنىڭ سوڭىنا دەيىن ادال بولدى. ادامداردى جاقسى تانيتىن مۇحتار قايىمنىڭ بويىنان ەرەكشە دارىن، يماندىلىق پەن ادالدىقتى بايقايدى. قايىمدى اباي تۋرالى رومان- ەپوپەيا جازۋ بارىسىندا ءتۇرلى تاپسىرما ورىندايتىن عىلىمي ءتىلشى ەتىپ الادى. 1930 -جىلداردىڭ اياعى - اباي مۇراسى، ونىڭ شاكىرتتەرى مەن ءىزباسارلارىنا جويىلىپ كەتۋ قاۋپى تۋىنداعان شاق ەدى. اباي ءسوزى بۇرمالانىپ، شىعارمالارى عىلىمي تۇرعىدا زەرتتەلمەدى. قولجازبالارى مەن جەكە زاتتارى جوعالىپ، كوزىن كورگەن قاريالار ازايدى. وسى كەزدە مۇحتار اۋەزوۆ قازاق مادەنيەتىنىڭ ەلەۋلى بولىگىن ساقتاۋ ءۇشىن شاكىرتى قايىمعا ءبىرشاما مىندەت جۇكتەيدى.

وسىلايشا جاس قايىم ابايدىڭ تۇڭعىش مۇراجايىن اشۋعا نەگىزدەمە قالاۋ، اباي شاكىرتتەرى مەن ءىزباسارلارىنىڭ مەكتەبىن قۇرۋ جانە ساقتاۋ، ويشىل- اقىننىڭ قۇندى ءسوزىن تەكستولوگيالىق تالداۋ ادىسىمەن ساقتاپ قالۋ مىندەتىن موينىنا الادى. قايىم جۇك كولىگىمەن شالعاي اۋىلدارعا ايلاپ ساپار شەككەن. ابايدى كوزى كورگەن قاريالارمەن، ءومىرى مەن شىعارماشىلىعىنان حاباردار ادامدارمەن اڭگىمەلەسىپ، تۇرمىستىق زاتتاردىڭ، كيىمدەر مەن كىتاپتاردىڭ، اباي قولجازبالارىنىڭ شىنايىلىعىن ناقتىلادى.

1940 -جىلى قازاقستاندا، سەمەي قالاسىندا تۇڭعىش مەملەكەتتىك ادەبي- مەموريالدى اباي مۇراجايىن ۇيىمداستىرۋعا ولشەۋسىز ەڭبەك ءسىڭىردى. مۇراجايدى نولدەن باستاپ قۇرۋ - اركىمنىڭ قولىنان كەلە بەرمەيتىن ءىس. كەيبىرەۋلەر ىرگەتاسىن قۇرۋعا جاۋاپكەرشىلىك الادى. قايىم ۇستازى مۇحتارمەن بىرگە سەمەيدە العاشقى عيماراتتى تاڭدادى. ال قايىمنىڭ دوسى جانە ارىپتەسى بوريس اكەرمان ءىس- ساپارلار مەن زەرتتەۋلەر كەزىندە ۇنەمى جانىنان تابىلدى. سول كەزەڭدە 500 جادىگەر ناقتىلانىپ، بارلىعىنا عىلىمي سيپاتتاما بەرىلىپ، مۇراجاي بويىنشا تولىق «جولباسشى» قۇرال جازىلدى. مۇنداي نەگىزدەمەسىز مۇراجايدىڭ قۇرىلماسى انىق ەدى.

قىزمەتىن مۇراجايدا اعا عىلىمي قىزمەتكەر بولىپ باستاعان قايىم جوعارى وقۋ ورنىندا ساباق بەرۋىن جالعاستىرا بەرەدى. ال 1947 -جىلى مۇراجاي قاز س س ر- ءى عىلىم اكادەمياسى قاراماعىنا وتكىزىلگەن كەزدە جانە عىلىمي قىزمەتتى ساقتاپ قالۋ ماقساتىندا اكادەميا پرەزيدەنتى قانىش ساتبايەۆتىڭ بۇيرىعىمەن ول مۇراجاي ديرەكتورى بولىپ تاعايىندالىپ، 1951 -جىلى رەپرەسسياعا دەيىن باسشىلىق ەتتى. قايىم سوندا دا پەداگوگيكالىق قىزمەتىن ەشقاشان تاستاماعان.

