كەدەيلىك نەگە ءۇش اعايىندى؟

نۇر-سۇلتان. قازاقپارات - قازاق حالقى «كەدەيلىك ءۇش اعايىندى» دەپ ۇرپاعىن ءۇش رۋحاني دەرتتەن، كەسەلدەن ساقتاندىرعان ەكەن. ودان قاشىق جۇرۋگە شاقىرعان. ادام بالاسىندا وسى كەسەلدىڭ، جوق دەگەندە، بىرەۋى بولسا دا، كەدەيلىكتەن ارىلا المايتىنىن العا تارتقان.

ەتنوگراف ءماشھۇر- ءجۇسىپ كوپەي ۇلى اعايىندى ءۇش كەسەل جايلى: «بۇرىڭعىلار «كەدەيلىك ءۇش اعايىندى بولادى» دەگەن. ۇلكەنى - كەجىرلىك، ورتانشىسى - ەرىنشەكتىك، كەنجەسى - ۇيقى. بۇل ۇشەۋى - ءبىرى جەلكەڭنەن تارتىپ، ءبىرى قۇيرىعىڭدى جەرگە جابىستىرىپ، ءبىرى قيسايتا قۇلاتىپ، جىبەرمەي جاتقان سوڭ، قولىڭ قايدا جەتسىن؟ وزىڭنەن ءوزىڭ كوتىڭنەن كەيىن قاراي كەتىپ قور بولاسىڭ» ، - دەيدى. قىسقا دا نۇسقا قايىرعان وسيەتتىڭ استىندا نە جاتىر، سوعان ءۇڭىلىپ كورسەك قالاي بولار ەكەن؟ ..

كەجىرلىك - كەساپات كەجىرلىك دەگەنىمىز - بىرەۋدىڭ ءتىلىن المايتىن، ءوزىنىڭ ايتقانىنان قايتپايتىن ءتىلازار، اقىلعا كەلمەيتىن قىرسىق ادام. كەزىندە ابىلايحانعا كەلگەن ديۋانا كەمپىر «قارعىستىڭ ەڭ ۇلكەنى ءتۇرى - «ءوزىڭ بىلمە جانە بىلگەننىڭ ءتىلىن الما» دەگەن قارعىس» دەپ ايتقان ەكەن. ءوزىڭ بىلمەگەن سوڭ ءارى بىلگەننىڭ ءتىلىن الماعان سوڭ، ودان ءارى كەرى كەتىپ، رۋحاني ازاتىنى، سودان كەدەيلىككە دۋشار بولاتىنى ايدان انىق. حالقىمىز كەجىر دەپ قىڭىر، قىرسىق، مەنمەنشىل، توڭمويىن، موينى ايتقانعا جار بەرمەيتىن بىربەتكەي ادامدى ايتادى. قىڭىرلىق - تاكاپپارلىققا باستايتىن تۋرا جول. ال تاكاپپار ادام - ەشكىمدى دە تىڭداماي، ءوزىن عانا دۇرىس سانايتىن ادام. كۇندەلىكتى ومىردە «قىرسىق شالعىر» ، «اي قىرسىق- اي» دەپ ايتىپ قالاتىن كەزىمىز بولادى. بۇدان ءبىز كەزىندە جاساعان قىرسىقتىعىمىز كەرى قايتىپ وزىمىزگە قيىندىق، كەدەرگى، زيان تيگىزۋشى جاعداي بوپ ورالاتىنىن بايقايمىز. سوندىقتان قىرسىعىڭ قيىندىق بوپ قايتىپ ورالماس ءۇشىن قىڭىر- قيسىقتىقتان قاشىق بولعان ءجون.

