«مەري، سوعىس اياقتالعان سوڭ، سەنىڭ قازاقستانىڭا كەلەمىن…»
بۇل ءسوزدى ول 1942-1945 -جىلدارى اتاقتى 178-گۆارديالىق اتقىشتار اۆياتسيالىق پولكىندە اۆياقۇرالدار مەن وتتەگى جابدىقتارى بويىنشا ماستەر جانە يۆان كوجەدۋبتىڭ جەكە بورتمەحانيگى بولعان قازاقتىڭ قايسار، باتىر قىزى ءمادينا ىسقاقوۆاعا ايتقان ەدى.
يۆان كوجەدۋب ءمادينانىڭ تالدىرماش بويىنا، نازىكتىگىنە قاراپ، اتاقتى امەريكالىق اكتريسانىڭ اتىمەن «مەري، مەري پيكفورد- يسكاكوۆا» دەپ ەركەلەتكەن ەكەن. ءمادينا ىسقاقوۆا كوكشەتاۋ وبلىسى بۇرىنعى بالكاشين، قازىرگى ساندىقتاۋ اۋدانىنا قاراستى زۆەروۆكا اۋىلىندا تۋىپ-وسكەن. ءمادينانىڭ اكەسى مەن اعالارى ءابىلقاسىم، ابىلقاسەن، قۇسايىن مايدانعا اتتانادى.
1942 -جىلى 17 جاسقا جاڭا تولعان ءمادينا ءتولقۇجاتىنداعى جاسىنا ءۇش جاس قوسىپ، تۇزەتىپ، كوكشەتاۋدىڭ اسكەري كوميسسارياتىنا كەلەدى.
ءسويتىپ، 1942 -جىلى 17-مامىردا مايدانعا اتتانعان ءمادينا ىسقاقوۆانى تاعدىر كەمەروۆوداعى اۆياتورلار دايارلايتىن ەكى جىلدىق ۋچيليشەدەن ءبىر-اق شىعاردى. وندا دا ۇشقىش ەمەس، ۇشاقتى وتتەگىمەن جابدىقتايتىن شەبەرلەر دايىندايتىن بولىمگە تاپ بولادى.
ۋچيليشەنىڭ ەكى جىلدىق باعدارلاماسىن توعىز-اق ايدىڭ ىشىندە مەڭگەرىپ، ماستەر- مەحانيك، بولىمشە كومانديرى سەرجانت اتاعىن الىپ شىعادى. ءبىر توپ قۇربىلارىمەن يۆانوۆو قالاسىنا اتتانادى. وندا جاڭادان №240 يسترەبيتەلدەر اۆياپولكى قۇرىلىپ جاتقان ەدى. ءمادينا وسى پولكتىڭ ءبىرىنشى ەسكادريلياسىنا وتتەگىمەن جابدىقتاۋ ماستەرى جانە ۇشاق قۇرالدارىنىڭ ماستەر-تەحنيگى بولادى.
ەسكادريليا كومانديرى كوجەدۋب يۆان نيكيتوۆيچ ەكەن. ءجۇزى سۇستى بولسا دا، ءمادينانى جىلى شىرايمەن قارسى الدى. ارينە، ول كەزدە يۆان كوجەدۋبتىڭ كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى اتاعىن ءۇش مارتە الاتىن اسا داڭقتى ۇشقىش بولاتىنىن، ونىڭ اتىن ەستىگەندە فاشيستەردىڭ زارە-قۇتتارى قالماي قورقاتىندىعىن ەشكىم بىلمەگەن ەدى.
ءمادينا كۇن سايىن اسپانعا بىرنەشە رەت كوتەرىلەتىن كوجەدۋبتىڭ «قىرعيىنا» جان بىتىرەتىن شەبەرى جانە جەكە بورتمەحانيگى بولعان. اتاقتى ۇشقىشتى اسكەري تاپسىرماعا جىبەرىپ، قارسى الىپ، اسكەري ۇشاقتى جوندەپ وتىرعان. ۇشاقتىڭ سايماندارىن سايلاپ، دايىنداۋدى بىلاي قويعاندا، قاھارمان ۇشقىشتىڭ قىڭىر مىنەزىنە ءتوزۋ دە وڭاي ەمەس ەدى. ونەگەلى تاربيە كورگەن قازاقتىڭ قىزىنا بۇل اسا قيىن بولمادى.
