اسحات ايماعامبەتوۆ عىلىمدى باسقارۋ جۇيەسىندە قانداي وزگەرىستەر بولاتىنىن ايتتى
«ءداستۇر بويىنشا جاڭا جىلدىڭ باسى وتكەن جىلدى قورىتىندىلاپ، جاڭا مىندەتتەردى ىسكە اسىراتىن ۋاقىت دەپ ەسەپتەيمىن. مەن عىلىم سالاسى تۋرالى ادەيى كوپ جازعان جوقپىن، سەبەبى بۇل سالادا جينالىپ قالعان ماسەلەلەر وتە كۇردەلى، ءارى سان قىرلى بولعاندىقتان، قابىلداناتىن شەشىمدەرگە دە قاراما- قايشى پىكىرلەر مەن كوزقاراستار ءارتۇرلى بولدى. سوندىقتان، مينيستر لاۋازىمىنا تاعايىندالعان كۇننەن باستاپ ءاربىر ماسەلەنى جەكە- جەكە دە، باسقا ماسەلەلەرمەن ءوزارا بايلانىستىرا وتىرىپ تا ەگجەي- تەگجەيلى پىسىقتادىم. ءبىز وسى سالاداعى وزگەرىستەردى ۇزاق تالقىلادىق. بۇگىندە نەگىزگى نورماتيۆتىك قۇقىقتىق اكتىلەردى قابىلدادىق. اتاپ ايتقاندا، عىلىمدى قارجىلاندىرۋ جانە مەملەكەتتىك عىلىمي- تەحنيكالىق ساراپتاما جۇرگىزۋ ەرەجەلەرى، ۇلتتىق عىلىمي كەڭەس (ۇ ع ك) ەرەجەسى مەن قۇرامى قايتا قارالدى. ەندىگى كەزەكتە عىلىمدى باسقارۋ جۇيەسىندە قانداي وزگەرىستەر ەنگىزىلگەنىن جانە الداعى جىلى تاعى قانداي جاڭالىقتار بولاتىندىعى تۋرالى ايتقىم كەلەدى»، - دەپ جازدى مينيستر Facebook-تەگى پاراقشاسىندا .
جالپى، ونىڭ اتاپ وتۋىنشە، بۇل سالادا ءالى دە جەتىلدىرۋدى قاجەت ەتەتىن بىرنەشە نەگىزگى باعىت بار. ولار ۇ ع ك جۇمىسىن جاڭعىرتۋ، عىلىمدى مەملەكەتتىك قارجىلاندىرۋدىڭ تيىمدىلىگىن ارتتىرۋ، مەملەكەتتەن تىس قارجىلاندىرۋ ءۇشىن عىلىمنىڭ تارتىمدىلىعىن ارتتىرۋ، عىلىمي كادرلاردى دايارلاۋ ساپاسىن تۇبەگەيلى ارتتىرۋ.
«ۇلتتىق عىلىمي كەڭەستەردەن (ۇ ع ق) باستاسام، شىن مانىندە، بۇل - عىلىمي جوبالاردى قارجىلاندىرۋ تۋرالى شەشىم قابىلدايتىن باستى ورگان. ۇ ع ك مۇشەلەرىن ىرىكتەۋدىڭ ناقتى پروتسەدۋراسى بولماعاندىقتان، عىلىمي ورتادا جەكەلەگەن كانديداتتاردى ۇعك قۇرامىنا ەنگىزۋدىڭ نەگىزدىلىگى جونىندە ۇنەمى سۇراقتار تۋىنداپ وتىردى. بۇل عىلىمي ساراپتاماعا دەگەن سەنىمگە تەرىس اسەرىن تيگىزدى. بۇل جايىندا ءبىرشاما كۇمان دا تۋىندادى. قازىرگى كەزدە ۇعك قۇرامى جاڭارتىلدى. سونداي- اق، ۇعك قۇرامىن قالىپتاستىرۋ پروتسەسى تۇبەگەيلى قايتا قارالدى، ونىڭ مۇشەلەرىنە قويىلاتىن تالاپتار دا قاتاڭدادى. ەندى، كەلەسى كەزەڭ رەتىندە، ۇ ع ك قۇرامىن جاڭا تالاپتارعا سايكەس تولىعىمەن قايتا قارايمىز»، - دەدى ول.
ءمينيستردىڭ اتاپ وتۋىنشە، مۇنان بىلاي كانديداتتاردى ۇ ع ك قۇرامىنا ىرىكتەگەن كەزدەگى باستى تالاپ - ولاردىڭ عىلىمي جاريالانىمدارىنىڭ ساپالى بولۋى. ونى انىقتاۋ ادىستەمەسى، بىرىنشىدەن، ولشەۋگە، سەنۋگە بولاتىن كورسەتكىشتەرگە سۇيەنۋگە مۇمكىندىك بەرسە، ەكىنشىدەن، عىلىم سالالارىنىڭ جەكەلەگەن ەرەكشەلىكتەرى دە ەسكەرىلەدى. كانديداتتى كەڭەس قۇرامىنا ۇسىنۋعا بولمايتىن جاعدايلار ناقتى بەكىتىلگەندىكتەن، ولاردى قالىپتاستىرۋ كەزەڭىنەن باستاپ داۋ تۋىندامايدى. ءتۇرلى ستەيكحولدەرلەردىڭ وكىلدىگى دە رەتتەلگەن، بۇل عىلىمي جوبالاردى جان- جاقتى قاراۋدى قامتاماسىز ەتەدى.
