ديناگۇل باەشەۆا كوروناۆيرۋسپەن كۇرەس جونىندە: حالىقتىڭ ءوزىنىڭ ساقتانۋىنا كوپ نارسە بايلانىستى

نۇر-سۇلتان. قازاقپارات - قازاقستاننىڭ جەتەكشى ينفەكتسيونيسى، استانا مەديتسينالىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ بالالاردىڭ ينفەكسيالىق اۋرۋلارى كافەدراسىنىڭ جەتەكشىسى، مەديتسينا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى ديناگۇل باەشەۆا كوروناۆيرۋس ينفەكسياسىنىڭ وزگە اۋرۋلاردىڭ ەرەكشەلىگى مەن وقشاۋلانۋدىڭ ءتارتىبى تۋرالى ايتىپ بەردى.

نازارلارىڭىزعا پروفەسسوردىڭ قازاقپارات تىلشىسىمەن وربىگەن سۇحباتىن ۇسىنامىز.

- ديناگۇل اياپبەك قىزى، وكىنىشكە قاراي كوروناۆيرۋس ءبىزدىڭ ەلدە دە تىركەلدى. وسىعان بايلانىستى ادامدار دۇربەلەڭگە بەرىلمەۋى ءۇشىن نە ىستەۋى كەرەك دەپ ويلايسىز؟ ازاماتتار وسىنداي جاعدايدا ءوزىن قالاي ۇستاۋى كەرەك؟

- ءوزىڭىز بىلەتىندەي، دۇنيەجۇزىلىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمىنىڭ باس حاتشىسى تەدروس گەبرەيسۋس كوروناۆيرۋس پاندەمياسىن جاريالاعان بولاتىن. بۇل كوروناۆيرۋستىڭ بارلىق جەردە جانە كۇن سايىن تارالاتىنىن بىلدىرەدى. بىرىنشىدەن، ددسۇ بارىنە دايىن بولۋ كەرەكتىگىن ەسكەرتكەن. ەكىنشىدەن، ۆيرۋستى ىزدەپ، تاۋىپ الۋ كەرەك. جاھاندانۋ جاعدايىندا قازىر شەتەلگە ادامدار ءجيى بارادى. قازاقستان دا ازاماتتارى كەز كەلگەن ەلگە ەركىن بارا الاتىن مەملەكەتتەردىڭ قاتارىندا. تيىسىنشە، ءبىزدىڭ ەلگە دە كەلىپ جاتقاندار بار. ءبىرىنشى كەزەڭدى ءساتتى وتتىك.

ياعني ىندەتتىڭ ەپيتسەنترى سانالاتىن قىتايمەن شەكارالاس بولساق تا، ۇكىمەت پەن دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگىنىڭ كۇش- جىگەرىنىڭ ارقاسىندا قاۋىپتى كەزەڭنىڭ بىرىنەن امان ءوتىپ وتىرمىز. ەندى قازىر ەۋروپا مەن تمد ەلدەرىنەن قاۋىپ ءتونىپ تۇر. بۇل ۆيرۋس بىزگە دە كەلدى. ارينە، قاۋىپ ارتادى. ءبىز ونى ءتۇسىنىپ، قابىلداۋىمىز كەرەك. دۇربەلەڭ مەن شۋ ەشتەڭە بەرمەيدى، كەرىسىنشە جاعدايدى ۋشىقتىرا تۇسپەك.

سوندىقتان ءبىز بۇل جاعدايدى قابىلداي وتىرىپ، ۆيرۋستى اۋىزدىقتاۋدىڭ ەرەجەلەرىنە سۇيەنۋىمىز كەرەك. ەگەر ءسىز باسقا ەلدەردىڭ جاعدايىنا قالاي ەكەنىن قاراساڭىز، كوپ نارسە قاتال تارتىپكە جانە ددسۇ مەن دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگىنىڭ بارلىق ۇسىنىستارىن ورىنداۋعا بايلانىستى بولادى. وسى ارەكەتتەردىڭ ارقاسىندا قىتاي 18 كۇندە، وڭتۇستىك كورەيا 13 كۇندە وڭ ناتيجەگە جەتتى. بۇل ەلدەر پروتسەستى كەرى قايتارا ءبىلدى.

ەڭ باستىسى، دارىگەرلەرمەن بىرگە جۇمىس ىستەي باستاعان حالىقتىڭ ءوزى ىندەتتىڭ بەتىن قايتارعانىن اتاپ ءوتۋ كەرەك. 14-اقپاندا قىتايدا ادامداردىڭ وزدەرى جاپپاي وقشاۋلانا باستاعان كەزدە پروتسەسس توقتاپ، قۇلدىراي باستادى. وڭتۇستىك كورەيادا دا جاعداي سولاي. يتاليادا دا سولاي بولماق.

