جىراقتاعى جۇلدىزدار

نۇر-سۇلتان. قازاقپارات - وسى كۇنگە دەيىن ەرەكشە دارىنىمەن جىلت ەتىپ كوزگە تۇسكەن جاستارعا قازاقتىڭ ىشكى نارىعى تارلىق ەتەتىندەي اسەر قالدىراتىن.

قازاقتىڭ ديماشى بار- جوعى 5 جىل ىشىندە ءان الەمىنىڭ فەنومەنى دەپ تانىلدى. بۇل قۇبىلىس شەتەل اسىپ، تانىمالدىلىققا ۇمتىلعان قازاق جاستارىنىڭ بەتىن ەلگە قاراي بۇردى.

شالابايەۆ قايدا ءجۇر ەكەن؟

كەزىندە پاريج- مەدون وبسەرۆاتورياسىندا قىزمەت اتقارىپ، اسپانداعى جۇلدىزداردان سىر تارتقان الماس شالابايەۆ، فرانسۋز حالقىنىڭ اتاقتى استرونومى گەنري كرەتيەن اتىنداعى حالىقارالىق ينتەرناتسيونالدىق جوعارى دارەجەلى ستيپەنديانىڭ لاۋرەاتى اتاندى. پاريجدە الماتىلىق جىگىت استرونوميا عىلىمى بويىنشا دوكتورلىق ديسسەرتاتسيا قورعادى. عىلىم بيىگىنە جارقىراپ شىققان سول الماستىڭ كەيىننەن نەگە ەكەنىن، اتى- ءجونىن ەش جەردەن كەزدەستىرە المادىق.. .

ەۋروپاعا اشىلعان تەرەزە.. .

باتىستىق اۋديتورياعا قولى جەتپەگەندەر، رەسەيلىك بۇقارانى قاراتقاندى ءجون كورەدى.

17 ميلليوندىق قازاقستاننان گورى, 200 ميلليونعا جۋىق ورىس تىلدى كورەرمەنى بار اۋماقتا تانىمال بولعاننىڭ مەركانتيلدىك ەسەبى تاعى بار. بىراق ونەر سالاسىنىڭ ەميگراتسياسى بۇكىل الەمدە بار پروتسەسس. مىسالى، ايگىلى گولليۆۋدتىڭ تەڭ جارىمى لاتىن امەريكاسى، ەۋروپادان شىققان كينو جۇلدىزدارى. انشىلەر دە الەمنىڭ ءار تۇكپىرىنەن جينالعان. سوڭعى بىرەر جىلداعى نوبەل سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتتارىنىڭ كوبى ا ق ش ازاماتتارى. ءبىراق ولاردىڭ ءتۇبىن تارقاتساڭ ءبىرى - جاپونيا، ەكىنشىسى كورەيادان كەلگەن بولىپ شىعادى.

1980-2000 -جىلدار اراسىندا باعىن سىناماق بولىپ ماسكەۋ، سونان سوڭ گولليۆۋد اسقاندار ءبىزدىڭ ەلدە دە كوپ ەدى.. .

1990-جىلدارى ماسكەۋ اسىپ كەتكەن قازاقتىڭ تالانتتى اقىنى باقىت كەنجەيەۆ ەلگە كەلگەن ءبىر ساپارىندا «بۇل ساپار ماعان ۇلكەن وزگەرىستەر اكەلە قويمادى: ۇيقىسىراپ جاتىپ، ءبىر جاققا اۋناپ تۇسكەندەي عانا اسەر الدىم» ، دەگەن. ءوزى ايتقانداي، «ۇيىقتاپ جاتىپ، رەسەيگە قاراي اۋناپ كەتكەن» باقىت قازىر كانادادا تۇرادى. شيرەك عاسىردان بەرى جات جەردە جۇرگەن جەرلەسىمىزدىڭ پوەزياسىندا كوشپەندىلەردىڭ سارىنى ءالى سەزىلەدى. وسىدان بىرەر جىل بۇرىن الەۋمەتتىك جەلىدەگى پاراقشاسىندا « ءارتۇرلى ەلدەر اراسىندا شاشىلىپ جۇرگەن جايىم بار: رەسەيگە ءجيى كەلىپ تۇرامىن؛ تۇرعىلىقتى جەرىم - كانادا؛ امەريكالىق قىزعا ۇيلەندىم، ەندى سوندا كوشكەلى جاتىرمىن. جالپى، مەن ءوزىمدى «الەم ازاماتىمىن» دەپ ەسەپتەيمىن. مەنىڭ يدەالدارىمنىڭ ءبىرى - شوقان ءۋاليحانوۆ. ول دا قازاق جانە ورىس وفيتسەرى، مەن سەكىلدى «الەم ازاماتى» دەسە بولعانداي» دەگەن جازبا قالدىرىپتى. قازاقستاننىڭ وڭتۇستىگىندە دۇنيەگە كەلگەن اقىننىڭ تۋعان- تۋىسقاندارىنىڭ باسىم كوپشىلىگى قازىر الماتىدا تۇرادى. وسىدان ءبىراز بۇرىن باقىت كەنجەيەۆ ماسكەۋدە وتكەن شىعارماشىلىق كونكۋرستا باس بايگەنى جەڭىپ الدى. كونكۋرس شەتەلدە جۇرگەن ورىس ءتىلدى اقىنداردى كوتەرمەلەۋ ماقساتىندا قۇرىلعان ەكەن.

