وزدەرى اسىعىپ جۇرگەن ۇرى ەكەن...

None
None
نۇر-سۇلتان. قازاقپارات – الىستان جولاۋشى كەلە جاتقان ءومىربايدى ءبىر اۋىلدىڭ ماڭىندا ءۇش- ءتورت ۇرى كيىم- كەشەك، ات، ەر- توقىمىمەن توناپ كەتىپتى. 

تونالعان ومەكەڭ جاياۋ- جالاڭ اۋىلعا كەلىپتى. اۋىل ادامدارى ومەكەڭنەن:

- جاياۋ- جالاڭ نە بولعان ادامسىڭ؟ قايدان كەلەسىڭ؟ - دەپ سۇراسادى. ومەكەڭ:

- وسى اۋىلدىڭ ماڭىندا، قازىر عانا ءۇش- ءتورت ۇرى كەزىگە قالىپ، كيىم- كەشەگىمدى، اتىمدى، ەر- توقىمىمدى توناپ كەتتى. ءوزىم بولسام الىستان كەلە جاتقان جولاۋشى ەدىم، - دەيدى. اۋىل ماڭىنداعى ادامدار تاعى دا قۋارلاپ:

- ۇرىلاردىڭ ءتۇر- تۇسى، كيىمى، ات- كولىكتەرى قانداي ەكەن، كورسەڭ، تاني الاسىڭ با؟ - دەپ سۇراپتى. سوندا ومەكەڭ:

- ۇرىلار ماعان ايقاسا كەتكەن جەردە مال كەرەك پە، جان كەرەك پە؟ ءتۇس اتتان، شەش كيىمىڭدى دەپ دەدەكتەتىپ، قاراۋعا مۇرسامدى كەلتىرمەدى، وزدەرى اسىعىپ جۇرگەن ۇرى ەكەن، - دەپ اۋىلداعىلاردى دۋ كۇلدىرىپتى. ومىركەڭنىڭ سوزىنە كۇلىپ، قىزىعا تىڭداپ تۇرعانداردىڭ ىشىنەن بىرەۋى:

- ەي، ۇرى ءسويتىپ توناماعاندا قايتىپ توناۋشى ەدى، بۇل بەيشارانىڭ ابدەن ەسى شىققان ەكەن، - دەيدى.

ومەكەڭ اۋىلداعىلاردى ادەيى وسىلايشا ءبىر كۇلدىرىپ تاستاپ، ونان سوڭ بارىپ ءىستىڭ ناعىز احۋالىن، ۇرىلاردىڭ جاعدايىن تولىق ايتىپ بەرەدى. اۋىل جىگىتتەرى دە دەرەۋ ۇرىلاردىڭ ىزىنە تۇسە قۋىپ بارىپ، ومەكەڭنىڭ كيىم- كەشەك، ات- كولىگىن قولعا ءتۇسىرىپ قايتارىپ اكەلىپ بەرەدى.

ومەكەڭنىڭ وسى سوزىنەن كەيىن ەل اۋزىندا «ءومىرباي ايتقانداي، وزدەرى اسىعىپ جۇرگەن ۇرى ەكەن» دەگەن ءتامسىل بولىپ قالىپتى.

بۇلعاقتىڭ تاپقىرلىعى

قاي كەزدە بولسىن ەل ەركەسى بولعان ەرلەرگە ەشكىم دە تىزەسىن باتىرىپ، تىلىنە تىيىم سالا الماعان.

حالقىمىز ولارمەن اي سايىن بولماسا دا، جىل سايىن ءماسليحات- كەڭەس قۇرىپ وتىرۋدى زور عانيبەت، جان سەرگىتەر راحات كورگەن. سوندىقتان دا ول كەزدەگى شەجىرە- شەشەن، ءانشى- كۇيشى، تاپقىر دا شەبەر ونەر يەلەرى ەل- جۇرتتى ارالاپ، ساياحاتتا سايرانداپ جۇرگەن. سولاردىڭ ءبىرى وسى - بۇلعاق تەنتەك ەدى.

بۇلعاق ءبىر جىلى ءوزى ەگەسىپ قالعان بايدىڭ اۋلىنا تاپ بولادى. سوناۋ كەزگى بۇلعاقتىڭ وكىنىشى دە ۇمىت بولىپ، اشۋ-ارازدان ايىقسا كەرەك. باي دا قاۋدىراي قارسى الىپ، تەنتەكتى تورەدەي كۇتىپ، قويىن سويىپ، قولىن قۋسىرىپ قوناق ەتەدى.

تاڭەرتەڭ باي ءوز قوراسىنىڭ امان-جامانىن انىقتاۋ ءۇشىن ەرتە تۇرا كەلىپ قاراسا، قويدى قاسقىر جارىپ كەتىپتى.