جالپى، ادامدار كەيدە وڭتايلى ءساتتى جىبەرىپ الىپ، كەيىن بارماعىن تىستەپ قالۋى مۇمكىن. ۆيرۋس اۋقىم الىپ كەتكەننەن كەيىن ادامدار دەنساۋلىق ساقتاۋ مينيسترلىگى ۇسىنعان شارالاردى ءتۇسىنىپ، قابىلداي باستايدى. مۇنىڭ ءبارى حالىقتىڭ تارتىبىنە بايلانىستى. ادامدار ءالى دە كەلە بەرەدى. بالكىم اراسىندا جۇقتىرعاندار دا بار شىعار. ولار كوپ ۋاقىت وتپەي انىقتالارى ءسوزسىز. ادامدار ىشتەي دايىن بولۋى كەرەك. قورقىنىشقا بەرىلۋدىڭ قاجەتى جوق. ادامدار اۋرۋ وزدەرىنە جۇقپاۋى ءۇشىن بارلىق شارانى ناقتى قابىلداۋى كەرەك.

- كوروناۆيرۋستىڭ وزگە ينفەكسيالىق اۋرۋلاردان ەرەكشەلىگى نەدە؟

- ءوزىنىڭ سالماعى جاعىنان بۇل ۆيرۋس باسقالارعا قاراعاندا، تۇماۋدان نەمەسە قىزىلشادان گورى اۋىرلاۋ. ۆيرۋس ۇزاق ۋاقىت اۋادا ءىلىنىپ تۇرۋعا قاۋقارلى. سالماعى اۋىر بولعاننان كەيىن ۆيرۋس اينالاداعى زاتتارعا ءتۇسۋى مۇمكىن. كوبىنە ادامدار تەك ماسكا كيىپ الىپ، قورعانۋدامىن دەپ ويلاپ، ءوز-ءوزىن الدايدى. ءبىراق ولار قولىنداعى ۇيالى تەلەفونعا نەمەسە ۆيرۋس تۇسەتىن باسقا زاتتارعا نازار اۋدارمايدى. سودان كەيىن ول ۆيرۋس قولىنا تۇسەدى. ءبىراق وسى ادام باسقا بىرەۋمەن سالەمدەسۋى دە مۇمكىن عوي. ارتىنشا اۋىزىن نەمەسە كوزىن قولىمەن ۇستاۋى ىقتيمال. مىنە ۆيرۋس اعزاعا وسى جولمەن جەتەدى.

- كوروناۆيرۋس بولسىن، تۇماۋ نەمەسە ج ر ۆ ي بولسىن كوپتى الاڭداتارى ءسوزسىز. مىنە وسى اۋرۋلاردىڭ ساقتانۋى ءۇشىن ادام قانداي شارالاردى قابىلداۋى كەرەك؟

- ەڭ باستىسى - قوعامدىق ورىندارعا بارماعان ابزال. مىنە، سوندىقتان بۇگىنگى كۇنى مەكتەپ وقۋشىلارى دەمالىسقا جىبەرىلىپ، ستۋدەنتتەر قاشىقتىقتان وقىتۋ جۇيەسىنە اۋىستىرىلدى، كينوتەاترلار جابىلدى. بۇل ادامدار جينالىپ، اۋرۋ جۇقتىرۋى مۇمكىن ورىندار. ەڭ ءبىرىنشى كەزەكتە قوعامدىق ورىندارعا بارۋعا قاتاڭ تىيىم سالىنادى. ەكىنشىدەن، جولدامالار قانشالىقتى ارزان بولسا دا، اسىرەسە كوروناۆيرۋس ينفەكسياسى تىركەلگەن ەلدەرگە بارماڭىز. ارتىنشا «التىن» ەرەجەنى ۇستانعان دۇرىس: قولدى سابىنمەن 20 سەكۋند بويى مۇقيات جۋىڭىز. ۇيگە كەلدىڭىز بە - الدىمەن قولدى جۋىپ، ۇيالى تەلەفوندى، ۇستاعان زاتتىڭ ءبارىن انتيسەپتيكپەن ءسۇرتىڭىز.

كيىمدى كۇن تۇسكەن جەرگە ءىلۋ كەرەك. اياق كيىمدەر دە انتيسەپتيكپەن سۇرتىلەدى. ەگەر ءسىز سىرتتا بولساڭىز، بەتىڭىزگە قول تيگىزبەڭىز. كوزىڭىزدى ۋقالاماڭىز، ەرنىڭىز بەن مۇرنىڭىزعا قولدى اپارا بەرمەڭىز. وسى ەرەجەلەردى ساقتاماساق، دەنەگە ۆيرۋستى جۇقتىرۋىمىز مۇمكىن. ۆيرۋس ادامدار مەن جانۋارلاردىڭ ءتىرى ورگانيزمىندە عانا تارالادى. وزدىگىمەن كوبەيە المايدى.

