قازاقستان تاۋەلسىزدىك العان كەزدە جۇرەگىمىز كەۋدەمىزگە سىيمادى - تۇركيا قازاعى

None
None
نۇر-سۇلتان. قازاقپارات - «تەمىر تاياقتى تەبەندەي، تەمىر ەتىكتى تەڭگەدەي» ەتكەن جەر شارىنداعى ەڭ ۇزاق تا قارالى كوشتى باستان كەشكەن قازاقتاردىڭ ۇرپاعى بۇگىندە بەرگىسى - تۇركيا، ارعىسى - بۇكىل ەۋروپا ەلدەرىنە تاراپ كەتكەن.

انادولى مەن كارى قۇرلىقتى مەكەن ەتكەن قانداستارىمىز قازاقستاننىڭ دەربەستىگىن ماقتان تۇتادى. تاۋەلسىزدىك كۇنىن جىل سايىن مەرەكەلەۋدى دە داستۇرگە اينالدىرعان.

جاقىندا قازاق-تۇرىك ءبىلىم جانە زەرتتەۋ قاۋىمداستىعىنىڭ ءتوراعاسى شابان سەركان دينچتۇركتى اڭگىمەگە تارتقان ەدىك. قانداسىمىز قاراشا ايىندا «وتانداستار. بولاشاققا باعدار» اتتى ەلوردادا وتكەن حالىقارالىق دوڭگەلەك ۇستەلگە قوناق بوپ كەلدى.

«تۇركيادا تۇراتىن قازاقتاردىڭ اتا-بابالارى 1953-1954-جىلدارى قازىرگى التايدىڭ قىتايدا جاتقان اۋماعىنان كوشىپ بارعان. جازۋشى ءجادي شاكەن ۇلىنىڭ «قارالى كوش» رومانىن وقىعان بولارسىز. سول كىتاپقا ارقاۋ بولعان قايعىلى كوشتىڭ باستاۋشىسى ەلىسحان باتىرمەن (ءالىپ ۇلى) مەنىڭ اتالارىم (اكەلەرىم جاس بالا بولاتىن - س. د) گيمالاي اۋىپ، تۇركيادان پانا تاپقان. اكەم - التايدىڭ، شەشەم - باركولدىڭ تۋماسى. نەگىزىندە اتالارىم قىتايدان گيمالايعا قاراي 1931-جىلى اۋىپ كەتكەن. ول تۇس - وقىس وقيعا، وقشاۋ ارەكەتتىڭ زامانى ەدى. سوندا قازاقتاردىڭ ءشول دالانى باسىپ، تۇركياعا قالاي جەتكەنىن وقىساڭىز، توبە قۇيقاڭىز شىمىرلايدى. توقىمى كەپپەي توز-توزى شىققان جۇرتىمىز وسىلاي ءۇندىستاننان ءبىر-اق شىعىپتى. الايدا جەرگىلىكتى حالىقپەن ۇعىسپاعان تاس-ءتۇيىن بەرەكەلى اۋىل سول تۇستاعى پرەزيدەنت يسمەت ينەنيۋعا حات جازىپ، تۇركياعا كوشۋگە ءوتىنىش بىلدىرگەن»، - دەيدى شابان سەركان دينچتۇرك.

بۇل كەز - ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس بولىپ جاتقان شاق ەدى. حاتقا جاۋاپ بەرگەن تۇركيا باسشىسى «سىزدەر ءبىزدى كۇتە تۇرىڭىزدار. ءبىز سىزدەردى الا المايمىز. بۇكىل الەمدە سوعىس بولىپ جاتىر. ۇشاق جىبەرسەك، اتىپ تۇسىرەدى. كەمە جىبەرسەك، باتىرادى. ءسال شىداي تۇرىڭىزدار» دەپ جاۋاپ بەرەدى. 10 جىلداي ءۇندىستاندا ءومىر سۇرگەننەن كەيىن دۇنيە تىنىشتالعان سوڭ قانداستارىمىزدى تۇركيا بيلىگى شاقىرىپ العان.

تۇركيالىق قانداسىمىزدىڭ ايتۋىنشا، قازاقتاردى تۇرىكتەر ىستىق ىقىلاسپەن قارسى الىپ، جەر ءبولىپ، ءۇي سالىپ بەرگەن، 10 جىل بويى سالىقتان دا بوساتقان. اي سايىن الەۋمەتتىك كومەك بەرىپ كومەكتەسكەن.