ماسكەۋلىك جۋرناليستەردىڭ «ءسىز قازاق اقىنىسىز. ءسىزدىڭ شىعارمالارىڭىزدان كوشپەندىلەردىڭ سارىنى سەزىلىپ تۇرادى. ورىس ءتىلدى اقىنداردى كوتەرمەلەۋ ماقساتىندا ۇيىمداستىرىلعان كونكۋرستا باس بايگەنى جەڭىپ الدىڭىز. ءسىزدىڭ تاريحي وتانىڭىزدا انا ءتىلىڭىزدىڭ جاعدايى اسا ءماز ەمەس دەگەندى ءجيى ەستيمىز» دەگەن قيتۇرقىلاۋ سۇراعىنا «قازاقتىڭ كوپتەگەن زيالىلارى سەكىلدى مەن دە قازاق ءتىلىن بىلمەيمىن. وعان قاتتى كۇيزەلەمىن. ورىس ءتىلدى ورتادا وسكەن سوڭ ءتىلىم قازاقشا شىقپاعان. مەنىڭ پىكىرىمشە، بۇل وتە كۇردەلى مىندەت. قازاقستان سەكىلدى حالىق سانى از، ونىڭ ۇستىنە پوليەتنيكالىق مەملەكەت ءۇشىن ۇكىمەتتىڭ ءبىرىنشى مىندەتى - ۇلتتىق مادەنيەتتى، سونىڭ ىشىندە ادەبيەتتى دامىتۋ دەپ ەسەپتەيمىن. ياعني، قازاق ءتىلدى كىتاپتاردىڭ جارىق كورۋىن قارجىلاندىرۋ، الەمدىك ادەبيەتتى تانىتۋ ءۇشىن قازاقتىڭ جاس جازۋشىلارىن شەتەلگە وقۋعا جىبەرۋ، سول ارقىلى قازاقتىڭ ادەبي ءتىلىن دامىتۋعا كومەكتەسۋ كەرەك. جاسىراتىن تۇگى جوق، وعان قولداۋدىڭ قاجەت ەكەنى راس. قازاقستان فينليانديا، نورۆەگيا، شۆەتسيا سەكىلدى شاعىن مەملەكەتتەردىڭ ساياساتىن ۇستانۋى ءتيىس. بۇل مەملەكەتتەردە جازۋشىلار، ۇلتتىق ءتىل مەن مادەنيەتتى دامىتۋ ءۇشىن، مەملەكەتتىڭ ەسەبىنەن ءومىر سۇرەدى. مەن قولىمنان كەلسە، شەتەلدە تۇرىپ جاتقان، شىعارمالارىن ورىس تىلىندە جازاتىن قازاق اقىندارىن كوتەرمەلەيتىن كونكۋرستار ۇيىمداستىرار ەدىم. قازاقستاننىڭ باسشىلارى وسىعان كوڭىل بولسە ەكەن» دەپ جاۋاپ بەرىپتى.

2000-جىلداردىڭ باس كەزىندە تاۋەلسىز تارلان سىيلىعىندا «ءۇمىت» نوميناتسياسى بويىنشا جۇلدەگەر اتانعان مارات يسەنوۆ - پەتەربۋرگتە. ال قازاقتىڭ تالانتتى اقىن قىزى ايگەرىم ءتاجى وسىدان بەس- التى جىل بۇرىن الەمنىڭ ورىس ءتىلدى اقىندارى باس قوسقان «دەبيۋت» كونكۋرسىندا جۇلدەگەر اتاندى: قازىر ولاردىڭ ءارقايسىسى - جەكە تۇلعا، جەكە الەم. «قازاق جەرىنەن تۇلەپ ۇشىپ، ماسكەۋدە تانىلعاندار قازاق قوعامى ءۇشىن تىم قاشىق جاتقان جىلۋى جوق، تەك جارقىراپ كورىنەتىن بەلگىسىز گالاكتيكا ءتارىزدى ەمەس پە؟ « دەگەن پىكىردى لوندوندا جۇرگەن جەرلەسىمىز شوقان لاۋمۋلين مۇلدەم قوستامايدى ەكەن. ول الماتىعا كەلگەن ءبىر ساپارىندا جۋرناليستەرمەن كەزدەسكەن كەزدە تالانتتاردى تانىماۋ قازاقستاندىقتارعا عانا قاتىستى ماسەلە ەكەنىن ايتادى. «نەگە تانىمال ەمەس» دەگەنگە كەلەر بولساق، قازاقستاندا پوەزيا وقىلمايدى. سەبەبى سول عانا» ، - دەيدى ش. لاۋمۋلين.