ادام ۆيرۋستىڭ تاراتۋشىسىنا اينالادى. ۆيرۋس ەكى جولمەن - اۋا نەمەسە تامشى ارقىلى جانە تۇرمىستىق بايلانىس ارقىلى جۇعۋى ىقتيمال. تۇشكىرەتىن نەمەسە جوتەلەتىن ادامنان كەم دەگەندە 2 مەتر قاشىقتىقتا الىس تۇرۋ كەرەكتىگىن ۇمىتپاڭىز. دۇكەندەردە ادامدارمەن تىعىز تۇرماۋ كەرەك. بۇل ماڭىزدى شارت. قازىر اتا- انالار بالالارىن ءارتۇرلى ساۋدا جانە ويىن- ساۋىق ورتالىقتارىنا اپارۋدى دوعارعان.

ماسەلەن، جۇقپالى اۋرۋلار اۋرۋحاناسىندا بۇل كەزدە ادەتتە 300 بالا ەمدەلەتىن، بۇگىن دە 100 گە جۋىق ادام عانا ەمدەلۋدە.

- وسىعان بايلانىستى كوروناۆيرۋس بويىنشا احۋال جاعىمسىز ەلدەردەن كەلگەن ازاماتتارعا قاتىستى سۇراق تۋىندايدى. ادامدار ءوز-ءوزىن قانشالىقتى دۇرىس وقشاۋلاپ جاتىر. ءوزىن-ءوزى وقشاۋلاۋ ەرەجەسىنىڭ ءتارتىبى قانداي قيىندىقتارعا دۋشار ەتۋى مۇمكىن؟

- مىسالى، ينكۋباتسيا كەزەڭىندە ول 14 كۇنگە دەيىن ءوزىن جاقسى سەزىنىپ، ۆيرۋستى بارلىق جەردە تاراتىپ جۇرگەنىن بايقاماۋى مۇمكىن. يزرايلدە ادامدار كوروناۆيرۋس اۋرۋى بار ادامداردىڭ كەلىپ جاتقانىن بىلگەن كەزدە ءبىر كۇندە 22 مىڭ ادام ءوزىن-ءوزى وقشاۋلاعان. ءبىراق ءبىزدىڭ جاعدايىمىز باسقاشا: ادامدار اۋلاققا قاشىپ، كارانتينگە جاتقىسى كەلمەيدى. بۇل تارتىپكە باعىنباۋ دەگەندى بىلدىرەدى. باسقا ەلدەردە مۇنداي جاۋاپسىزدىق ءۇشىن ۇلكەن ايىپپۇل تولەۋگە نەمەسە ءتىپتى قىلمىستىق ءىس قوزعاۋعا دەيىن بارۋى مۇمكىن. حالىقتىڭ تانىم-تۇسىنىگى ۇلكەن ءرول اتقارادى. ادامدار وقشاۋلانۋى كەرەك. وزدىگىنەن وقشاۋلاناتىن بولمەنىڭ بولۋى جانە ول كۇنىنە ەكى رەت جەلدەتىلۋى ءتيىس.

بولمەدە زاتتاردىڭ از بولعانى دۇرىس، ويتكەنى ۆيرۋس وسى زاتتارعا جابىسادى. زاتتاردىڭ بەتىن دەزينفەكسيالىق قۇرالدارمەن ءسۇرتۋ كەرەك. ادام بولمەدە 14 كۇن بولۋى ءتيىس. ول ەشقايدا بارماي، قوعامدىق ورىنداردان الىستاپ، قوعامدىق كولىكپەن جۇرمەۋى ءتيىس. وسى ۋاقىت ىشىندە ول ەشكىمدى - تۋىستارىن دا، دوستارىن دا، تۋىستارىن دا قابىلداماۋى كەرەك. گيگيەنانى ساقتاۋدى ۇمىتپاڭىز. 14 كۇننىڭ ىشىندە ادامنىڭ ءوزى بۇل ۆيرۋستى جويىپ، تارالۋىنا جول بەرمەيدى. ءبىز دارىگەر، ءسىز جۋرناليست رەتىندە كوپشىلىك الدىندا ۇلكەن جۇمىس جۇرگىزۋىمىز كەرەك. اقىل-ويدى بىرىكتىرگەن ابزال. جاستاردى جۇمىلدىرىپ، ەرىكتىلەر قوزعالىسىن قۇرىپ، ادامداردىڭ ءبىر-بىرىنەن الىستاۋىن قامتاماسىز ەتۋ كەرەك. ەگەر ءبىز كەم دەگەندە ءبىر اي جاعدايدى قاتاڭ باقىلاۋدا ۇستايتىن بولساق، ۇلكەن جەتىستىككە جەتەمىز.

اۆتور: ايان بەكەن ۇلى