«ءبىزدىڭ اكە-شەشەلەرىمىز ۇستىندەگى شاپانمەن عانا بارعان تۇركياعا. سوندا ءوسىپ-ءونىپ، وسى كۇنگە جەتتىك. قازىر تۇركيادا 20-25 مىڭداي قازاق تۇرادى. كوبى ىستانبۇل قالاسىندا. تاعى 15-20 مىڭى ەۋروپادا – ۇلى بريتانيا، فرانسيا، گەرمانيا، شۆەتسيا جانە تاعى باسقا ەلدەردە ءومىر سۇرەدى. ولار - وتكەن عاسىردىڭ 70-80 -جىلدارى تۇركيادان ەۋروپاعا كوشىپ كەتكەندەر. تۇركيادا نەمەسە ەۋروپادا قازاقتار قالاي ءومىر سۇرەدى دەپ سۇراساڭىز، ولار ءار سالادا جۇمىس ىستەيدى. مەملەكەتتىك قىزمەتكەرى دە، بيزنەس سالاسىندا دا، ۇلكەن كومپانيالاردا جۇرگەندەرى دە جەتەرلىك»، - دەيدى ول.

سەركان دينچتۇرىكتىڭ تۇركيا مەن قازاقستاندا ەكى كومپانياسى بار. تۇركياداعى كومپانياسى ساقتاندىرۋ سالاسىندا حالىققا قىزمەت ەتسە، قازاقستانداعى كومپانياسى ەلىمىزگە تۇركيا جانە باسقا ەلدەردەن ينۆەستورلاردى تارتۋ جۇمىسىن اتقارادى.

«تۇركياداعى قازاق-تۇرىك ءبىلىم جانە زەرتتەۋ قاۋىمداستىعى «قازاق ەلى» جۋرنالىن شىعارىپ وتىر. قازاق جانە تۇرىك تىلىندە تۇركيادا باسىلىپ شىعاتىن جۋرنال بۇكىل ەۋروپاداعى قانداستارىمىزعا تارايدى. تۇركياداعى ەلشى ارقىلى قازاقستانعا دا جىبەرىپ تۇرامىز. جۋرنالدى ەكى تىلدە شىعارۋداعى ماقسات نە دەسەڭىز، تۇركيادا تۇراتىن 80 ميلليوننان استام تۇرىك حالقىنا قازاقتاردىڭ كىم بولعانىن، قاي جەردەن كەلگەنىن ۇقتىرىپ، سالت-ءداستۇرىن، مادەنيەتىن تانىتۋ. قازاق جاستارى دا ءوز ءتىلىن ۇمىتپاسا دەيمىز. تۇركيادا دارىندى قىز-جىگىتتەرىمىز جەتەرلىك. سولاردى تانىتقىمىز كەلەدى. ءار سانعا ءبىر ونەرپازدى نەمەسە ءوز سالاسىندا ۇزدىك شىققان قازاقتى شىعارامىز»، - دەيدى قاۋىمداستىق ءتوراعاسى.

بۇدان بولەك قاۋىمداستىق وسى ۋاقىتقا دەيىن جەتى كىتاپ باسىپ شىعارعان. مۇنداعى وي-قازاقتىڭ اتى اڭىزعا اينالعان تۇلعالارىن تۇرىك حالقىنا تانىتۋ بولىپ وتىر.

«جوعارىدا ايتقان «قارالى كوشتى» دە تۇرىك تىلىنە اۋدارعان ەدىك. تۇركيا پرەزيدەنتى رەجەپ تايىپ ەردوعانعا ول كىتاپتى ءوز قولىممەن تابىستادىم. 2017-جىلى ەلوردادا وتكەن دۇنيەجۇزى قازاقتار قۇرىلتايىندا ول كىتاپتى ەلباسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ قولىنا ۇستاتتىق. تۇركيادا پرەزيدەنت ەردوعاننىڭ تاپسىرماسىمەن ول كىتاپ ەكى مىڭنان استام كىتاپحاناعا تاراتىلدى. كىتاپتى ساتپايمىز. كىتاپحانالارعا تەگىن تاراتىلدى»، - دەيدى ول.

تۇركيا قازاقتار ۇلتتىق مەرەكەلەردىڭ بىردە-ءبىر اتاۋسىز قالدىرمايدى ەكەن. ناۋرىز مەيرامىندا جىل سايىنعى ءداستۇر بويىنشا باس قوسىپ، كونسەرت قويىپ، جىلىنا ەكى-ءۇش مارتە اۋقىمدى كونفەرەنسيا وتكىزەدى. تۇركيا قازاقتارىنىڭ جاستارى ءبىر-بىرىمەن ارالاسىپ ءجۇرسىن دەگەن تىلەكپەن قاۋىمداستىق «جاستار» فورۋمىن وتكىزۋدى دە داستۇرگە اينالدىرعان. ول ءۇشىن قاۋىمداستىق ارنايى قاراجات ءبولىپ، جاستاردىڭ قاتىسۋىمەن 5-10 كۇن بويى يگى شارالاردى وتكىزەدى. ونداي باس قوسۋلارعا قازاقستاننان تۇركياعا بارعان ستۋدەنتتەر دە بەلسەنە قاتىسىپ ءجۇر.

