ادامعا نە ءۇشىن ەم قونبايدى؟

نۇر-سۇلتان. قازاقپارات - ادام اۋىرىپ قالعان جاعدايدا دارىگەر جاعالاپ، ءدارى قابىلداپ، ەڭ اراسى باقسى- بالگەرگە دەيىن جۇگىنىپ كەتىپ جاتادى.

دەگەنمەن، كوبىنە بۇدان ەم بولماي، ناۋقاس ومىردەن تۇڭىلەدى. «بارماعان جەرىم قالمادى. ەشقانداي ەم قونبادى» دەپ بۇل ومىردەن كۇدەرىن ۇزەتىندەر دە از ەمەس. ايتسە، ناۋقاس اسىقپاعانى ءجون. ول ەم قابىلداردان بۇرىن، الدىمەن ءوزىنىڭ دەنەسىندەگى اۋا- وت- سۋ اتتى ءۇش ەرەكشەلىكتى ءتۇسىنۋى شارت. سونىمەن، بۇل نە قىلعان ءۇش ەرەكشەلىك؟

پاندىك الەمدە بەس ەلەمەنت قايدا بولماسىن بار (توپىراق، سۋ، وت، اۋا، ەفير). وسىلاردىڭ ارقاسىندا ادامدار ءار ءتۇرلى جان يەلەرى مەن زاتتاردى كورەدى. اتالعان بەس ەلەمەنتتىڭ نەگىزىندە، ادام بولمىسىنىڭ ءۇش ەرەكشىلىگى انىقتالادى.

ءۇش ەرەكشەلىك - ادام اعزاسىنداعى بولاتىن بارلىق بيولوگيالىق، پسيحولوگيالىق، دەنەدەگى بولاتىن وزگەرىستەرگە، اقىل-ەسكە جاۋاپتى. ولار - تابيعي قاجەتتىلىكتى، جەكە-دارا ادامنىڭ تاماققا، دامگە، تەمپەراتۋراعا بەيىمدەلۋىنە دە جاۋاپتى. سونداي- اق جاڭادان پايدا بولۋعا (اسسيميلياتسيا)، زات الماسۋىنا (مەتابوليزم)، ىدىراۋعا (كاتابوليزم)، قالدىقتاردى شىعارۋعا، مىنەز- قۇلىقتىڭ قالىپتاسۋىنا دا جاۋاپتى.

سونىمەن، سۋ- وت- اۋانىڭ ءۇش ەرەكشەلىگى - مىنەز- قۇلىقتىق (پسيحيكالىق) جانە تاندىك نەگىز. بارلىق ءۇش ەرەكشەلىك زات الماسۋ اعىمىن باسقارادى. اۋا - ىدىراۋعا (كاتابوليزم، ديسسيميلياتسيا)، وت - زات الماسۋعا (مەتابوليزم)، سۋ - جاڭادان جاساۋعا (انابوليزم، اسسيميلياتسيا) جاۋاپتى.

اۋا ەرەكشەلىگىنىڭ تەپە- تەڭدىگى بۇزىلعاندا، زات الماسۋ اعىمى بۇزىلىپ، ىدىراۋ اعىمىنىڭ قالدىقتارى كوبەيەدى دە اعزاداعى ءتىندى بۇزا باستايدى. جاڭا جاسۋشالار پايدا بولىپ (انابوليزم) ىدىراۋ (كاتابوليزم) باسەڭدەگەندە اعزا قالپىنا كەلەدى. جاس بالانىڭ دەنەسىندە 20 جاسقا دەيىن ءوسۋ باسىم. سوندىقتان دا العان جاراقات، كارى ادامدارمەن سالىستىرعاندا جىلدام جازىلىپ كەتەدى.

وتتىڭ شەكتەن شىعۋىندا دا زات الماسۋ اعىمى بۇزىلادى، ال، سۋ تەپە- تەڭدىكتەن تايقىپ، ارناسىنان اسقان كەزدە جاڭادان جاسۋشالار پايدا بولادى، ءتىننىڭ مولشەردەن تىس وسۋىنە جاعداي جاسالادى (ىسىك، سۇيەك وسەدى، ماي جينالادى، ارتىق زاتتار ت. ب.). بالا جاستا ءوسۋ ءتان، ال سۋدىڭ مولايۋى ءتىننىڭ قۇرالۋى مەن ءتاننىڭ وسۋىنە جاعداي جاسايدى. ەرەسەك ادامدا وت قۋاتى باسىم بولعاندىقتان زات الماسۋ اعىمى جاقسى ءجۇرىپ، ءومىرىنىڭ شابىتتى شاقتارىنا سايكەس كەلەدى. قارتايعان ادامدا ىدىراۋ اعىمى ءجۇرىپ، سۇيەكتەرى بىرتە- بىرتە توزىپ، ءجيى سىنىپ، قايتا قالپىنا كەلۋى قيىنداپ، ءتانى بىرتىندەپ ىدىراپ، بۇزىلا باستايدى.

ادام اۋامەن دەم العان كەزدە تاناۋ تەسىكتەرى ارقىلى بۇكىل تانىنە تاراپ، دەم شىعارعاندا گاز الماسۋ اعىمى جۇرەدى. ادام تىنىس العان كەزدە، اۋا قانمەن بىرگە وكپەگە بارادى، وسى ارادا كەرەمەت عاجايىپ بولادى.

