كوروناۆيرۋسقا قارسى ۆاكسينانى ازىرلەۋ تاۋلىك بويى ءجۇرىپ جاتىر - قازاقستاندىق عالىم

وتار. قازاقپارات - ۆاكسينا ازىرلەۋ مەن بيولوگيالىق قاۋىپسىزدىك بىرەۋلەر ءۇشىن كۇندەلىكتى ءومىر شىندىعى، قىزىقتى جۇمىس ءارى بورىش سانالادى.

اسىرەسە، بيولوگيالىق قاۋىپسىزدىك پروبلەمالارىنىڭ عىلىمي- زەرتتەۋ ينستيتۋتىنىڭ باس ديرەكتورى كۇنسۇلۋ زاكاريا سىندى ادامدارعا.

«قازاقپارات» ح ا ا تىلشىسىنە ەكسكليۋزيۆتى سۇحبات بەرگەن ول تەك عىلىم ءۇشىن عانا ەمەس، كوروناۆيرۋسپەن اۋىرۋ قاۋپى ءتونىپ تۇرعان كوپتەگەن ادامدار ءۇشىن ماڭىزدى ازىرلەمە تۋرالى جان-جاقتى ايتىپ بەردى.

- كۇنسۇلۋ دالتون قىزى، ۆاكسينانى ازىرلەۋ قانداي كەزەڭدە تۇر؟ ازىرلەۋگە قانشا ادام، قانداي رەجيمدە تارتىلىپ وتىر جانە ءدال قازىر قانداي ناتيجەلەر تۋرالى ايتا الاسىز؟

- مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت توقايەۆ 2020 -جىلدىڭ 25-ناۋرىزىندا ۇلتتىق بيوتەحنولوگيا ورتالىعىنا كەلگەن كەزدە COVID-19 كوروناۆيرۋس ينفەكسياسىنا قارسى ۆاكسينا ازىرلەۋ جۇمىستارىن جالعاستىرۋدى تاپسىرعان ەدى. بيولوگيالىق قاۋىپسىزدىك پروبلەمالارىنىڭ عىلىمي- زەرتتەۋ ينستيتۋتى (وتار، جامبىل وبلىسى) ۇلتتىق بيوتەحنولوگيا ورتالىعىمەن بىرلەسىپ، كوروناۆيرۋس ينفەكسياسىنا قارسى ۆاكسينا ازىرلەۋگە كىرىستى. بۇل جۇمىستى قازاقستان رەسپۋبليكاسى ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگى ۇيلەستىرەدى.

د د س ۇ دەرەكتەرى بويىنشا، قازىرگى ۋاقىتتا بىرنەشە مەملەكەت 54 كانديدات ۆاكسينا ازىرلەۋدە. ولاردىڭ ىشىنەن كلينيكالىق سىناقتار كەزەڭىنە ازىرگە ەكەۋى عانا ءوتتى. جاسالعان تالداۋدىڭ كورسەتۋىنشە، ازىرلەنەتىن ۆاكسينالاردىڭ ەداۋىر بولىگى گەندىك- ينجەنەرلىك جولمەن جاسالاتىن ۆەكتورلىق نەمەسە سۋببىرلىكتىك ۆاكسينالار.

مۇنداي تەحنولوگيالاردى ۆاكسينا ءوندىرۋ سالاسىنداعى الەمدىك كوشباسشىلار قولدانادى. وسىنداي زاماناۋي تاسىلدەر مەن تەحنولوگيانى ءبىزدىڭ قازاقستاندىق عالىمدار دا قولدانادى. ولار بارلىعى 4 كانديداتتىق ۆاكسينا ازىرلەۋدى جوسپارلاپ وتىر. ونىڭ ىشىندە 2 ى ۆەكتورلىق جانە ۆيرۋستىڭ S- اقۋىزىنىڭ فراگمەنتتەرى نەگىزىندە 2 ى سۋببىرلىكتىك. كلينيكاعا دەيىنگى جانە كلينيكالىق سىناقتاردان كەيىن ولاردىڭ ىشىنەن ەڭ ءتيىمدى جانە قاۋىپسىزى تاڭدالىپ الىنادى.

بيولوگيالىق قاۋىپسىزدىك پروبلەمالارىنىڭ عىلىمي-زەرتتەۋ ينستيتۋتىنىڭ عالىمدارى بيولوگيالىق قاۋىپسىزدىگى 3-دەڭگەيلى BSL-3 زەرتحانالارىندا ناقتى SARS- CoV-2 كوروناۆيرۋس شتاممدارىمەن جۇمىس اتقارۋدا. ۆاكسينانى ازىرلەۋ تاۋلىك بويى جۇرگىزىلۋدە.

- ءوزىڭىز باسشىلىق جاسايتىن ع ز ي تۋرالى ايتىپ بەرسەڭىز. ينستيتۋتتىڭ قانداي جەتىستىكتەرى بار جانە ءسىزدىڭ تىكەلەي باسشىلىعىڭىزبەن مەكەمە قابىرعاسىندا قانداي تابىستارعا قول جەتكىزىلدى؟ بۇل مەكەمە نەسىمەن ەرەكشە؟

- بيولوگيالىق قاۋىپسىزدىك پروبلەمالارىنىڭ عىلىمي- زەرتتەۋ ينستيتۋتىنىڭ 60 جىلدان استام تاريحى بار. ينستيتۋت قاۋىپ-قاتەرلەردى انىقتاۋدىڭ قۇرالدارى مەن ادىستەرىن ازىرلەۋگە، بيولوگيالىق قاۋىپسىزدىكتى باعالاۋعا جانە دياگنوستيكالىق جانە الدىن الۋعا ارنالعان. ونىڭ ىشىندە ادامنىڭ، جانۋارلار مەن قۇستاردىڭ قاۋىپتى جانە اسا قاۋىپتى ۆيرۋستىق اۋرۋلارىنا قارسى پرەپاراتتاردى ازىرلەۋمەن اينالىسادى.

