قايقاۋستىڭ ونەگەسى – قابۋسنامادا

نۇر-سۇلتان. قازاقپارات - قايقاۋستىڭ ادام بويىندا بولۋى ءتيىس اسىل قاسيەتتەر مەن اۋلاق جۇرۋگە جەتەلەيتىن جاعىمسىز جايتتار جايلى ايتىپ كەتكەن وسيەتىن نازارلارىڭىزعا ۇسىنامىز.

قايقاۋس (كەي- كاۆۋس) جايىندا ءبىرى بىلسە، ءبىرى بىلە بەرمەيدى. سوندىقتان ءسوز باسىندا ول جايىندا ازداعان ماعلۇمات بەرىپ وتسەك.

قايقاۋس — پارسى جازۋشىسى جانە «قابۋسنامانىڭ» اۆتورى. ول كاسپي تەڭىزىنىڭ وڭتۇستىك جاعالاۋىندا مەكەندەيتىن گيلان رۋ- تايپاسىنىڭ ۇساق فەودال وتباسىنسىندا (1021-1022 -جىلداردا) دۇنيەگە كەلەدى. «قابۋسناما» — 1082-1083 -جىلدار ىشىندە جازىلعان اسا باعالى پەداگوگيكالىق ءمانى بار تۋىندى جانە ونى كايقاۋس 63 جاسىندا ءوزىنىڭ ۇلى گيلانشاحقا ارناپ جازادى. ءوزىنىڭ قارتايعانىن بايانداي كەلىپ: «مەنىڭ دۇنيەدەگى جيىپ- تەرگەن ەڭ قىمبات اسىل زاتتارىم — ساعان ارناپ جازعان وسى ۇگىت- ناسيحات كىتابىم» ، — دەيدى. كايقاۋس «قابۋسنامانى» جازار الدىندا وزىنەن بۇرىن وتكەن عالىمدار مەن زيالىلاردىڭ شىعارمالارىمەن كەڭىنەن تانىسادى. وتكەن داۋىردە جازىلعان پەداگوگيكالىق شىعارمالاردى وقىپ شىعادى، ءوز داۋىرىندەگى مادەني ورتالىعى بار مەملەكەتتەرمەن تانىسادى. بۇحار، سامارقاند، حورەزم ولكەسىندە بولىپ جانە ول جەردەگى عالىمدارمەن سۇحباتتاسىپ، ولاردڭ عىلىمي- تاربيەلىك پىكىرلەرىنىڭ جيىنتىق ايناسىنداي «ساھوداتناما» جانە «رۋشنويناما» شىعارمالارىنا نازارىن ەرەكشە اۋدارادى. سوندىقتان دا «قابۋسناما» ءتالىم- تاربيەلىك ءمانى جاعىنان ХI عاسىرداعى شىعىس پەداگوگيكاسى تاريحىندا اسا قۇندى شىعارمالار قاتارىنان ورىن الدى.

• بارلىق ءىلىمدى جىگىتتىك شاعىڭدا وقىپ- ءبىل. وسيەت، اقىلدى ويىڭدا ساقتا، قارتايعان سوڭ اقىل، وسيەت، ۇگىت- ناسيحاتتى تىڭداۋدىڭ قاجەتى از. ويتكەنى كوپتى كورگەن قارتتاردىڭ كوپ جاعدايدان حابارى بولعاندىقتان، ونداي ۇگىت- ناسيحاتتى قاجەت ەتپەيدى.

• ەگەر دە سەنىڭ كوڭىلىڭدە قايعىڭ نەمەسە قۋانىشىڭ بولسا، ونى سول قايعى مەن قۋانىشىڭا سەرىك بولاتىن ادامعا عانا ايتۋىڭا بولادى.

• قايعىلى جانعا قۋانىشىڭدى ايتپا. ءار نارسەگە تاڭدانىپ تاڭىرقاما، ويتكەنى تاڭدانۋ جاس بالاعا جاراسادى. ەستى جان قايعىمەن اياقتالاتىن قۋانىشتى قۋانىش دەمەيدى، قۋانىشپەن اياقتالاتىن قايعىنى قايعى ەكەن دەمەيدى.