«باسقاشا ايتقاندا، ءبىز حالىقارالىق دەرەكتەر قورىنان عالىمداردىڭ سارالانعان ءتىزىمىن جاي عانا الامىز دا ەڭ بەدەلدى دەگەن عالىمداردى (ەگەر ولار وزدىگىنەن باس تارتپاسا جانە كەز كەلگەن ءبىر ۇيىمنىڭ باسشىسى بولماسا جانە ت. ب. ) ۇ ع ك قۇرامىنا قوسامىز. ۇ ع ك قۇرامىندا ەڭ مىقتى عالىمدار بولۋى كەرەك. بۇدان بىلاي ۇ ع ك ماماندانۋى تەرەڭدەتىلەدى جانە ءاربىر جوبانى قاراۋ ساپاسىن ارتتىرۋدى قامتاماسىز ەتۋ ءۇشىن ولاردىڭ سانى ارتادى»، - دەدى ا. ايماعامبەتوۆ.
ونىڭ ايتۋىنشا، ەگەر بۇرىن ۇ ع ك قارجىلاندىرۋ تۋرالى شەشىمدەرىن جاسىرىن داۋىس بەرۋ ارقىلى قابىلداسا، ەندى ناقتى كريتەرييلەرى بار جانە ۇپاي قويىلاتىن اشىق داۋىس بەرۋ ەنگىزىلدى. سونىمەن قاتار كەڭەس وتىرىستارىنىڭ كورسەتىلىمى قامتاماسىز ەتىلەدى. بۇل - قابىلداناتىن شەشىمدەردىڭ جاۋاپكەرشىلىگى مەن اشىقتىعىنا بىردەن- ءبىر سەبەپ. وتىنىمدەردى ەكونوميكالىق ساراپتاۋ ينستيتۋتى ەنگىزىلدى. بۇل، بىرىنشىدەن، سۇرالىپ وتىرعان قارجىلاندىرۋدىڭ نەگىزدىلىگىن تەكسەرۋگە مۇمكىندىك بەرسە، ەكىنشىدەن، ۇ ع ك- ءنىڭ وتىنىمدەردى قارجىلاندىرۋدى ءوز بەتىنشە قىسقارتۋىنا شەك قويادى.
مىسالى، قويىلعان مىندەتتەردى شەشۋ ءۇشىن عالىمدار 50 ميلليون تەڭگە قاراجات سۇراسا، ۇ ع ك 3 ميلليونعا دەيىن قىسقارتقان جاعدايلار بولعان. سودان سوڭ تاقىرىپتار وسى قاراجات كولەمىنە ساي اۋىستىرىلىپ، اقشا جۇمسالىپ كەتكەن، ال ناتيجەسى جوق. سونداي- اق، ەندى جوبالاردى دايىنداعان كەزدە عالىمدار سۇيەنەتىن شەكتى نورماتيۆتەر دايىندالادى. مىسالى، باسشىسىنان باستاپ زەرتحاناشىعا دەيىن جانە تاعى باسقا ءاربىر پوزيتسيا بويىنشا قانداي جالاقى شەگى جوسپارلانۋى مۇمكىن ەكەندىگى ەسكەرىلەدى.
«باعدارلامالىق- نىسانالى قارجىلاندىرۋ ناقتى ۇلتتىق، عىلىمي- تەحنيكالىق مىندەتتەر نەگىزىندە عانا بولىنبەك. باعدارلامالىق- نىسانالى قارجىلاندىرۋ اياسىندا تاقىرىپتار كوبىنەسە، مىسالى، اۋىل شارۋاشىلىعىن دامىتۋ « دەگەن سياقتى كەڭىنەن الىنىپ جانە اقشا دا سولاي بولىنگەنى قۇپيا ەمەس. ءارى قاراي عالىمدار ءبىر عانا ماقسات - قارجى الۋ ءۇشىن » كىمنىڭ ويىنا نە كەلسە « پرينتسيپى بويىنشا وزدەرىنىڭ عىلىمي زەرتتەۋلەرىن ۇسىنىپ كەلگەن. ناتيجەسىندە، باعىت قارجىلاندىرىلعان سياقتى، ءبىراق ناقتى ناتيجەلەردى فەرمەرلەر سەزبەدى، سەزسە دە، ولار جۇمساعان شىعىندارىنىڭ قۇنىنان دا اسىپ كەتەدى. نارىق جاعدايىندا بۇلاي جۇمىس ىستەۋگە بولمايدى جانە الەمنىڭ دامىعان بىردە- ءبىر ەلى ولاي جۇمىس ىستەمەيدى. ەندىگى جەردە قوعامنىڭ جانە (نەمەسە) نارىقتىڭ قازىرگى جانە بولجامدى قاجەتتىلىكتەرى نەگىزىندە ناتيجەنىڭ ناقتى ينديكاتورلارى بار ناقتى مىندەتتەر مەن تاقىرىپتار بولادى»، - دەدى ول.
