ميلليونداعان ادام ءومىرىن جالماعان ىندەتتەر

نۇر-سۇلتان. قازاقپارات - قىتاي مەملەكەتىندە باستاۋ الىپ، الەمنىڭ تۇكپىر- تۇكپىرىنە تارالىپ جاتقان كوروناۆيرۋستىڭ جاڭا ءتۇرى جىلدىڭ باستى ماسەلەسى.

بۇگىنگە دەيىن الەمدە 2000 نان استام ادام اتالعان ۆيرۋستى جۇقتىرىپ ۇلگەرگەن. بۇنداي قاۋىپتى ۆيرۋسپەن ادام ءبىرىنشى رەت بەتپە- بەت كەلىپ وتىرعان جوق. 2014 -جىلى ەبولا ەپيدەمياسى تۋرالى اقپارات حالىقتى ءدۇر سىلكىندىرگەن ەدى. وعان دەيىن دە ءتۇرلى قاۋىپتى ۆيرۋستار مەن باكتەريالاردىڭ سالدارىنان ميلليونداعان ادام ومىرمەن قوش ايتىسقان بولاتىن. بۇگىن نازارلارىڭىزعا ادامزات تاريحىندا كەزدەسكەن جويقىن ءارى قاۋىپتى ىندەت ۇسىنامىز.

وبا

«وبا» ءسوزى ىندەتتىڭ ءسينونيمى ىسپەتتەس. بۇل اۋرۋدىڭ نەگىزگى قوزدىرعىشى وبا تاياقشاسى بولسا، ادامعا ينفەكسيانى كورتىشقان مەن بۇرگە جۇقتىرعان. تاريحي دەرەك كوزدەرىندە العاش رەت وبا ءبىزدىڭ زامانىمىزعا دەيىنگى 540 -جىلى پايدا بولعانى ايتىلادى. ءبىر عاسىر ىشىندە دەرتتەن 150 ميلليون ادام قايتىس بولعان. سول ۋاقىتتا الەم حالقىنىڭ سانى نەبارى 400-450 ميلليون بولاتىن. ەكىنشى رەت وبا ۆيرۋسى قايتا XIV عاسىردا شىعادى. ىندەت افريكا مەن ەۋرازيا ايماعىنا تارالدى. ونى حالىق «قارا ءولىم» دەپ اتاعان. ودان بولەك، ناۋقاستاردىڭ دەنەسىندە جارا مەن ىسىكتەر پايدا بولاتىندىقتان «بەزدى وبا» دەگەن اتاۋى دا بولعان. العاشقى بەلگىلەر گوبي ءشول دالاسىندا بايقالىپ، التىن وردانىڭ ساۋداگەرلەرى ارقىلى ينفەكسيا جەردىڭ تۇكپىر- تۇكپىرىنە تارادى. بۇل جولى دا سالدارى تىم اۋىر بولدى: ەۋروپا حالقىنىڭ 40 پايىزى قىرىلسا، قىتاي مەن ءۇندىستاننىڭ جۇزدەگەن قالاسى مەن اۋىلى قاڭىراپ بوس قالعان ەدى. وبا تاياقشاسى قايتادان 1855 -جىلى قىتايدا «ويانادى». يۋننان تاۋلى ايماعىنىڭ تۇرعىندارى العاشقى قىرىق جىل بويىنا دەرتپەن «جالعىزدىقتا» كۇرەس جۇرگىزەدى. ءبىراق، XX عاسىردىڭ باسىندا ساۋداگەرلەر مەن اسكەردىڭ ايماق بويىنشا شەكارادان اسۋى ىندەتتى الەمنىڭ تۇكپىر- تۇكپىرىنە تاراتتى. ىندەتتىڭ ءۇشىنشى «تولقىنى» ايتارلىقتاي جويقىن بولمادى. تەك قىتاي مەن ءۇندىستاننىڭ 20 ميلليون ادام ءومىرىن جالمادى. اۋرۋدى جەڭۋدە كەڭەس ۇكىمەتىنىڭ عالىمدارى مول ەڭبەك سىڭىرگەن. 1947 -جىلى مانجۋرياداعى وبا اۋرۋىن ەمدەۋ بارىسىندا العاش رەت سترەپتوميتسين قولدانىلدى. سونىڭ ارقاسىندا ءتىپتى ءولىم اۋزىندا جاتقان ناۋقاستار دا اياققا تۇرعان. كەيىن وبا ينفەكتسياسى حالىق اراسىندا تاراعان. ءبىراق، تالاي جىلعى زەرتتەۋ جۇمىستارى ارقاسىندا تەك انتيبيوتيك، سۋلفانيلاميد سەكىلدى مەديتسينالىق ءدارى- دارمەكتەر ارقىلى ەمدەپ، قاۋىپتىڭ الدىن الۋعا بولادى.