وسىدان بىرەر جىل بۇرىن قازاقتىڭ اقيىق اقىنى ولجاس سۇلەيمەنوۆ ءبىر ماقالاسىندا ءوز ەلىندە مويىندالا الماعان شىعارمانىڭ جات جەردە باعى جانادى دەگەنگە سەنبەيتىنىن ايتىپتى. 1990 -جىلدار مەن 2000 -جىلداردىڭ باسىندا ءبىزدىڭ قازاق كينولارىنىڭ باسىم كوپشىلىگى كونكۋرستىق جانرعا ويىسىپ كەتتى. «قازاق كينوگەرلەرى باتىستى تانىمالدىلىقتىڭ باسپالداعى دەپ قابىلدادى. ال باتىستىڭ كينوسىنشىلارى كونكۋرس قورجىنىنا كەلىپ تۇسكەن قازاق كينوسىن ءساتسىز تۋىندىلاردىڭ ەتالونى دەپ قابىلداپ، ءساتسىز كينولاردان ساباق الۋ ءۇشىن ساراپتاما قۇرالىنا اينالدىرادى» ، دەيدى ولجاس.

سوڭعى كەزدە حالىقتىق باعىتتاعى رەجيسسەر اتانىپ جۇرگەن ەركىن راقىشيەۆ «كونكۋرس ءۇشىن جازىلاتىن شىعارمالاردىڭ كۇنى ءوتتى» دەگەن ويدى العا تارتادى. «ءبىراق سولاردىڭ قاتىسقان كونكۋرستارىنىڭ دەڭگەيى وتە تومەن دارەجەدە ەكەنى ەندى بەلگىلى بولىپ جاتىر. الەمدە «ا» كاتەگورياسىنداعى 20 فەستيۆال بار. كونكۋرستىق كينولاردىڭ بىردە- ءبىرى سول بايگەگە قاتىسا الماعان. ءبارى تومەنگى دەڭگەيدەگى جارىستارعا بارىپ، «لاۋرەات اتانىپ» قايتقان. سودان سوڭ سول كونكۋرستاردىڭ ۇيىمداستىرىلۋىنىڭ ەكىنشى قىرى تاعى بار. ول - قاتىسقانداردىڭ بارىنە لاۋرەات دەگەن اتاق بەرەدى. ءبىر ادامدى كوپ ۋاقىت الداۋعا بولادى. ال كوپشىلىكتى الداۋ مۇمكىن ەمەس. سوڭعى كەزدەرى قوعامدا «شەتەلدەگى كونكۋرستان بايگە الىپ قايتتى» دەگەن ءسوزدىڭ ءوزى كۇلكى تۋدىرا باستادى. كينو - ەڭ الدىمەن حالىق ءۇشىن ءتۇسىرىلۋى كەرەك. كينونىڭ باعاسىن حالىق بەرۋى كەرەك.

«كەزىندە «قىز جىبەك» فيلمى دە جەكەلەگەن تۇلعالاردىڭ سىنىنىڭ استىندا قالدى. قازىر كينوعا، وعان تۇسكەن ارتىستەردىڭ جەكە باسىنا قاتىستى ءشوپ- شالامداردىڭ ءبارى قۋراپ كەتتى دە، تەك حالىقتىق تۋىندى عانا قالدى. «مەنىڭ اتىم - قوجا» جايلى دا وسىنى ايتامىن. مەن قولىمنان كەلسە، ادەبيەتتەگى، كينوداعى حالىقشىلدىق باعىتتى ودان ءارى تەرەڭدەتە بەرۋگە باسىمدىق بەرەر ەدىم» ، دەيدى ەركىن راقىشيەۆ.

كوشپەندىلىك قازاقتىڭ قانىندا بار. قازاق دالاسىندا تۋىپ مىسىردى بيلەگەن بەيبارىس، ءۇندىستاندى بيلەگەن بابىر سوعان دالەل. جەر بەتىندە ينتەگراتسيانىڭ ىقپالىنا ىلىنبەگەن بىردە- ءبىر نۇكتە جوق. تالانتتاردىڭ ەكسپورتى دا ينتەگراتسيانىڭ زاڭدىلىعى. سوندىقتان، «ولار نەگە ەلدەن كەتەدى؟ « دەپ سارى ۋايىمعا سالىنا بەرمەي، شەتەل اۋىپ كەتكەن قازاق جاستارىنىڭ ەلمەن بايلانىسىن ءۇزىپ الماۋىن بارىنشا قاداعالاعان دۇرىس. ءبىز ءۇشىن ەڭ ءتيىمدىسى وسى.. .

ساپارباي پارمانقۇلوۆ

«ەگەمەن قازاقستان»