ەلىمىزدە ەت قىمباتتاپ بارادى
باعا باتىس قازاقستان وبلىسىندا دا ارزان ەمەس. ءونىمنىڭ وزىندىك قۇنىنا بيىلعى قۋاڭشىلىق، جەم مەن ءشوپتىڭ قىمباتتاۋى سەبەپ بولعانى ءسوزسىز. «سونداي- اق ەكسپورتتىڭ ۇلعايۋى دا ىشكى نارىققا اسەر ەتەدى»، - دەيدى ماماندار.
ەتتىڭ قۇنى قىمبات وڭىرلەردىڭ ءبىرى - اتىراۋ. مۇندا كوتەرمە ساۋدادا سيىر ەتى 1500-1550 تەڭگە شاماسىندا. بولشەك ساۋداداعى باعا 1600 تەڭگەدەن باستالادى. جىلقى ەتى دە سولاي. قازىنىڭ كەلىسى 2500 تەڭگەنىڭ توڭىرەگىندە. ەگەر سوعىم الساڭىز، ءبۇتىن جىلقى 350، جاباعى 200-250 مىڭ تەڭگە تۇرادى.
ايجان سۇلتانوۆا، قالا تۇرعىنى:
- اقشا كوپ تاباتىن ادامدارعا ءتيىمدى بولار. ال اقشاسى از زەينەتكەر ادامدارعا ول كىشكەنە قىمباتتاۋ بولادى. 1500 اينالاسى بولسا، ول ەندى جاقسى. ءوزىمىز الىپ جاتىرمىز، ەت جەمەيتىن ادام جوق قوي.
مۇنايلى وڭىرگە ەت نەگىزىنەن كورشىلەس باتىس قازاقستان وبلىسىنان تاسىمالدانادى. ەت قۇنىنداعى ورال مەن اتىراۋ اراسىنداعى ايىرماشىلىق 100 تەڭگە عانا. «باعاعا دەلدالداردىڭ ەش ىقپالى جوق»، - دەيدى ورالدىڭ ورتالىق بازارىنداعى ساۋداگەرلەر.
ۇلداناي ماكىشيەۆا، كاسىپكەر: - 1450-دەن ساتىپ الامىز، 1550-دەن قويامىز. قىمباتىراق ەندى، ءبارى جازۋلى تۇر، جۇمساقتارى بولەك، الدىڭعىلارىن بولەك، سولاي ساتامىز. اۋىلدان كىسىلەر الىپ كەلەدى عوي، سولاردان ساتىپ الامىز.
«ەتتى ارزانداتۋ كەرەك» دەيدى، ەتتى ارزانداتاتىن بولسا، اۋىلدىڭ كۇيى تومەندەي بەرەدى. «الۋشىعا التاۋ از، بەرۋشىگە بەسەۋ كوپ.» اۋىلداعى مال باققان اعايىن اق ادال مالىم ارزانعا كەتتى دەسە، قالاداعى ءبىر جالاقىعا قاراعان جۇرتشىلىق ەتتىڭ قىمباتتىعىنا قىنجىلادى. ءونىمنىڭ باعاسىن نارىقتاعى سۇرانىس پەن ۇسىنىس بەلگىلەگەن زاماندا قوس تاراپتىڭ دا پىكىرى كوڭىلگە قونىمدى.
ال، مامانداردىڭ پىكىرىنشە، ىشكى نارىقتاعى باعاعا ەكسپورتتىڭ ۇلعايۋىنىڭ دا اسەرى بار. شەتەلگە ەت شىعارۋدان ەلىمىزدە ورال ءوڭىرى جەتەكشى ورىندا ەكەنى ءمالىم. بىلتىر وبلىستان 2400 توننا سيىر، 600 توننا قوي ەتى ەكسپورتتالسا، بيىل بۇل كورسەتكىش سايكەسىنشە 3900 جانە 1200 تونناعا جەتكەن. قازاقستانداعى ەڭ ءىرى ەت وڭدەۋ كەشەنى «كۋبلەي» ءىرى قارانىڭ كەلىسىن 1300-1350 تەڭگەدەن تۇرعىنداردان جىل بويى قابىلداپ جاتىر. ءارى تاسىمال شىعىنى دەپ ءار باسقا 10 مىڭ تەڭگەدەن تاعى تولەيدى. دەمەك، ودان ارزان باعاعا ەندى بازارعا ەشكىم ەت اپارماسى انىق. شارۋالار ءۇشىن دە بۇل وتە ءتيىمدى.
راقىم ناعمەتوۆ، ەت وڭدەۋ كەشەنىنىڭ اتقارۋشى ديرەكتورى:
- كەشەن تولىق قۋاتىنا جۇمىس ىستەپ تۇر. كۇنىنە 300 سيىر، 600-دەي قوي سويامىز. بيىل 20 مىڭ باس ءىرى قارا قابىلداساق، جىل سوڭىنا دەيىن 30 مىڭعا جەتكىزۋ جوسپاردا. 3 مىڭ توننا ەتتى ىشكى جانە سىرتقى نارىققا جىبەرەمىز. باعا بىزدە اركەز تۇراقتى. قىمباتتاماسا تومەن تۇسپەسى انىق.
باتىستاعى ەڭ ءىرى اگرارلىق ايماق - ورال ءوڭىرى. مۇندا جىلىنا تىرىلەي سالماقتا 90 مىڭ توننا مال جانە قۇس ەتى وندىرىلەدى. ونىڭ 50 مىڭ تونناسى ءىرى قارا. ءوڭىر ءوز- ءوزىن قامتىپ قانا قويماي، ارتىلعانىن شەتەلگە، قالا بەردى كورشى وبلىستارعا شىعارادى.
ۆەنەرا تولەگەنوۆا، وبلىستىق اۋىل شارۋاشىلىعى باسقارماسىنىڭ باس مامانى:
- قازىرگى تاڭدا ەتىمىز رەسەي، ارمەنيا، ازەربايجان، قىتاي ەلدەرىنە ەكسپورتتالىپ جاتىر. ەندى كورشى وبلىستارعا جىل سايىن 10 مىڭ توننادان اسا ەت كەتىپ جاتىر. ەت ەكسپورتىن بۇدان دا ارتتىرۋعا ءوڭىردىڭ الەۋەتى جەتكىلىكتى.
الايدا، ىشكى نارىقتاعى باعا قوسا كوتەرىلمەس ءۇشىن قايتپەك كەرەك؟ بۇل وسى سالا باسشىلارىنىڭ تەرەڭ زەردەلەۋىن تالاپ ەتەرى ءسوزسىز.