تىرىسقاق (حولەرا)

حولەرا ءقاۋىپتى ىشەك ينفەكتسياسى رەتىندە ادامزاتقا ەجەلدەن بەلگىلى. بۇل اۋرۋ ءتۇرى گيپپوكرات پەن سەلستىڭ جازبالارىندا دا كەزدەسەدى. ادەتتە ناۋقاس اۋرۋ كەزىندە دەنەدەگى سۇيىقتىقتى كوپ مولشەردە جوعالتىپ، ناتيجەسىندە ىشەك جولى اۋرۋلارى اسقىنادى. XIX عاسىرعا دەيىن دەرت تەك بىرنەشە جاعدايمەن شەكتەلەتىن. 1816 -جىلى قازىرگى بانگلادەش ايماعىندا العاشقى حولەرا ىندەتى باستالدى. اعىلشىن اسكەريلەرى مەن ميلليونداعان ءۇندىس، ياۆا ارالىنىڭ جۇزدەن اسا تۇرعىنى دەرت قۇربانى بولدى. عاسىر ورتاسىندا اتالعان دەرت رەسەي ايماعىنا جەتەدى. كەيىن گەرمانيا، فرانسيا، ۇلىبريتانياعا تارالادى. كوپ ۇزاماي ينفەكتسيا شەكارا اسىپ ا ق ش جانە كانادا ايماعىنا جەتەدى. ناتيجەسىندە 250 مىڭ ادام قايتىس بولادى. 1860 -جىلعا تامان «جويىلدى» دەپ سانالعان ۆيرۋس قايتا پايدا بولادى. 1920 -جىلعا دەيىن دەرت 10 ميلليون ادامنىڭ ءومىرىن جالمايدى. سوڭعى رەت پاندەميا 1962 -جىلى بايقالادى. ودان كەيىن تەك ءبىر رەتتىك جاعدايلار عانا تىركەلگەن.

قارا شەشەك

وسپا دەرتىنە شالدىققاننان كەيىن ادامنىڭ ودان ايىعۋ مۇمكىندىگى وتە تومەن. دەرتتەن ايىققاننىڭ وزىندە، ادامنىڭ كوزى كورمەي قالادى نە دەنەدە جارادان كەيىن تىرتىق ءىزى قالىپ قويادى. شەشەك اۋرۋى العاش رەت ءبىزدىڭ زامانىمىزعا دەيىنگى V- VIII عاسىر ارالىعىندا شىعىس ازيا ايماعىندا بايقالادى. بۇل دەرت تۋرالى اقپاراتتىڭ از بولۋى جانە ەمشارانى ۋاقىتىندا قولدانباۋ ادام شىعىنىنا اكەلەدى. قىتاي مەن كورەيانىڭ حالىق سانى ءتورت ەسە ازايىپ، جاپونيا حالقىنىڭ 40 پايىزى جويىلىپ كەتكەن. امان قالسا دا، مۇگەدەك بولىپ قالعاندار سانى 20 ميلليونعا جەتكەن. ادام ءومىرى ءۇشىن كۇرەسكەن دارىگەرلەر مەن زەرتەتۋشىلەر جانۋارلارمەن جۇمىس ىستەيتىندەر (شوپاندار، ساۋىنشىلار) باسقالارعا قاراعاندا سيرەك اۋىراتىنىن اڭعارعان. كەيىن، ادامعا ينفەكتسيانىڭ ءالسىز ءتۇرى سيىر شەشەگىن جۇقتىرتۋ ارقىلى «قارا شەشەكتى» جەڭۋگە بولاتىنىن ۇعادى. كەيىن بۇنى ادام ەكپە رەتىندە قولدانادى. ونىڭ اسەرى السىرەگەن ۋاقىتتا ەكپە قايتالانادى. كەي ادامدار ەكپەدەن باس تارتىپ، ءوز ءومىرىن قاۋىپكە تىگەدى. ناتيجەسىندە، 1875 -جىلى ەۋروپادا جىل سايىن ميلليون ادام ولەدى. 1928 ەكپەنىڭ ارقاسىندا «قارا شەشەك» ادامزات ومىرىنە قاۋىپ توندىرمەدى. سوعان قاراماستان، XX عاسىرعا دەيىن 400 ميلليونعا جۋىق ادام ءومىرىن جالماعان.

يسپان تۇماۋى

ادامزات تاريحىندا ەڭ قاۋىپتى تۇماۋ پاندەمياسى العاش رەت يسپانيادا بايقالعان. 1918 -جىلدىڭ مامىرىندا 9 ميلليونعا جۋىق ادامنىڭ دەرتكە شالدىققانى بەلگىلى بولعان. العاشقى دۇنيەجۇزىلىك سوعىسپەن تىعىز بايلانىستى كوشى- قون، اسكەريلەردىڭ جىلجۋى ۆيرۋستىڭ جەر بەتىندە جىلدام تارالۋىنا اسەر ەتتى: الياسكادان گرەنلاندياعا، ودان اۋستراليا مەن امازونكانىڭ نۋ ورماندارىنا دەيىن جەتكەن. تەحنيكالىق ۇدەرىس تە ءوز ۇلەسىن قوستى. پويىز، كەمە سەكىلدى ترانسپورت ءتۇرىن قولدانۋ ناتيجەسىندە العاشقى 30 اپتا ىشىندە 35 ميلليون ادام قىرىلعان. يسپان تۇماۋىمەن جەر عالامشارىنىڭ ۇشتەن ءبىر بولىگى اۋىرعان. دەرەكتەر بويىنشا، 60-100 ميلليون اراسىندا ادام ومىرمەن قوش ايتىسقان. 2009 -جىلى يسپان تۇماۋى قايتا بايقالدى. بۇل جولى ونىڭ جەڭىل ءتۇرى عانا تارادى. ⅩⅩعاسىر باسىندا «يسپان تۇماۋى» اتاۋىمەن بەلگىلى شتامم H1N1 بۇگىندە اتاۋى «شوشقا تۇماۋى» دەپ وزگەرتىلدى. بۇگىندە كەز كەلگەن دەرت ساقتىق شارالارىن قولدانباسا، الەمنىڭ تالاي تۇرعىنىنا زيان كەلتىرەدى. سوندىقتان، دەنساۋلىعىڭىزدان وزگەرىس بايقاساڭىز، بىردەن دارىگەر كومەگىنە جۇگىنۋگە كەڭەس بەرەمىز.

Massaget.kz