مۇندا بيولوگيالىق قاۋىپسىزدىك، بيوتەحنولوگيا، ۆيرۋسولوگيا، ميكروبيولوگيا، يممۋنولوگيا سالالارى بويىنشا وراسان زور جۇمىس تاجىريبەسى جيناقتالعان. ينستيتۋت - قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى مەديتسينالىق يممۋنوبيولوگيالىق پرەپاراتتاردى دايىنداۋ، سىناۋ جانە ق ر دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگىندە تىركەۋدىڭ وتاندىق تەحنولوگيالارىن ازىرلەۋ جونىندەگى مىندەتتەردى شەشەتىن جالعىز مەملەكەتتىك ۇيىم.

ينستيتۋت ءبىرىنشى بولىپ ا/h5n1 (قۇس تۇماۋى) تۇماۋىنا قارسى Kazfluvac جانە A/H1N1 (شوشقا تۇماۋى) تۇماۋىنا قارسى Refluvac ۆاكسينالارىن تىركەدى. ينستيتۋتتا ماۋسىمدىق تۇماۋعا قارسى 3 ۆالەنتتى سپليت- ۆاكسينا (كلينيكاعا دەيىنگى، كلينيكالىق سىناقتىڭ I جانە II فازالارى جۇرگىزىلدى)، سونداي-اق، ادام تۋبەركۋلەزىنە قارسى ۆاكسينا (كلينيكاعا دەيىنگى، كلينيكالىق سىناقتىڭ I جانە II فازالارى جۇرگىزىلدى) ازىرلەنىپ، كلينيكالىق سىناقتار جۇرگىزىلدى جانە دەنساۋلىق ساقتاۋ تاجىريبەسىنە ەنگىزىلدى.

ينستيتۋت عالىمدارى 60 تان استام پرەپاراتتى، ونىڭ ىشىندە 30 ۆاكسينانى، 16 تەست- جۇيەنى جانە 15 تەن استام ءتۇرلى بيوپرەپاراتتاردى ازىرلەپ، ەنگىزدى. جىل سايىن 27 ميلليون دوزا ۆاكسينا وندىرىلەدى. قازىرگى ۋاقىتتا، ينستيتۋتتىڭ بيوپرەپاراتتاردى وتكىزەتىن تۇراقتى نارىعى بار. شەتەلگە ۆاكسينا جەتكىزۋشى رەتىندە كەدەن وداعىنىڭ تىزىلىمىنە ەنگىزىلگەن.

مەديتسينالىق جانە ۆەتەريناريالىق ۆاكسينالاردى ازىرلەۋ جانە ءوندىرۋ ايتارلىقتاي ەكونوميكالىق اسەرگە دە يە.

مىسالى، ينستيتۋتتا جاسالعان جانە وندىرىلگەن نودۋليارلىق دەرماتيتكە قارسى ۆاكسينانى اۋىل شارۋاشىلىعى مينيسترلىگىنىڭ ساتىپ الۋى بيۋدجەتكە 2 ميلليارد تەڭگەنى ۇنەمدەدى. سونىمەن بىرگە، ينستيتۋتتا بىرەگەي دەپوزيتاري، ۆيرۋستاردىڭ گەنەتيكالىق كىتاپحاناسىنىڭ بازاسى بار.

- ع ز ي-دىڭ قانداي ازىرلەمەلەرى ددسۇ نەمەسە باسقا شەتەلدىك عالىمدار تاراپىنان اتالىپ ءوتتى؟ قازاقستاندىق عالىمداردىڭ قىزمەتى عىلىمي الەم تاراپىنان جالپى قالاي باعالانادى؟

- بيولوگيالىق قاۋىپسىزدىك پروبلەمالارىنىڭ عىلىمي- زەرتتەۋ ينستيتۋتى دۇنيەجۇزىلىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمىمەن (د د س ۇ) دەنساۋلىق ساقتاۋ سالاسىنا ارنالعان اسا قاۋىپتى ينفەكسيالارعا قارسى ۆاكسينالاردى ازىرلەۋ جونىندە شارت جاساسقان. تۇماۋ ع ز ي-مەن، ر م ع ا ۆ ج س ع ز ي، پريماتولوگيا ع ز ي- مەن (رەسەي)، CDC، ARS USDA (ا ق ش)، MUV (اۆستريا) جانە الەمنىڭ باسقا دا جەتەكشى عىلىمي ورتالىقتارىمەن جانە ينستيتۋتتارىمەن بىرلەسكەن زەرتتەۋلەر جۇرگىزەدى.

ينستيتۋت يسلام ىنتىماقتاستىعى ۇيىمىنا (ي ى ۇ) مۇشە ەلدەردىڭ ۆاكسينا وندىرۋشىلەر توبىنىڭ مۇشەسى بولىپ تابىلادى. ۆاكسينا ءوندىرۋ ءۇشىن ينستيتۋت بازاسىندا بيوفارماتسيەۆتيكالىق زاۋىت قۇرىلىسى جوسپارلانۋدا. زاۋىت GMP حالىقارالىق تالاپتارىنا سايكەس كەلەتىن ۆاكسينالاردى شىعارۋ ءۇشىن قاجەت.

- كۇنسۇلۋ دالتون قىزى، ۋاقىت تاۋىپ سۇحبات بەرگەنىڭىز ءۇشىن كوپ راقمەت!

اۆتور: مارلان جيەمباي