ەيفەل مۇناراسىندا ەڭبەك ەتەتىن ايسۇلۋ
سول قىزمەتكەرلەردىڭ قاتارىندا تۋريستەرگە كومەك قولىن ۇسىنىپ جۇرگەن قازاق قىزىن بايقاپ قالساڭىز، تاڭعالماڭىز. سەبەبى قازىرگى تاڭدا ايسۇلۋ تولەك ەسىمدى قانداسىمىز كۇللى الەم تاڭىرقاي قارايتىن، قۇراق ۇشا ۇمتىلاتىن ايگىلى مۇنارادا قىزمەت ەتىپ ءجۇر.
- ايسۇلۋ، بارلىعىن قىزىقتىراتىن سۇراق - فرانسياعا قالاي جولىڭىز ءتۇسىپ ءجۇر؟
- كۇيەۋىم - فرانسيانىڭ قازاعى. وسىدان جەتى- سەگىز جىل بۇرىن ءوز بەتىمەن قازاق ءتىلىن ۇيرەنىپ العان ول الەۋمەتتىك جەلىلەردەن قازاق ءتىلىن جەتىك بىلەتىن، ءبىلىپ قانا قويماي، ءتىلىن ۇشتاۋ ماقساتىندا ءجيى اڭگىمەلەسىپ تۇراتىن ادام ىزدەۋگە كىرىسكەن. ءسويتىپ كۇننىڭ ءبىر كۇنىندە ماعان حابارلاما جىبەرىپ، قازاق تىلىندە شەبەر سويلەۋىن دامىتۋعا قولقا سالدى. ءسويتىپ قازاقستانعا كەلىپ- كەتىپ ءجۇردى. كەلگەن سايىن قازاقشا كىتاپتار ساتىپ الىپ، مەن ۇيرەتكەننەن دە بولەك، ءوزى ىزدەنىپ جۇرەتىن. ءسويتىپ «ءسىز- ءبىز» دەسىپ جۇرگەندە ونىڭ قازاق ءتىلىن ۇيرەنىپ العانى سونشالىق، بىردە قازاقستانعا كەلگەندە تۋىستارىمىزدىڭ بىرىنە «مۇنى وستانوۆكا ەمەس، ايالداما دەڭىز» دەپ ءبىر كۇلدىرگەنى بار.
- وزگە ەلدە ءوسىپ- ونگەن جولداسىڭىزدىڭ ءوز ءتىلىن ۇيرەنۋگە دەگەن بۇل قۇلشىنىسى مەن ارەكەتى كىم- كىمگە بولسا ۇلگى رەتىندە ۇسىنۋعا تۇرارلىق. ءسىزدى دە سونىسىمەن باۋراپ العان بولار؟
- ءيا، قازاق ءتىلىن ۇيرەتۋگە قاتىستى ءوتىنىشىن بىلدىرگەندە سونداي ءتانتى بولدىم. شەت تۇگىلى، ءتىپتى ءوز ەلىمىزدەگى ورىسشا سويلەيتىن قازاقتاردىڭ بويىنان مۇنداي قىزىعۋشىلىقتى تاپپايسىز عوي. جولداسىمنىڭ العان بەتىنەن قايتپاي، قايسارلىق تانىتىپ، ءتىلدى ۇيرەنۋدىڭ بابىن تاۋىپ، بارىن سالعانىنا قاتتى قىزىقتىم. سودان بولار، ونى ەرەكشە قۇرمەتتەيمىن.
- ءوزىڭىز قازاقستانداعى قاي ءوڭىردىڭ تۋماسىسىز؟
- نەگىزى مەن موڭعوليادا دۇنيەگە كەلگەنمىن. كەيىن 4 جاسىمدا وتباسىممەن قازاقستانعا كوشىپ كەلدىك. مۇندا كەلگەندە نۇر- سۇلتان قالاسىنا تۇراقتاپ، ورتا ءبىلىمدى دە، جوعارى ءبىلىمدى دە وسى جەردەن الدىم. اتا- انام، تۋعان- تۋىستارىم دا قازىر سول قالادا تۇرادى.