گۆارديا سەرجانتى ءمادينا ىسقاقوۆا ۋكراينانى، مولدوۆانى، پراگا، بۋداپەشت، سوفيا مەن ۆەنا قالالارىن ازات ەتۋگە قاتىسقان. سوعىستا ءۇش رەت جارالانادى. بىردە ونى جاقىننان جارىلعان بومبانىڭ ءدۇمپۋى ۇشىرىپ ءتۇسىرىپ، توپىراقپەن كومىپ تاستايدى. جولداستارى كەلىپ، توپىراقتان ارشىپ العاندا ول ەس-ءتۇسسىز، تىرشىلىك نىشانى بولار-بولماس قانا ءبىلىنىپ جاتىر ەدى.
كەيىنگى شايقاستا ول باسىنان جارالانادى. ءبىراق ەمدەلىپ، اۆياپولكىنە قايتا ورالادى. گۆارديالىق پولك اتاعىن العان №240-اۆياپولكتىڭ قۇرامىندا مولدوۆيانى فاشيست باسقىنشىلارىنان ازات ەتتى. برنو، پراگا، بۋداپەشت، سوفيا، ۆەنا قالالارى ۇستىندە بولعان كەسكىلەسكەن اۋە شايقاستارىنا كۋا بولعان. وسى شايقاستاردا يۆان كوجەدۋب باسقارعان ۇشقىشتار اسقان ەرلىك كورسەتىپ، تالاي جاۋ ۇشاعىن اتىپ تۇسىرگەن. يسترەبيتەلدەردى وتتەگىمەن جابدىقتاۋشى، كوجەدۋبتىڭ جەكە بورتمەحانيگى ءمادينا ىسقاقوۆانىڭ بۇعان قوسقان ۇلەسى ولشەۋسىز.
سوعىستى پراگا قالاسىندا اياقتادى. 1945 -جىلى جەڭىس شەرۋىنە II ۋكراينا مايدانىنىڭ قۇرامىنا قاتىسىپ، تۋعان جەرگە ورالدى. اقمولا اسكەري تريبۋنالىندا حاتشى بولىپ قىزمەت ىستەدى. كەيىننەن كوپ جىلدار بويى تۋعان جەرىندە ساۋىنشى بولىپ ەڭبەك ەتتى.
ءبىراق سوعىس سالعان جارا ءىزسىز كەتپەدى، ول كىسى ۇزاق عۇمىر سۇرمەدى. 1985 -جىلى سالتاناتتى تۇردە «وتان سوعىسى» وردەنىمەن ماراپاتتالادى، ال تامىز ايىندا دۇنيە سالدى.
ەرجۇرەك اپايىمىز ەلىنە ستاليننىڭ سىيلاعان قارۋىمەن ورالعان. ءبىراق سوعىستان كەيىنگى قيىن جىلدارى وتباسىن اسىراۋ ءۇشىن وسىناۋ اتاۋلى قارۋدى ءبىر قاپ استىققا ايىرباستاپ جىبەرگەن ەكەن.
جيىرما جىل تۋعان اۋىلىنداعى اۋىر ەڭبەكتەن كەيىن ءمادينا ىسقاقوۆاعا سوعىس جىلدارىنداعى اسكەري قىزمەتىن ەڭبەك وتىلىنە قوسپاي، ءتىپتى سوعىستىڭ قاتىسۋشىسىنا تيەسىلى جەڭىلدىكتەرسىز، از عانا زەينەتاقى تاعايىندايدى. ال گۆارديا سەرجانتى ىسقاقوۆانىڭ سوعىسقا قاتىسىپ قانا قويماي، ەلىنە باتىر بولىپ ورالعانىن ەشكىم ەلەمەدى.
سوندىقتان حالقىمىزدىڭ بەلگىسىز باتىرى ءمادينانىڭ ەرلىگى ءاليا، مانشۇك، حيۋاز سىندى باتىر قىزدارىمىزدىڭ قاتارىنان ءوزىنىڭ لايىقتى ورنىن الىپ، تۋعان جەرى كوكشەتاۋ قالاسىنا ەسكەرتكىش قويىلىپ، كوشەگە اتى بەرىلىپ جاتسا، نۇر ۇستىنە نۇر بولار ەدى.
تۇرار شاكەن، تاريحشى
«استانا اقشامى»