• ۇمىتسىزدىكتەن ساقتان، جاقسىلىقتان ءۇمىتىڭدى ۇزبە.

• بىرەۋدىڭ ىستەگەن ءىسىن زايا كەتىرمە، ەڭبەگىنە قاراي اقىسىن تولە.

• جاقسىلىقتى ەڭ الدىمەن ءوز جاقىنىڭا ىستەي ءبىل. قارت- قاريالارىڭا ىزەت، قۇرمەت كورسەتىپ، سىيلا. ءبىراق سەن ولاردىڭ قۇرساۋلى قۇلى بولماي، جاقسىلىعىمەن قاتار كەمشىلىگن دە كورە ءبىل.

• ەگەر وزىڭە سىرتتان تونگەن قاۋىپ- قاتەردى سەزسەڭ، ودان جەدەل قۇتىلۋدىڭ قامىنا كىرىس. اينالاڭا كۇماندانا كوز تىكپە. جايشىلىقتى قاۋىپتى جاعداي دەپ ەسەپتەمە.

• سوكرات حاكىم «ونەردەن جاقسى نارسە، بىلىمنەن ۇلكەن، ۇياتتان سۇلۋ نارسە، قىزعانشاقتىقتان اسقان دۇشپان جوق» دەگەن ەكەن. ءاربىر ءساتتى بوس وتكىزبەي، ءتيىمدى پايدالانعان جاعدايدا عانا ونەردى ۇيرەنەسىڭ. ونەر ۇيرەنەتىن دانا تابىلماسا، ناداننان ۇيرەن. ول ءۇشىن ءاردايىم كوڭىلدىڭ كوزى، اقىلدىڭ ايناسىمەن ناداننىڭ ىستەگەن ىستەرىن كورىپ، ونىڭ جامان، جاعىمسىز ىستەرىنەن بويىڭدى اۋلاق ساقتاۋىڭ كەرەك.

• دەنەڭدى وزىڭە بوي ۇسىندىر جانە بۇيرىعىڭدى بۇلجىتپاي ورىنداۋعا كوندىر. ءاربىر ادام ءوز دەنەسىن ءوزى بيلەي السا، وزگەنى دە باعىندىرا الادى. كىمدە- كىم ءوزىن- ءوزى بيلەپ، ءىلىم مەن ونەر ۇيرەنگەن جاعدايدا عانا باياندى باقىتقا قولى جەتەدى.

• جامان ىستەردەن، وتىرىكتەن، قاناعاتسىزدىقتان ۇيال، تۋرا ءسوز، ىزگى تىلەك، جاقسى باستامادان ۇيالما. كەيبىر ادامدار ۇيالامىن دەپ ويلاعان ماقساتىن ورىنداي المايدى. ۇيات - يماننىڭ جەمىسى دەگەندەي، جارلىلىق تا ۇيالشاقتىقتىڭ جەمىسى. سوندىقتان دا قاي جەردە ۇيالىپ، قاي جەردە ۇيالماۋدى بىلگەنىڭ ءجون، قايسىسى جاقسى بولسا، سونى ىستەۋ قاجەت. نەگىزىندە جاقسىلىقتىڭ باستاپقى شارتى - ار- ۇياتتى ساقتاۋدا، جاماندىقتىڭ باستاپقى شارتى - ار- ۇياتتان ايىرىلۋدا.

• اتاعى بار جاقسىلارمەن اڭگىمەلەسكەيسىڭ. جاقسىلارمەن ءبىر جۇرسەڭ، جاقسى اتىڭ شىعار، ءوزىڭنىڭ ءمىنسىز قىزمەتىڭمەن عالىمداردىڭ سۇيىكتىسى بولعايسىڭ. قۇمارلىقتىڭ قۇربانى، اقىماقتىڭ اشىناسى، قۋلاردىڭ قۇلى بولما.

Massaget.kz