ەرىنشەكتىڭ دەگەن نە؟ ەرىنشەكتىڭ نە ەكەنىن «ەرىنشەكتىڭ ەرتەڭى بىتپەيدى» دەگەن ماتەلدەن- اق اڭعارۋعا بولادى. ياعني، ەشتەڭە ىستەگىسى كەلمەي، شارۋانى كەيىنگە ىسىرىپ تاستاي بەرەتىن، اياق- قولى ساۋ بولا تۇرا، جۇمىستان قاشاتىن جالقاۋلىقتى ەرىنشەكتىك دەيمىز. اباي اتامىز «ەرىنشەكتىك - كۇللى دۇنيەدەگى ونەردىڭ دۇشپانى. تالاپسىزدىق، جىگەرسىزدىك، ۇياتسىزدىق، كەدەيلىك - ءبارى وسىدان شىعادى» دەپ ەرىنشىكتىك دەگەن كەسەلدىڭ تامىرىن ءدوپ باسىپ ايتىپ كەتكەن. دۇنيەدەگى جامانشىلىقتىڭ باسى - ەرىنشەكتىكتە ەكەندىگىن ايتادى. «ادام بالاسىن قور قىلاتىن ءۇش نارسە بار: اۋەلى - ناداندىق، ەكىنشىسى - ەرىنشەكتىك، ءۇشىنشىسى - زالىمدىق» دەيدى تاعى دا اباي. ەرىنشەك ادامنىڭ ەشتەڭەگە ۇمتىلماسى، قارەكەت قىلماسى انىق. ءىس ىستەگەننىڭ وزىندە، اۋىردىڭ ۇستىمەن، جەڭىلدىڭ استىمەن ءجۇرىپ، تىندىرىمدى شارۋانىڭ ءبىر شەتىن شىعارا الماي، بەرەكەسىن قاشىراتىنى راس. قۇلىقسىز ىستەگەن ىستە نە قايىر بار. ال قايىرى جوق ىستە تابىس تا، ناتيجە دە بولۋى ەكىتالاي. سودان كەدەيلىك، قايىرشىلىق دەگەن باستالادى. ەگەر شىنايى تابىس پەن بەرەكەگە جەتكىڭىز كەلسە، قولعا العان ىسكە بولاتتاي كىرىسىپ، نيەتىڭىزگە بەكەم بولىڭىز.

ۇيقىنىڭ كەدەيلىككە قاتىسى قانشا؟ حالقىمىز «ەرتە تۇرعان ەركەكتىڭ ىرىسى ارتىق، ەرتە تۇرعان ايەلدىڭ ءبىر ءىسى ارتىق» دەيدى. ۇيقى مەن ەرىنشەكتىك، جالقاۋلىق - ۇقساس ۇعىمدار. ەرىنشەك ۇيقىشىل كەلەدى. كۇنىن ۇيقىمەن وتكىزىپ، بارىنەن قۇر قالادى. ال ءوزىن سەرگەك ۇستاعىسى كەلگەن ادام كۇنىن ەرتە تۇرۋدان باستايدى. كۇن شىققان ساتتە ادامزاتقا ىرزىق- نەسىبە تاراتىلادى دەگەن ءتامسىل بار. ول كەزدە ۇيىقتاپ جاتقان ادام نەسىبەدەن قۇر قالادى دا، كەشكە دەيىن ىستەگەن ىسىنەن ناتيجە شىقپاي، وزىمەن- ءوزى تيتىقتاپ بىتەدى. ال ىستەن ناتيجە بولماعان سوڭ، تابىس قايدان بولسىن؟ كەدەيلىكتىڭ، قارىز بەن بەرەشەكتىڭ كەسىرى وسىدان باستالادى. نە ىستەمەك كەرەك؟ سونىمەن، ءومىرىڭىزدى كەدەيلىكپەن وتكىزگىڭىز كەلمەسە، وندا بابامىز ايتىپ كەتكەن جوعارىداعى ءۇش كەسىردەن ىرگەمىزدى الىس ۇستايىق. ءماشھۇر- ءجۇسىپ كوپەي ۇلى « ءتىل العىش، ەلگەزەك بولىپ ۇيرەن - كەجىرلىكتەن قۇتىلاسىڭ. ءتىپتى، دانەمە قىلماساڭ دا جاياۋ اياڭداپ، ولاي- بۇلاي ءجۇرىپ ۇيرەن - جالقاۋلىقتان قۇتىلاسىڭ. دۇنيە اقىرەتتىڭ ءبىرى بولماسا، ءبىرىنىڭ ۋايىمىن ويلاپ «قالاي قىلامىن، قايتىپ ەسەبىن تابامىن؟ « دەپ ويعا ءتۇس - ۇيقىشىلدىقتان قۇتىلاسىڭ. بۇل ۇشەۋىنەن قۇتىلساڭ، قولىڭ ءار نارسەگە جەتەدى» دەپ وسيەت ەتەدى. مۇنداعى شارت - ءۇش كەسىردەن دە باس تارتۋ، ادا بولۋ. ءبىرى بويىمدا جوق ەكەن دەپ جۇرە بەرۋگە تاعى بولمايدى. قالعان كەسىردەن دە اۋلاق بولۋعا، ونىمەن كۇرەسۋگە تىرىسقان ابزال.

Massaget.kz