قازاق جەرىنە ءاز- ناۋرىز كەلدى، جاڭا جىل باستالدى

نۇر-سۇلتان. قازاقپارات - ناۋرىز - قازاق حالقىنىڭ تۇرمىس تىرشىلىگىندە، ادەت- عۇرپىندا ەرەكشە ورىن الاتىن، ەرتەدەن مەرەكەلەنىپ كەلە جاتقان قاسيەتتى مەيرام.

ناۋرىز - پارسى ءسوزى، قازاقشا «جاڭا كۇن» دەگەن ۇعىمدى بىلدىرەدى. سوندىقتان ناۋرىز كۇنىن ەرتەدەگى ادامدار جاڭا جىلدىڭ باسى - «ۇلىستىڭ ۇلى كۇنى» دەپ ەسەپتەپ، زور قۋانىشپەن قارسى العان.

ناۋرىز - كوكتەم مەيرامى جانە ورتالىق ازيا حالىقتارىنىڭ جاڭا جىلى. بۇل مەرەكە بىرنەشە مىڭ جىلدان بەرى اتالىپ كەلەدى. پارسىشا ناۋرىز اي اتى ەمەس، تەك ءبىرىنشى ايدىڭ ءبىرىنشى كۇنى دەگەندى بىلدىرەدى. بۇل ايدى سوعدىلىقتار «ناۋسارىز»، حورەزمدىكتەر «ناۋساردجي»، ارمياندار «ناۆاساردي» ، چۋۆاشتار «نوراس- وياحە» دەپ اتاعان.

قازاقستاندا كەڭەس زامانىندا تالاي جىلدار بويى ءدىني مەرەكە دەپ سانالىپ، تىيىم سالىندى. سوڭعى رەت 1926 -جىلى تويلانعان ناۋرىز مەيرامى قازاقستاندا 1990 -جىلداردىڭ باسىندا قايتادان رەسمي تۇردە اتالا باستادى. ونىڭ جاڭعىرۋىنا كورنەكتى مەملەكەت قايراتكەرى، ەتنوگراف- عالىم وزبەكالى جانىبەكوۆ كوپ ەڭبەك ءسىڭىردى. 2001 -جىلى ناۋرىز مەيرامى مەملەكەتتىك مەرەكە رەتىندە جاريالانسا، ال 2009 -جىلدان باستاپ ءۇش كۇن قاتارىنان تويلانادى. ناۋرىز مەيرامى اياسىندا مىندەتتى تۇردە اتقارىلاتىن راسىمدەر بارشىلىق.

ماسەلەن، ناۋرىز كوجە دايىندالادى، كوڭىلىندە كىربىڭى بارلار تاتۋلاسادى، ادامدار ءبىر-ءبىرىنىڭ ۇيىنە كىرىپ، قۇتتىقتايدى، بۇلاق كوزىن اشادى، الدىن الا ءۇيىن، اۋلاسىن كىر- قوقىستان تازارتادى. ناۋرىزدى جىل باسى دەپ تانىعانىمەن ونىڭ بارشا بولمىسىن، فيلوسوفياسىن جىل الماسۋمەن شەكتەمەيدى. وسى كۇندەرى دۇنيەگە كەلگەن سابيلەرگە ناۋرىزباي، ناۋرىزگۇل سىندى ەسىمدەر بەرىلەدى. جەر يەسى - قىدىر اتا ەلدى، ءۇيدى ارالاپ، باقىت سىيلايدى، باتا بەرەدى دەگەن سەنىم- نانىم جانە بار.

ۇلى اباي ايتقانداي: «...ول كۇندە ناۋرىز دەگەن ءبىر جازعىتۇرىم مەيرامى بولىپ، ناۋرىزناما قىلامىز دەپ، توي- تاماشا قىلادى ەكەن». ناۋرىز مەيرامى باسىندا ديقانشىلىقپەن اينالىساتىن يران تىلدەس ورتا ازيا حالىقتارىنىڭ كۇن جاز مەزگىلىنە اۋسقاندا ەگىس ءوسىرۋ ناۋقانى باستالعانىن مەرەكەلەۋ داستۇرىنەن شىققان. ءداستۇر بويىنشا بۇرىن ناۋرىز مەيرامىن بۇكىل اۋىل- ەل بولىپ، اسىرەسە جاستار جاعى تۇگەلدەي تاڭ شاپاعاتىن قارسى الۋدان - تازالانعان ارىقتارعا سۋ جىبەرۋدەن، اعاش وتىرعىزىپ، گۇل ەگۋ ءراسىمىن وتكىزۋدەن باستايتىن. قىزىقشىلىق ونان ارمەن حالىق ويىندارىمەن («ايقىش- ۇيقىش»، «اق سەرەك پەن كوك سەرەك»، «القا قوتان» ، ت. ب. )، ءان سالىپ، بي بيلەۋمەن، اقىندار ايتىسىمەن، «قىزعالداق» مەرەكەسىمەن، قازاقشا كۇرەسپەن، ات جارىسىمەن جالعاسىپ كەتە بەرەتىن دە، تۇنگە قاراي «التىباقان» اينالاسىنداعى تاماشامەن اياقتالاتىن.

اۆتور: مارلان جيەمباي