«قازاقستان 1991-جىلى 16-جەلتوقساندا تاۋەلسىزدىگىن العان كەزدە ءبىز وتە قاتتى قۋاندىق. نەگە دەسەڭىز، بۇرىن تۇركيادا قازاقتاردىڭ كىم ەكەنىن تۇرىكتەر بىلە بەرمەيتىن. البەتتە، تاريحشىلار مەن جازۋشىلار قازاقتاردى تانيدى. قازاقستان تاۋەلسىزدىگىن جاريالاعان كەزدە جۇرەگىمىز كەۋدەمىزگە سىيماي قالدى. «وسىدان كەيىن ءبىزدىڭ دە ءبىر مەملەكەتىمىز بار، ول - قازاقستان!» دەپ قاتتى تەبىرەنە قۋاندىق. قۇدايدان ءبىر عانا تىلەگىمىز بار: قازاقتىڭ كوك بايراعى اسپاندا ەركىن جەلبىرەسىن دەيمىز. ارمانىمىز - سول عانا! تۇرىكتەر ءبىزدى جاقسى كورەدى. «ناعىز تۇرىك سەندەرسىڭدەر» دەپ ءبىزدى كوككە كوتەرەدى»، - دەيدى ول.

1992-جىلى قازاقستاننىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى - ەلباسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ تۇركياعا ساپارىن تۇركيالىق قازاقتار قۋانا كۇتىپتى. سول كەزدەگى ەكى ەل پرەزيدەنتتەرى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ پەن حاليل تۇرعۇت ءوزالدىڭ اراسىنداعى اڭگىمە ءازىل رەتىندە ەل ىشىندە تاراپ كەتكەن ەكەن.

«قاسىندا بولعان كىسىلەر سول جىلدارى ەكى پرەزيدەنتتىڭ ءازىلىن جۋرنالدار مەن گازەتتەرگە جارىسا جازعان ەدى. ەلباسىمىز نۇرسۇلتان نازاربايەۆ «تۇركيادا قازاقتار بار دەپ ەستىدىم. قانداستارىمنىڭ سانى قانشا؟» دەپ سۇراپتى. سوندا تۇرعۇت ءوزال «ىشىنە مەنى دە قوسساڭىز، تۇركيادا 65 ميلليون قازاق بارمىز» دەپ جاۋاپ بەرىپتى. سول كەزدە تۇركيادا 65 ميلليون ادام تۇراتىن. قازىر 80 ميلليوننان استى. تۇرعۇت ءوزال قايتىس بولىپ كەتتى. يماندى بولسىن. ول كىسى قازاقتاردى جاقسى تانيتىن. ونىڭ ءوزى قازاقتار تۇراتىن اۋداننان دەپۋتات بولىپ شىققان ادام»، - دەيدى سەركان دينچتۇرك.

ءسوز سوڭىندا تۇركيالىق قانداسىمىز ءبارىمىزدى تاۋەلسىزدىك كۇنىمەن قۇتتىقتاپ، وتانداستار سالەمىن جولدادى.

«تۇركيا قازاقتارى قازاقستاننىڭ تاۋەلسىزدىگى كۇنى كەلگەن سايىن قۇقىق قورعاۋشىلاردان رۇقسات الىپ، قازاقتار تۇراتىن ەڭ ۇلكەن كوشەنى جاۋىپ تاستاپ، قولىمىزعا قازاقتىڭ كوك بايراعىن ۇستاپ، كوشەدەگى ادامدارعا گۇل تاراتامىز. تۇستە ۇلكەن اس بەرەمىز. قازاق بولسىن، تۇرىك بولسىن، ءبارىن شاقىرامىز. تۇندە ۇلكەن تاماشا كونتسەرتپەن اياقتالادى بۇل كۇنىمىز. قازاقتىڭ تاۋەلسىزدىگىن ماڭگى بولسىن دەپ تىلەيمىز! كوك تۋىمىز جەلبىرەي بەرسىن!» - دەپ ءتۇيدى ءسوزىن ول.

سوڭعى جاڭالىقتار