مىسالى، «اۋىل شارۋاشىلىعىن دامىتۋ» دەگەن ۇلكەن تاقىرىپتىڭ ورنىنا ناقتى مىندەت رەتىندە بەلگىلى ءبىر توپىراقتا جانە كليماتتىق جاعدايلاردا ناقتى ءونىم ساپاسى مەن ءونىم بەرەتىن داقىلدىڭ سورتىن شىعارۋ كورسەتىلەدى. دەمەك، قارجىلاندىرۋ قازىرگىدەي ءبىر- بىرىمەن بايلانىسپايتىن ءارى ءىس جۇزىندە پايداسى جوق كوپتەگەن تاقىرىپتاردىڭ اراسىندا بولىنبەيدى، ناقتى، شىن مانىندە كوزگە كورىنەتىن ناتيجە الۋعا شوعىرلانادى. عالىمدار ەندى ءوز- وزدەرىنە تاپسىرما ويلاپ تاپپايدى، باسقا عالىمدارمەن كونكۋرسقا قويىلاتىن مىندەتتەردى شەشۋ تاسىلدەرى، ادىستەرى مەن رەسۋرستارىنىڭ وڭتايلىلىعىمەن باسەكەگە تۇسەدى. وسىلايشا، ب ن ق (باعدارلامالىق نىسانالى قارجىلاندىرۋ) جوبالارىن قارجىلاندىرۋ ەلىمىز ءۇشىن قاجەتتى ناقتى، وزەكتى مىندەتتەردى شەشەدى.
سونىمەن قاتار ول مەملەكەت باسشىسىنىڭ تاپسىرماسىن ورىنداۋ اياسىندا عىلىمدى قارجىلاندىرۋ وسى جىلى ەكى ەسەگە ارتقانىن اتاپ وتەدى. ودان كەيىنگى جىلداردا دا عىلىمدى قارجىلاندىرۋدى جىل سايىن ەسەلەپ ۇلعايتۋ جوسپارلانىپ وتىر. عىلىمي ۇيىمداردىڭ ماتەريالدىق- تەحنيكالىق بازاسىن جوندەۋگە جانە نىعايتۋعا قاراجات ءبولىندى. عىلىمي ينفراقۇرىلىمدى ۇستاۋ جانە جاڭارتۋ دا سالانى دامىتۋ ءۇشىن ماڭىزدى بولىپ تابىلادى.
«وتە ماڭىزدى جاڭالىق. بۇعان دەيىن عىلىمعا ارنالعان كونكۋرستار 3 جىلدا ءبىر رەت وتكىزىلىپ وتىردى. سايكەسىنشە، ەگەر عالىم گرانت الماسا، كەلەسى كونكۋرس تەك 3 جىلدان كەيىن عانا وتكىزىلەتىندىكتەن، كوپتەگەن عالىمدار قارجىلاندىرۋ بولماعاندىقتان، سونشا ۋاقىت كۇتپەي، باعىتتارىن وزگەرتىپ، عىلىم سالاسىنان كەتكەنى دە قۇپيا ەمەس. سونىمەن قاتار، 3 جىل ىشىندە عىلىمي تۇرعىدا سۇيەمەلدەۋگە تۇراتىن كوپتەگەن وزگەرىستەر بولدى. ەندى كونكۋرستار جىل سايىن وتكىزىلىپ، ال جوبالاردى ىسكە اسىرۋ مەرزىمى 3 جىل بولىپ بەلگىلەندى»، - دەدى مينيستر.
ءبىلىم ءمينيسترىنىڭ جازۋىنشا، وتىنىمدەر بەرۋدى، قارجىلاندىرۋ تۋرالى شەشىم قابىلداۋدى، قورىتىندى ەسەپتەردى قابىلداۋدى قوسا العاندا، بارلىق كونكۋرستىق راسىمدەر ءبىرىڭعاي سيفرلىق بازادا جۇزەگە اسىرىلادى. بۇدان باسقا، گرانتتىڭ نەمەسە باعدارلامانىڭ ماقساتىن، قارجىلاندىرۋ سوماسىن، ناتيجەلەرىن، باستاپقى ءوتىنىم مەن ەسەپتەرگە وزگەرىستەر ەنگىزۋدىڭ بارلىق كەزەڭدەرىن كورسەتە وتىرىپ، مەملەكەت قارجىلاندىرعان بارلىق جوبالاردىڭ اشىق بازاسى ازىرلەنەدى.
اۆتور مارلان جيەمباي