ەجەلگى عالىمدار ۆيرۋستى نە ءۇشىن قولداندى؟

نۇر-سۇلتان. قازاقپارات - قاۋىپتى پاندەميا بىزگە دەيىنگى داۋىرلەردە دە ادام ءومىرىن جالماعان.

ۇزاق ۋاقىتقا سوزىلاتىن پاندەميانىڭ بەتىن قايتاراتىن ءداستۇرلى ءدارى-دارمەك تە تابىلمادى.

البەتتە ادام ءومىرىن قۇتقارۋ ءۇشىن الەم عالىمدارى قولدان كەلگەندى ىستەپ باعۋدا. اتى جامان ىندەت بىزگە دەيىنگى داۋىردە ميلليونعا جۋىق ادامنىڭ عۇمىرىن قۇربان ەتكەن.

ۆيرۋس ادامدا، جانۋاردا، ءتىپتى وسىمدىكتەردە كەزدەسەدى. ونىڭ كەتۋى دە وڭايعا سوقپايتىنى انىق. جاڭا ءدارى-دارمەك پايدا بولىپ، كەز كەلگەن اۋرۋعا قاۋقارى جەتەتىن مەديتسينالىق تەحنولوگيا دامىعان سايىن، ۆيرۋس تا ادامدارعا اۋىر سوققىمەن شابۋىلدايدى. سونداي-اق اراعا عاسىر سالىپ كەلگەن ىندەت «ءتاج ۆيرۋسى» دەگەن اتاۋعا يە بولدى.

ۆيرۋس پايدا بولعاندا، ونىڭ تارالۋىنا جانە ءومىر ءسۇرۋ ۇزاقتىعىنا زەر سالعان ءجون. سەبەبى ۆيرۋس جۇقتىرعان ادامدى تەز ارادا وقشاۋلاماسا، ۆيرۋس ادامنىڭ شاشى، قولى جانە دەمى ارقىلى باسقا ادامدارعا جۇعۋى ابدەن مۇمكىن. سوندىقتان بۇل وتە قاۋىپتى.

ادام وقشاۋلانعاندا، باسقا ادامدارعا قاۋىپ تونبەيدى. الايدا ناۋقاس ءومىرى ءۇشىن كۇرەسىپ باققان دارىگەرگە ۆيرۋستىڭ جۇعۋ قاۋپى باسىمىراق. ادام اعزاسىنا ەنگەن ۆيرۋس ونىمەن بىرگە ءومىر سۇرەدى. ادام ولگەن كەزدە بىرگە ولەدى. جەر عالامشارىندا ادام سانىنىڭ تۇراقتىلىعى دا وسى سەبەپتەن بولۋى مۇمكىن. ياعني ۆيرۋس اراعا ءجۇز جىل سالىپ، پلانەتاداعى ادامدار سانىن تۇراقتاندىرۋ ءۇشىن پايدا بولاتىن ىندەت ىسپەتتى. ءار عاسىردا جاڭا ىندەتتىڭ قانداي قاۋىپپەن كەلەتىنىن عالىمدار بولجاي المايدى. سوندىقتان ونىڭ شيپاسى دا ءالى كۇنگە دەيىن تابىلمادى.

ۆيرۋس قاي عاسىردا پايدا بولدى؟

ۆيرۋستار عالامشارىمىزدا ميلليون جىل بۇرىن پايدا بولعان. ولار ادام اعزاسىندا عانا ەمەس، بارلىق تىرشىلىك يەسىندە بولادى.

مىسالى، بىرنەشە ميلليون جىل بۇرىن ۆيرۋس العاش رەت براكونيد دەنەسىنەن تابىلعان. وسىلايشا ۆيرۋس جاندىكتەردىڭ يممۋندىق جۇيەسىن ناشارلاتىپ، ءومىر ءسۇرۋ ىقتيمالدىعىن تومەندەتەدى.