بۇلعاق مۇنى سەزسە دە، بىلق ەتپەي جاتا بەرەدى. ىشتەي قانشا كۇيىندى بولسا دا، باي دا سابىر ساقتايدى. بۇلعاققا دەگەن قۇرمەت- سىيىن وزگەرتپەيدى. داستارحان جاسالىپ، تۇننەن قالعان ەت قايتا جىلىتىلىپ العا قويىلىپ، ءۇن- ءتۇنسىز تاماق ءىشىپ وتىرعان ءبىر شامادا باي:

- ا، تەنتەگىم، سەنەن قاشىپ قۇتىلعان قازاقتىڭ ماقال- ماتەل، سالت-سانا، ءسوزى جوق. ءبارىن دە ءوزىڭ بىلەسىڭ. «قۇتتى قوناق قونسا، قوي ەگىز تابادى. قۇتسىز قوناق قونسا، قويعا قاسقىر شابادى» دەپتى اتامىز. قاسقىر ءۇش قويىمدى جارىپ كەتىپتى، بۇعان نە دەيسىڭ؟ - دەپتى.

سوندا بۇلعاق جۇلىپ العانداي:

- اكەڭ شويقارا ولگەن كۇنى دە مەن ۇيىڭدە قوناق پا ەدىم؟ - دەگەن ەكەن.

- تاس توبەمنەن ۇردىڭ. سوناۋ جىلعى ەسەڭدى ارتىعىمەن الدىڭ، بۇلعاق، - دەپ ءوزىن «ايلالى دا اقىلدى» سانايتىن باي جەرگە قاراپتى.

بوسسەڭ، وسىلاي ءبوس

بوسپەلەۋ ءبىر ساياتشى اڭگىمە ۇستىندە:

- بۇيىرىپ تۇرعان نارسە قاشاندا ساعان كەز بولادى ەكەن، - دەپ باستاپتى ءسوزىن، - وتكەن جىلى اقپاندا قار تۇسە قالعان ءبىر كۇنى اڭعا شىقتىم. ارعىماققا بەرگىسىز كوك اتىمدى قۇيىسقانداپ ءمىنىپ ءبىپ قۇمدى القاپتى ەندەي ءبىر شوق قاراعانى بار الاڭقىنىڭ شەتىنە ىلىنە بەرگەنىمدە، «اڭشىعا اجالدى اڭ كەزىگەدى» دەگەندەي ءبىر قىزىل تۇلكى قالباڭ ەتىپ، ءىلىپ بارىپ گۋ ەتىپ سارت ەتە ءتۇستى.

جەتىپ كەلسەم بالەمدى باستان شەڭگەلدەگەن ەكەن، ارەڭ ايىرىپ الىپ، دەرەۋ ارتقى سانىن سويىپ جىبەرىپ، قارا ەتىنەن قۇسقا الىپ بەرىپ توياتتاتىپ الدىم دا، تۇلكىنى قانجىعاعا بايلاي سالىپ ۇيگە كەلدىم. تەرەزەدەن:

- كەمپىر- كەمپىر، ىسمەر بولساڭ، ەندى كورەيىن، ورمان قىزىل تۇلكى اكەلدىم، - دەدىم دە اتتان تۇسە قالىپ، قانجىعاما قاراسام، تۇلكىم جوق، «ەي» دەپ اتىما قايتا مىنبەك بولعانىمدا، كەمپىرىم:

- بولدى، ىزدەمەي-اق قوي، بۇيىرىپ تۇرعان بولسا، قاشان دا كەزدەسەدى، - دەپ جىبەرمەي قويدى.

كەلەر جىلى جەلتوقساندا تاعى ءبىر قار تۇسە قالعان كۇنى اڭعا شىعىپ، بىلتىرعى سول اراعا تاياي بەرگەندە، ءبىر تۇلكى شىعا كەلدى. توماعانى تارتىپ قالدىم، داعدىلانىپ العان قىران ءدال بىلتىرعىسىنشا شەڭبەكتەي ءتۇستى. جەتىپ بارىپ، سويايىن دەپ اياعىن ۇستاي السام، سيراق تەرىسى عانا ەكەن. ابايلاپ قاراسام اپپاق بولىپ قۋراپ قالعان سۇيەكتەرى عانا ءجۇر. «و، عاجاپ، بۇل نە؟» دەپ ويلانا قالسام، بۇل بۇيرىق دەگەندى قويساڭشى، بىلتىرعى قانجىعامنان ءتۇسىپ قالعان تۇلكىنىڭ ءدال ءوزى ەكەن، - دەگەن ەكەن.

سوڭعى جاڭالىقتار