«قازىر بۇعان سەنۋ وتە قيىن. دەگەنمەن اباي ءۇشىن ۇنەمى كۇرەسۋگە تۋرا كەلدى. اكەم ابايدىڭ 100 جىلدىعىن بيلىكتەن قولداۋ بولماسا دا لايىقتى وتكىزدى. ابايدىڭ جيدەبايداعى قىستاۋىن قايتا قالپىنا كەلتىرۋ، اقىن جانە تۋعان- تۋىسقاندارىنىڭ زيراتىن جاقسارتۋ قاجەت بولدى. اباي بەينەسىن ءمۇسىن جانە بەينەلەۋ ونەرىندە ماڭگىلىك ەستە قالدىرۋ جۇمىستارىن ۇيىمداستىرۋ، زاۋىتتارعا حات جازىپ، ماتەريالدار ىزدەۋ، ابايعا جانە ونىڭ اينالاسىنا قاتىستى جەرلەردە مەموريالدىق تاقتا ورناتۋ تۋرالى ىزدەنۋ قاجەتتىلىگى تۋىندادى - قازىر ءبارىن تىزبەلەۋ مۇمكىن ەمەس. سول جىلدارداعى حاتتار مەن مۇراعات قۇجاتتارى - سونىڭ ايعاعى»، - دەيدى عالىمنىڭ قىزى دينا.

اباي مۇراسىن ساقتاپ قالۋ ءۇشىن بىر مەزەتتە كوپ شارۋا تىندىرۋ قاجەت ەدى: اۋىزشا ساقتالعان شىعارمالارىن قالپىنا كەلتىرۋ، جازباشا ۇزىندىلەردى مۇقيات وقىپ، قاي شاكىرتتىكى ەكەنىن تەكستولوگيالىق تالداۋ ادىسىمەن انىقتاپ، دالەلدەۋ قاجەت بولاتىن. ال ۋاقىت تىعىز - قاريالار ازايدى، ولەڭدەرى ۇمىتىلا باستادى، قولجازبالار جوعالدى. بۇل - قازاق مادەنيەتىنىڭ ەلەۋلى كەزەڭى. سەمەيلىك عالىمنىڭ ەڭبەگى سول - ول العاش رەت ابايدىڭ ادەبي مەكتەبىنە عىلىمي نەگىزدەمە قالادى. بۇل توڭكەرىسكە دەيىنگى جانە قازىرگى قازاق ادەبيەتى اراسىندا وزىندىك «كوپىردىڭ» اشىلۋى بولدى.

اباي مەكتەبى، بۇل - قازاق ادەبيەتىندەگى بىرەگەي مەكتەپ. جالپى الەم ادەبيەتىنىڭ وزىندە ادەبي مەكتەپتەردىڭ بولۋى بىرەن- ساران عانا. ابايدان وقىعان، كەڭەسىن تىڭداعان، سول ارقىلى ورىس، الەم جانە شىعىس مادەنيەتىمەن تانىسقان ءبىر توپ اقىن- جىراۋ، سازگەرلەر مەن ەرتەگىشىلەر، انشىلەر - تۇتاس اباي مەكتەبى ەدى. اباي شاكىرتتەرى ۇلى ويشىل، اقىننىڭ گۋمانيستىك جانە فيلوسوفيالىق كوزقاراسىنىڭ اسەرىندە بولدى. ولار - اقىننىڭ ءوز ۇلدارى جانە جاس اقىندار اۋباكىر، ءارىپ، اسەت، بايماعامبەت، كوكباي، ماعاۋيا، تۇراعۇل، شاكارىم، الاش زيالىلارى ءتارىزدى ءىزباسارلارى. قايىم مۇحامەدحانوۆ اباي مەكتەبى اقىندارىنىڭ ەسىمدەرىن قالپىنا كەلتىردى. ولاردىڭ ءومىرى مەن شىعارماشىلىعى تۋرالى مالىمەتتەر جيناپ، تولىق ءومىرباياندارىن جازدى. بارىنەن بۇرىن، ول اباي شاكىرتتەرى مەن ءىزباسارلارىنىڭ شىعارمالارىن قالپىنا كەلتىرۋ بويىنشا ءىرى ىزدەستىرۋ- زەرتتەۋ جۇمىسىن جۇرگىزىپ، عىلىمي تۇسىنىك بەرىپ، باسپاعا ازىرلەدى. اباي شاكىرتتەرى مەن ءىزباسارلارى مەكتەبى - عىلىمداعى جاڭا باعىت، ونى، ناقتى ايتقاندا، مادەنيەتتىڭ ءبىر كەزەڭىن انىقتاپ جانە ساقتاپ قالعان قايىم بولاتىن.