اعزاسىندا ۆيرۋسى بار جاندىك ونى باسقا جاندىكتەرگە تاسىمالدايدى. سونىڭ سالدارىنان جاندىكتەر سانى ازايادى. ميكرواعزالاردىڭ مولشەرى 20-500 نانومەتر ارالىعىندا بولادى. سول سەبەپتى ۆيرۋستى ارنايى جابدىقسىز كورۋ مۇمكىن ەمەس.

ۆيرۋستىڭ بارى العاش رەت XIX عاسىردىڭ اياعىندا دالەلدەندى. بۇل كەزدەيسوق بولعان جاعداي ەدى. تەمەكى شەگۋدەن تۋىندايتىن اۋرۋلاردى زەرتتەيتىن رەسەي دارىگەرى پاتوگەندىك باكتەريالاردى زەرتتەۋمەن اينالىسقان. الايدا دارىگەر زەرتتەۋ جۇمىسىنان جەتىستىككە جەتە المادى.

ونىڭ ورنىنا عالىم ميكروسكوپ استىنداعى كريستالداردى بايقاعان. ول كريستالدار باكتەريا ەمەس، ۆيرۋستاردىڭ جيناقتالعان ءتۇرى بولىپ شىقتى.

الگى كريستالداردى دارىگەر قىزدىرعاندا ولار جوق بولىپ كەتتى. ناتيجەسىندە عالىم اۋرۋدى كادىمگى ميكروسكوپتا كورىنبەيتىن ءتىرى ميكروورگانيزمدەر قوزدىردى دەگەن قورىتىندىعا كەلدى.

كەيىننەن سول كريستالدار ءۇشىن امەريكالىق عالىم نوبەل سىيلىعىن يەلەندى.

ۆيرۋستار كوپ جاعدايدا ادامنىڭ د ن ق- سىنا ەنەدى. ناتيجەسىندە عالىمدار قان ارقىلى ەجەلگى اۋرۋلار تۋرالى تىڭ مالىمەتتەردى تابا الادى.

ەجەلگى عالىمدار ۆيرۋستى نە ءۇشىن قولداندى؟

«ۆيرۋس» لاتىن تىلىنەن اۋدارعاندا «ۋ» دەگەن ماعىنانى بىلدىرەدى. ميكرواعزالار ادام مەن باسقا تىرشىلىك يەسى ءۇشىن وتە قاۋىپتى. پلانەتامىزدا بارلىق ءتىرى اعزانىڭ بىرىكتىرىلگەنىنە قاراعاندا ۆيرۋستار الدەقايدا كوپ.

ءتىپتى تۇماۋعا ۇقساس 2000 نان استام شتامم بار. ۆيرۋستاردى عالىمدار ەكوجۇيەنى ساقتاۋ ءۇشىن ءجيى قولدانادى.

مىسالى، ⅩⅨ عاسىردا اۋستراليا كونتينەنتىندە قويانداردىڭ كوبەيۋىنەن تابيعاتقا ايتارلىقتاي زيان ءتيدى. عالىمدار بۇل ماسەلەنى شەشۋدىڭ ءتيىمدى جولدارىن قاراستىردى. ول ءۇشىن قويان سانىن ازايتىپ، كوبەيۋ پروتسەسىن باسەڭدەتەتىن ارنايى ۆيرۋس ويلاپ تاپتى.

2019-جىلدىڭ اياعىندا قىتايدا كوروناۆيرۋس ىندەتى پايدا بولدى. ىندەتتىڭ باسىمدىعى سونشالىق، دۇنيەجۇزى حالقى زارداپ شەگۋدە.

بىرەۋلەر «ۆيرۋس قۇستان تارادى» دەسە، ەندى بىرەۋى «قولدان جاسالعان ىندەت» دەپ توپشىلاۋدا.

ىندەتتىڭ نەدەن تاراعانى جانە سوڭى نەمەن بىتەتىنى ازىرگە بەيمالىم.

Massaget.kz