تابيعات قۇقىعىن كونستيتۋتسيامەن قورعايتىن مەملەكەت
وڭتۇستىك امەريكا قۇرلىعىندا ورنالاسقان ەكۆادور مەملەكەتى، نەگىزىنەن، مۇناي وندىرۋمەن اينالىسادى. ەكونوميكاسى مۇنايعا بايلانعان. 2008 -جىلى الەمدىك داعدارىس باستالعان كەزدە، ەكونوميكانى ساقتاپ قالۋ ءۇشىن ەل ۇكىمەتى مۇناي ءوندىرىسىن كۇشەيتىپ، تابيعاتقا ءبىرشاما زيان شەكتىرىپ الدى. سودان قوعام بەلسەندىلەرى مەن تابيعاتقا جاناشىر ساياساتكەرلەر قورشاعان ورتانى قورعاۋعا ۇندەپ، ساياسي وزگەرىستەرگە جول اشتى. وسى جىلى پرەزيدەنت رافاەل كوررەا كونستيتۋتسياعا ءىرى تولىقتىرۋ ەنگىزىپ، تابيعاتتىڭ ەكوجۇيەسىن قورعاۋ تۋرالى باپ شىعاردى. كونستيتۋتسيانىڭ 10-بابى، 71-74-تارماقتارىندا تابيعاتتىڭ قورعالۋى مەن ءومىر ءسۇرۋى، تىرشىلىك ەتۋى جانە قالپىنا كەلتىرىلۋى ەكوجۇيەنىڭ اجىراماس قۇقىعى دەپ جازىلدى. سوعان سايكەس، تابيعاتتىڭ قۇقىعى بۇزىلىپ، اياققا تاپتالعان جاعدايدا، ەل ازاماتتارى ەكوجۇيەنىڭ اتىنان پەتيتسيا ۇيىمداستىرىپ، ۇكىمەتكە تالاپ قويا الادى.
بايىرعى حالىق
ەكۆادوردا مەكەندەيتىن اند تاۋىنىڭ بايىرعى تۇرعىندارى - كەچۋا حالقى تابيعاتپەن ەتەنە تىرشىلىك كەشكەن، ەكوجۇيەمەن بىرگە ءومىر ءسۇرۋ سالتىن قۇراعان حالىق. قورشاعان ورتانى قورعاۋدى مادەنيەتىنىڭ، سالت- ساناسىنىڭ اجىرماس بولىگى سانايدى. تابيعاتقا جەكە مۇلكى رەتىندە قارايدى. كونستيتۋتسياعا سەنسەك، ەگىن ەگىپ نە كاسىپورىن سالۋ ءۇشىن جەر العان ازامات ونى وزىمدىكى ەكەن دەپ، قالاي بولسا، سولاي پايدالانا المايدى. ەگەر ەكوجۇيەگە زالال كەلتىرەتىن ارەكەتكە بارسا، وندا سوت الدىندا جاۋاپ بەرەدى. ويتكەنى ەكۆادوردا ءوز- ءوزىن قورعاۋ تابيعاتتىڭ اجىراس قۇقىعى سانالادى. جەردى يەلەنگەن جەكەلەگەن تۇلعالار مەن كاسىپورىن، كورپوراتسياسىنىڭ تابيعاتتىڭ قۇقىعىن بۇزۋعا حاقىسى جوق. ەلدە تابيعاتتى قورعاۋ بويىنشا تالاي سوت وتكەن. ماسەلەن، جولدى كەڭەيتىپ، قوقىستى وزەنگە تاستاماق بولعانى ءۇشىن جەرگىلىكتى اكىمشىلىككە سول جەردىڭ تۇرعىندارى ارىز- شاعىم ءتۇسىرىپ، جولدى جوندەتۋدەن باس تارتقان. ويتكەنى جول كەڭەيتىلسە، وزەن ارناسىن تارىلتىپ، ەكوجۇيەگە زيان كەلتىرەدى دەپ ويلاعان. پروگرەسس الەمدە انتروپوتسەنتريزم جانە ەكوتسەنتريزم دەگەن ەكى ۇلكەن اعىم بار. انتروپوتسەنترولوگتار بۇكىل الەمنىڭ ورتاسىندا ادام تۇرۋى كەرەك دەسە، ەكىنشى اعىم وكىلدەرى الەمنىڭ ورتاسىندا تابيعات تۇرۋى كەرەك دەيدى. ەكۆادوردىڭ اتا زاڭىنا وزگەرىس ەنگىزگەندەر دە - ءدال وسى ەكوتسەنترولوگتار. ادام تابيعاتقا باعىنۋى كەرەك دەپ سانايدى ولار. تابيعاتتىڭ ەكوجۇيەسىمەن بايلانىسىپ، سونىمەن بىرگە ۇيلەسىمدە، سوعان باعىنا تىرشىلىك كەشۋى كەرەك دەپ تون پىشەدى. ال انتروپوتسەنترولوگتار ادام تابيعاتتى باعىندىرىپ، ونى ساقتاۋ مەن قورعاۋ شارالارىن ءوزى ۇيىمداستىرۋى كەرەك دەپ سانايدى.
ال بەلسەندى، قورشاعان ورتانى قورعاۋشى، «تابيعات - قۇقىق يەسى» كىتابىنىڭ اۆتورى البەرتو اكوستانىڭ ايتۋىنشا، تابيعاتقا قۇقىق بەرۋ زاڭ مەن گۋمانيزم سالاسىنداعى پروگرەسس دەگەن باعا بەرەدى. «ماسەلەن، ايەل ادامعا قۇقىق بەرىلگەن كەزدە، وعان جەكە مۇلىك رەتىندە قاراۋ جويىلىپ، وعان تۇلعا رەتىندە قاراۋ ويى كەلدى، سول سىندى تابيعاتقا دا قۇقىق بەرىلگەنى ادامي ساناعا جول باستاۋى مۇمكىن» دەيدى كىتاپ اۆتورى. ال ءسىز تابيعاتقا قۇقىق بەرۋ كەرەك دەپ ويلايسىز با؟
Massaget.kz