- الەمدەگى ەڭ تانىمال ساۋلەتتىك تۋىندى ەيفەل مۇناراسىنا قالاي جۇمىسقا ورنالاستىڭىز؟
- تۇرمىسقا شىققاننان كەيىن ءبىر جىلداي جۇمىسسىز ءجۇردىم. ونىڭ ۇستىنە فرانسۋز ءتىلىن مەڭگەرۋ قاجەت بولدى. الايدا نۇر- سۇلتاندا جۇرگەندە جۇمىس ىستەپ، ۇنەمى بىردەڭە ىستەپ جۇرۋگە ەتىم ۇيرەنىپ العان مەن قول قۋسىرىپ وتىرعىم كەلمەدى. ونىڭ ۇستىنە كۇيەۋىمە دە ماسىل بولعىم كەلمەي، ءوزىم ەڭبەكتەنگىم كەلدى. ءسويتىپ وزگە ەلدە قاي جەرگە قاجەت ەكەنىمدى ارى- بەرى ويلانىپ، اقىرى تۋريستەر جۇرەتىن ورىننان لايىقتى جۇمىس تابىلىپ قالار دەپ ويلادىم.
ءسويتتىم دە لۋۆر، ەيفەل مۇناراسى جانە تاعى باسقا جەرلەرگە حات جازىپ، تۇيىندەمەمدى جىبەردىم. بۇلاردىڭ اراسىنان ەيفەل مۇناراسىنىڭ اكىمشىلىگى ءبىرىنشى بولىپ جاۋاپ قاتىپ، اقىرىندا سۇحباتقا شاقىرىلدىم. ەكى كەزەڭنەن تۇراتىن سىناقتان وتكەن سوڭ، اكىمشىلىك «ءسىز بىزگە قاجەتسىز، قابىلەتىڭىز دە كەرەك» دەپ حابارلاستى. ءسويتتىم دە قۇجاتتارىمدى راسىمدەگەن سوڭ، بىردەن جۇمىسىمدى باستاپ كەتتىم.
- سوندا مۇنداعى نەگىزگى مىندەتىڭىز قانداي؟
- نەگىزگى مىندەتىم - مۇناراعا كەلگەن قوناقتارعا قىزمەت كورسەتۋ. ولار قانداي دا ءبىر قيىندىققا تاپ بولسا ءيا بولماسا تەحنيكالىق اقاۋلىق تۋىنداسا شەشىمىن تابۋعا تىرىسۋ. قاجەتتى اقپارات ۇسىنىپ، باعىت- باعدار بەرىپ تۇرامىن. سونىمەن قاتار، مۇگەدەك جاندارعا دا كومەك قولىن سوزىپ، بىلمەگەنىن ءتۇسىندىرىپ بەرەمىن.
- مۇنارانى تاماشالاۋعا كەلگەندەردىڭ ىشىنەن ارا- تۇرا قازاقتاردى دا كەزىكتىرىپ تۇراتىن بولارسىز؟
- ءيا، كەزدەستىرىپ تۇرامىن. الدەبىرەۋدىڭ قازاقشا سويلەپ جاتقانىن ەستىسەم بولعانى، توبەم كوككە جەتىپ، قاسىنا جەتىپ بارامىن دا، قازاقشا سويلەي جونەلەمىن. وسىلايشا، ماۋقىمدى ءبىر باسىپ، مارقايىپ قالامىن.
- فرانسيا - باتىس ەۋروپادا قازاقتار ەڭ كوپ شوعىرلانعان مەملەكەت. جەرگىلىكتى قازاقتارمەن قانشالىقتى ءجيى باس قوسىپ تۇراسىز؟
- ءار اپتا سايىن. مۇندا اپتا بويى بەسىككە سالۋ، قىز ۇزاتۋ، قىرقىنان شىعارۋعا بايلانىستى جيىندار، مەرەيتويلار بولىپ تۇرادى. سونىمەن قاتار ادام قايتىس بولعاندا دا قىرقىن بەرۋ، قۇران وقىتۋ، جۇبانىش شايعا شاقىرۋدى ەش ۇمىت قالدىرعان ەمەس.
جالپى، مۇندا ەكى توپ بار: تۇركيادان جانە قازاقستاننان كەلگەن قازاقتار. بۇلاردىڭ باسىن بىرىكتىرىپ تۇراتىن ەكى- ءۇش قاۋىمداستىق بار. ءجيى جينالىپ، ءجيى باس قوسىپ تۇرادى. اپتا سايىن قاي ۇيگە قوناققا بارساق تا، الدىمىزعا قويىلاتىنى قازاقتىڭ ەتى، قازاقتىڭ باسقا دا تاعامدارى. كوپشىلىگى «ەلدىڭ تاماعىن ساعىنعان بولارسىڭ» دەپ سۇراپ جاتادى، ءبىراق مۇندا ءجيى باس قوساتىنىمىز سونشالىق، ءتىپتى قازاقي تاعامداردى ساعىنىپ تا ۇلگەرمەيسىڭ. كۇنى كەشە عانا ەنەمنىڭ اپكەسى حابارلاسىپ: «سورپانى ساعىنساڭ، كەلە عوي بىزگە» دەپ حابارلاسادى.