تۇرمەدەگى ازاپ

قايىم مۇحامەدحانوۆتىڭ «ابايدىڭ ادەبي مەكتەبى» ديسسەرتاتسياسىن (1951 -جىلدىڭ 7 - ءساۋىرى) قورعاۋى - ەلىمىزدىڭ تاريحىنداعى ەلەۋلى وقيعانىڭ ءبىرى ەدى. ديسسەرتاتسيا قورعالعانىمەن اۋەزوۆ پەن مۇحامەدحانوۆتى ايىپتاۋ كۇشەيە ءتۇستى. مۇنىڭ سوڭى مۇحامەدحانوۆتى اباي مۇراجايى ديرەكتورى جانە وقىتۋشى قىزمەتىنەن بوساتۋمەن اياقتالدى. سوڭىنان قايىم 1951 -جىلى 1 - جەلتوقساندا تۇتقىنعا الىنىپ، سەمەي جانە الماتىداعى ن ك ۆ د تۇرمەسىنە، قاراعاندى لاگەرىنە قاماۋعا الىندى. عالىمنىڭ تۇرمەدە قانداي ازاپ كورگەنىن تۇرسىن جۇرتبايدىڭ سۇحباتىنان وقۋعا بولادى.

تەرگەۋشىلەر «سەن جاس عالىم ءارى ديرەكتورسىڭ. ءۇيىڭ بار، بالا- شاعاڭ كۇتىپ تۇر. ءبىز قاجەتتى قۇجاتتاردى دايىنداپ قويدىق. بىزگە ءبىر عانا مويىنداۋ كەرەك. ماعان وسى تاقىرىپتى ۇسىنعان جانە عىلىمي جەتەكشى بولعان - م. اۋەزوۆ دەسەڭ بولدى» دەيدى. قايىم ەش كونبەگەن. «ەگەر مەن مويىنداسام، اۋەزوۆ كەتەدى. اۋەزوۆ كەتسە، ابايىمنان تۇك قالمايدى...» دەپ ويلايدى. تىستەنىپ «الاشىمنىڭ» شۋماقتارىن قايتالاپ، ۇرىپ- سوعۋلاردىڭ بارىنە دە ءتوزىپ بەردىم دەيدى.

«ءبىر كۇنى مەنى باسقا كامەراعا الىپ باردى. ءىشى جىپ- جىلى ەكەن. «ەەە، مىناۋ جاقسى بولدى عوي» دەپ وتىرعانىمدا تابانىم كۇيە باستادى. قابىرعانى ۇستاسام ىستىق، قۇبىر دا ىستىق. ءبىر ۋاقىتتا بۇكىل دەنەمدى كۇيدىرىپ اكەتىپ بارادى. ءبىراق «ەسىمە اكەمنىڭ «تابانى كۇيگەن ادام ەشقاشان ادام بولمايدى» دەگەنى ءتۇستى. قۇبىردان ۇستادىم. «كوپ بولسا الاقان كۇيەر، الاقان كۇلدىرەپ ويىلىپ كەتسىن، ولمەيمىن» دەدىم دا تاس جابىستىم. ءبىر ساعات پا، ەكى ساعات ءوتتى مە، ەسىمدى جيسام، ۇرىپ جاتىر ەكەن. قولىمدى سىرتىنان اعاشپەن اياۋسىز سوعىپ جاتىر، ال قولىم انا قۇبىرعا جابىسىپ قالعان ەكەن. ەستىپ جاتىرمىن: «ولگەن جوق، ءتىرى جاتىر» دەدى.

ەكى كۇننەن كەيىن تاعى ءبىر كامەراعا الىپ كەلدى. ىستىق كامەراعا قامايدى- اۋ دەپ ۇرەيلەنە باستاپ ەدىم، جوق، مۇنىڭ ءىشى سالقىن بولىپ شىقتى. «سالقىنعا شىداۋعا بولادى» دەپ تۇرعانىم سول ەدى، قابىرعاسىن اق، بوزقىراۋ باسقان، كادىمگى ۇسكىرىك جۇرگەندەي وتە سۋىق كامەرا ەكەن. ونى دايىنداردا 35-40 گرادۋس ايازعا دەيىن جەتكىزەتىن بولۋى كەرەك. ادام ەكى كۇنگە ايازعا شىدايدى، سودان كەيىن ەسى كەتە باستايدى دەگەندى بىلەتىن ەدىم. ۇزىنى ەكى مەتر، ەنى ءبىر مەتر كامەرانىڭ ءىشىن اينالىپ جۇگىرە بەردىم، جۇگىرە بەردىم. اياعىم قالاي يكەمگە كەلسە، سولاي توقتاماۋعا تىرىستىم. قۇلاعانىمدى بىلەمىن، ەسىمدى جيسام، انالار تاعى ۇرىپ جاتىر ەكەن، سۋىقتا ۇرعاندا ادام دەنەسى اۋىرسىنۋدى سەزبەيتىنىن ءبىلدىم. «مىناۋ ولمەپتى، ءتىرى ەكەن» دەدى بىرەۋى.