وتتەگى ۋلى زاتتار ەرىگەن، ءولىم اكەلەتىن كومىر قىشقىل گازىن اكەتەدى. ادام تىرشىلىك اعىمىنداعى ۋلاردى شىعارادى. ولاردى قان جينايدى، قان كومىر قىشقىل گازىن وكپەگە الىپ كەلگەندە، ءار جاڭا جۇتىلعان وتتەگىمەن، قان كومىر قىشقىلى گازىنان جانە ونىڭ قۇرامىنداعى ۋلاردان تازالانادى. ەگەر ادام جەتكىلىكتى مولشەردە تازا اۋا الماسا نەمەسە جەڭىل دەمالعاندا كىرگەن وتتەگىنىڭ مولشەرى شىققان كومىر قىشقىلىنىڭ گازىنىڭ مولشەرىنە سايكەس كەلمەسە، وندا اعزاداعى ۋلار مەن كومىر قىشقىل گازىمەن ۋلانۋىنا مۇمكىنشىلىك بەرەدى. بۇل تالاي اۋرۋدىڭ سەبەبى بولۋى مۇمكىن. اۋا ادام تانىندەگى بەس ەلەمەنتتەردىڭ ەرەكشەلىكتەرىنە تارالادى، ءاربىر ەلەمەنتتىڭ ەرەكشەلىگى ءتاننىڭ بەلگىلى ءبىر مۇشەسىنە جاۋاپتى.

بۇل جەردە ەرەكشەلىك دەگەن نە؟ ەرەكشەلىك - ەكى ەلەمەنتتىڭ قوسىندىسىنان پايدا بولعان نازىك قۋات. مىسالى، اۋا مەن ەفير تانگە دەنە اۋاسىن بەرەدى. ءەفيردىڭ ەلەمەنتتەرى قۇلاقتا، تاناۋدا، اسقازان- ىشەك ەلەمەنت جولدارىندا، اۋىزدا، وڭەشتە، وكپەدە، سۇيەكتەردە، باس قۋىسىندا دەنەنىڭ بارلىق جەرىندە بولىپ، بۇلشىق ەتتەردىڭ، سۇيەكتەردىڭ، ىشەكتىڭ، جۇرەك سوعىسىنىڭ قان تامىرلارىنىڭ كەڭەيىپ- كىشىرەيۋىنىڭ، قالدىقتاردىڭ شىعۋىنىڭ ت. ب. جالپى ءىس- قيمىلدى باسقارادى. اۋا قوزعالىسىنسىز ىشكى مۇشەلەر مەن دەنە قيمىلىنىڭ جۇمىسى توقتاپ، وسى ءفاني ومىردەگى تىرشىلىككە نۇكتە قويادى.

ادام ءتانى 24 ەلەمەنتتەن تۇرادى. بەس تۇرپايى: توپىراق، سۋ، وت، اۋا، ەفير ەلەمەنتتەرى تۇرپايى دەنەنى قۇراسا، 19 ەلەمەنت نازىك دەنەنى قۇرايدى. وسىندا ادامنىڭ ءىس- ارەكەتىن باسقاراتىن بەس تۇرپايى سەزىم مۇشەلەرى كىرەدى: اقىل، ورە، سەزىم، ادامنىڭ جالعان «مەنى» ، كىرلەنگەن سانا.

توپىراق - تاناۋ، مۇرىن، ءيىس سەزۋ، شىعارۋ مۇشەلەرى؛

سۋ - ءتىل، ءدام سەزۋ، بالا تاباتىن مۇشە؛

وت - كوز، كورۋ، اياق؛

ەفير - قۇلاق، ەستۋ، باس؛

اۋا - تەرى، جاناسۋ، قول؛

جەر ءيىس سەزۋمەن بايلانىسقان، ونىڭ تۇرپايى مۇشەسى مۇرىن. مۇرىن ارقىلى توپىراقتىڭ، جەردىڭ، گۇلدىڭ، تاماقتىڭ ءيىسىن سەزەدى.

سۋ داممەن بايلانىسقان، سۋسىز ءدام سەزۋ مۇمكىن ەمەس. ادام قۇرعاق جەمىستى تىلگە سالعاندا، ىلعالدانباعانشا ءدامىن سەزبەيدى.

وت كورۋمەن بايلانىسقان، كوز بوياۋدىڭ ءتۇرىن انىقتاپ، ءجۇرۋدى باسقارادى. سوندىقتان دا سوقىرلار بىرەۋدىڭ كومەگىنسىز جۇرە، ال، ساڭىراۋلار سويلەي المايدى.

ەفير ەستۋمەن بايلانىسقان، ورتادا داۋىستى قابىلداپ تۇرادى. قۇلاق ەستۋ مۇشەسى رەتىندە، سويلەۋ مۇشەسى ارقىلى ءىس- ارەكەتتى بىلدىرەدى.

اۋا جاناسۋ سەزىمىمەن بايلانىسقان. بۇل دەگەن - تەرى، ال قول - ءىس- ارەكەت مۇشەسى.

سونىمەن، ادام ءوز اعزاسىن تولىق تانىپ- بىلمەسە، وعان ەم قونبايدى ەكەن.