- قايىن جۇرتىڭىز تۇركيادان كەلگەن قازاقتار ما؟
- ءيا، ولار تۇركيادان 1980 -جىلداردىڭ ورتاسىندا كوشىپ كەلگەن. ول كەزدە مەنىڭ جولداسىم نەبارى ۇشتە بولعان ەكەن. ال قايىن جۇرتىم تۇرىك جانە قازاق تىلدەرىن ارالاستىرىپ سويلەيدى. الايدا ۇلىممەن تەك قازاق تىلىندە سويلەسەدى. سونىمەن قاتار ول كىسىلەر قازاقشا سالت- ءداستۇردى بەرىك ۇستانادى. اتا- ەنەمنەن بولەك تۇرامىز، دەسەك تە ول كىسىلەر حابارلاسىپ: «الداعى كۇنى ءبۇيتۋ كەرەك. ءداستۇر بويىنشا ءسويتۋ كەرەك» دەپ، سالت- ءداستۇردى ۇمىتتىرماي، ەسىمىزگە سالىپ تۇرادى.
- فرانسياداعى ءومىر سالتىڭىز وزىڭىزگە ۇناي ما؟ الداعى ۋاقىتتا قازاقستانعا ورالۋ ويدا جوق پا؟
- جالپى، فرانسيادا جۇرەمىن دەگەن ءۇش ۇيىقتاسام دا تۇسىمە كىرمەگەن. بۇل ەلگە تۋريست رەتىندە ءبىر كۇنى كەلەتىنىم انىق ەكەنىن بىلەتىنمىن. الايدا مۇندا قازاق ازاماتىمەن بىرگە وتاۋ قۇرىپ، بىرگە تۇرامىن دەپ مۇلدە ويلاماپپىن. سول سەكىلدى ەرتەڭگى كۇنى قاي جەردە تۇراقتايتىنىمدى كەسىپ ايتا المايمىن. توپىراق بۇيىرىپ جاتسا، ەلگە قايتىپ بارارمىن. سونداي- اق، ۇلىمنىڭ دا قازاقي ورتاعا جاقىن بولعانىن قالايمىن. ونىڭ ۇستىنە، تۋىسقاندارىمنىڭ بارلىعى ەلدە. مۇندا ەشكىمىم جوق. ولاردى قاتتى ساعىنامىن.
- مۇنارانى كورۋ ماقساتىندا مۇندا الەمنىڭ تۇكپىر- تۇكپىرىنەن اعىلىپ كەلىپ جاتقان تۋريستەر سانى قانشاما. ال كۇنىنە مۇنارانىڭ ىشىنە سان مارتە كىرىپ- شىعىپ جۇرەتىن ءسىزدىڭ مۇنىڭ قاسىنا تۇرىپ تۇسكەن بىردە- ءبىر سۋرەتىڭىز جوق ەكەن؟ نەلىكتەن؟
- نەگىزىنەن، مەن كوزبوياۋشىلىققا جانىم قاس اداممىن. الدەبىرەۋدىڭ «شىركىن- اي، اناۋ مىنا جەردە ءجۇر، مىناۋ انا جەردە ءجۇر. مەندە بارسام عوي!» دەگەن سەكىلدى قىزىعۋشىلىعىن تۋدىرتقانىن قالامايمىن. سۇراعان ادامدارعا ءبىردى- ەكىلى سۋرەت جىبەرەمىن، سۇراماعاندارعا كورسەتپەيمىن. كوپشىلىك بارعان جەرىن ءتۇسىرىپ، ەلگە كورسەتىپ جۇرگەندى ۇناتادى عوي. ءبىر جاعىنان مۇنىڭ جاقسى قىرى دا بار. وزگەلەر ارقىلى ەل- ەلدى ارالاپ، تامسانىپ، تاڭىرقاۋعا داپ- دايىن ءارى تەپ- تەگىن موتيۆاتسيا. الايدا مەن بارعان جەرىم مەن باسقان تاۋىمدى كورسەتۋگە قىسىلامىن.
سۇحباتتاسقان ءاليا تىلەۋجان قىزى