ءۇشىنشى جولعىسىندا انالار «ءاي، قوياسىڭ با، جوق پا، مويىنداي سالساڭ قايتەدى» دەپ سۇراسا، «جوق، ولسەم ولەيىن، ەشتەڭە ايتپايمىن» دەپ تىستەنىپ تۇرعانىم سول، ەكى ءداۋ كەلدى دە، ۇلكەن ءبىر قاپتى كيگىزە سالدى. سودان قولىندا رەزەڭكە سويىل، ونىمەن باس- كوزگە قاراماي توپەلەگەندە، اسىرەسە ساۋساقتارعا تيگەندە دەنەڭدى تىزىلداتاتىن. رەزەڭكە سويىل تيگەن جەر كوگەرمەيدى ەكەن، ەرتەسىندە ورنىمنان قوزعالا الماي قالدىم. انالاردىڭ ايتاتىن ءسوزى: «مىناۋىڭ ءالى ءتىرى...» - دەپ كەلتىرەدى قايىمنىڭ ءسوزىن شاكىرتى تۇرسىن جۇرتباي.

شەكتەن شىققان ازاپتاۋلار - ىستىق جانە سۋىق كامەرا، تىرناق استىنا ينە جۇگىرتۋ، باسقا سۋ تامىزۋ، مورالدىق قىسىم جانە ءولىم جازاسىمەن قورقىتۋ قايىمنىڭ ەرىك- جىگەرىن سىندىرا المادى. ول «اباي مەكتەبى بار» دەپ جاۋاپ بەردى. سودان ەشبىر مويىنداتا الماعان سوڭ، اۋەلگىدە كەسىلگەن اتۋ جازاسى 25 جىلدىق تۇرمە ۇكىمىنە اۋىستىرىلىپ، سىبىرگە ايدالدى. عالىم عىلىمي يدەيالارىنان باس تارتپادى. قازىر حالىق ماقتانىشىنا اينالعان اباي مەكتەبىن ساقتاپ قالدى.

«ەر قازاق ەجەلدەن ەركىندىك اڭساعان...»

قايىم مۇحامەدحانوۆ - قازاق س س ر- ءى مەملەكەتتىك گيمنى ءماتىنىنىڭ اۆتورى (1945). 27 جاستاعى جاس جىگىت 1943 -جىلى كونكۋرس جەڭىمپازى اتاندى - ول رەسپۋبليكا گيمنىن جازدى، العاشقى جولدارى «ەر قازاق ەجەلدەن ەركىندىك اڭساعان» دەپ باستالادى. و زاماندا مۇنداي جالىن اتقان ءسوزدى تەك ناعىز پاتريوت قانا جازا الاتىن. بۇل ءماتىن 30 جاسار كومپوزيتور مۇقان تولەبايەۆتى مۋزىكا جازۋعا شابىتتاندىردى. بۇل گيمن بىرنەشە ونجىلدىقتار بويى ايتىلعانىن ۇمىتپاعان ءجون! دەگەنمەن سول زامانداعى بيلىك ءوز حالقىن ەر، ەرجۇرەك دەپ ايتۋعا جاسقاناتىن، سول سەبەپتى «ەر» ءسوزىن «ءبىز» دەگەن سوزگە اۋىستىرىپ، جەكەلەگەن اۆتورلار - جاس اقىن (ق. مۇحامەدحانوۆ) جانە جاس كومپوزيتور (م. تولەبايەۆ) ياعني، «سەرىكتەستەر» ۇجىمى اتىنان شىعاردى.

1992 -جىلى قايىم تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ ءانۇرانىن شىعارۋعا ارنالعان بايقاۋعا قاتىسىپ، ءماتىنى تاعى جەڭىسكە جەتتى. ءبىراق بۇل جولى قايىم «اۆتورلار ۇجىمىن» قوساتىن بولعاندىقتان قاتىسۋدان باس تارتتى.

مالىمەت پەن فوتوسۋرەتتەر قايىم مۇحامەدحانوۆتىڭ قىزى دينا مۇحامەدحاننان الىندى.

اۆتور: ايان بەكەن ۇلى