زۇلىمدىقتىڭ باستاۋىن ىزدەگەن جازۋشى
ول ءوزىنىڭ تاربيەسىن نەگىزىنەن دىننەن الدى. كوللەدجدە وقىپ ءجۇرىپ دج. رافاەل، ر. دەكارت جانە ب. پاسكال جۇمىستارىمەن تانىستى. فرانسۋا وقۋدى ليتسەيدە، ودان كەيىن بوردوداعى فيلولوگيا فاكۋلتەتىندە جالعاستىردى.
پاريجگە كەتىپ، ارحەولوگ بولۋعا دايىندالعانىمەن ول جەردە ۇزاق وقىمادى. كەيىن ءوزىن تولىعىمەن ادەبيەتكە ارنادى. ونىڭ «دۇعا» ولەڭدەر كىتابى (1909) سىنشىلاردىڭ جوعارى باعاسىنا يە بولدى. بۇل اشىق جانە ارماندايتىن جانى بار كاتوليك وتباسىنداعى جاس جىگىتتىڭ بالا كەزىندەگى ەستەلىكتەرى ەدى. ارادان ەكى جىل وتكەسىن مورياك «جاستارمەن قوشتاسۋ» (1911)، «ءىز- ءتۇسسىز حابارسىز كەتكەن» (1918)، «نايزاعاي» (1925)، «اتەيستىڭ قانى» (1940) ولەڭدەرىن جارىققا شىعاردى. ءبىراق ءبارىبىر پروزا ونىڭ شىعارماشىلىعىنىڭ نەگىزگى باعىتى ەدى. ول «شىنجىر اۋىرتپالىعىنداعى بالا» (1913) رومانىندا رۋحاني جانە فيزيكالىق ادامداعى ماڭگىلىك داۋ تۋرالى تاقىرىپتى قوزعادى.
ءبىرىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس كەزىندە مورياك ەكى جىل بويى دارىگەردىڭ كومەكشىسى بولىپ جۇمىس ىستەدى. دەموبيليزاتسيادان كەيىن جازىلعان «رانگ بويىنشا ورىن» (1921) رومانى نازاردان تىس قالدى، ءبىراق كەلەسى رومانى «الاپەس ادامعا بەرىلگەن ماحاببات» (1922) وقىرماندار مەن فرانسۋزداردىڭ سىن-پىكىرلەرىن قوزدىردى. وندا جاس سۇلۋ قىزعا ۇيلەنەتىن بايدىڭ ارسىز، فيزيكالىق تۇرعىدان مۇگەدەك بالاسى تۋرالى ايتىلادى.
«اتا-انا» (1924) جانە «وت وزەنى» (1924) روماندارى بۋرجۋازيالىق وتباسىنداعى تارتىمسىز قارىم- قاتىناستاردى بەينەلەيدى، سوندىقتان بۇل جۇمىستاردى كاتوليك شىركەۋى «جاعىمسىز شىعارمالار» دەپ ايىپتادى. ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىس كەزىندە مورياك قارسىلاسۋ قوزعالىسىنىڭ بەلسەندى مۇشەسى، بوسقىندارعا كومەكتەسكەن، بوسقىنداردى قابىلداۋ ورتالىعىنىڭ باستىعى بولعان. 1952 -جىلى شۆەد اكادەميكتەرى فرانسۋا مورياكتى «ادامداردىڭ قيلى تاعدىرى، ءومىردىڭ اشى تاقسىرەتى، تاعىلىمى سۋرەتتەلگەن ءوز روماندارىندا پەندەنىڭ رۋحاني جان دۇنيەسىنە تەرەڭ بويلاپ، تىسىلىم سەزىمدەرىن ءدوپ باسۋداعى حاس شەبەرلىگى ءۇشىن» نوبەل سىيلىعىنا لايىق دەپ تابادى.
ايگىلى رومانيست، پۋبليتسيست، اقىن جانە دراماتۋرگتىڭ ءبىر تومدىق جيناعى قازاق تىلىنە اۋدارىلعان. ول 1958 -جىلى قۇرمەتتى لەگيوننىڭ ۇلى كرەستىمەن ماراپاتتالدى. جازۋشى نوبەل سىيلىعىن العان كەزدەگى بايانداماسىندا: «ءبىز ءوزىمىزدى دارا سەزىنەمىز، جالعىز سەزىنەمىز. بىزگە تاڭداي قاقتىرعان دجوردج ەليوتتىڭ نەمەسە ديككەنستىڭ، تولستويدىڭ جانە دوستويەۆسكيدىڭ الدە سەلما لاگارلەفتىڭ كىتاپتارى وزىمىزدىكىنە ۇقسامايتىن باسقا ەلدەردى، باسقا حالىقتى جانە باسقا نانىمعا جاتاتىن ادامداردى سۋرەتتەيتىنىن ۇمىتىپ كەتەمىز.
سويتە تۇرا ءبىز ولاردى ۇناتامىز. ويتكەنى ولاردان ءوزىمىزدى تانيمىز. جازۋشىنىڭ تالانتى دا وسىندا - ءبىز دۇنيە كەلىپ، ءسۇيىنۋ مەن كۇيىنۋدى ۇيرەنگەن جۇمىر الەمدى بارشاعا جاقىن ەتە الامىز»، - دەگەن ەدى.
«وتكەننىڭ بالاسى» (1968) سوڭعى رومانىندا مورياك ا. درەيفۋستى قۋدالاۋعا قاتىسقان كاتوليك شىركەۋىنىڭ ساياساتىنا كۇرت قارسى بولدى.
جازۋشى 1970 -جىلى 1 -قىركۇيەكتە پاريجدە قايتىس بولدى.
جازۋشىنىڭ ءالى جاريالانىپ كەلە جاتقان مول مۇراسى ونىڭ ويشىل قالامگەر بولعانىن دالەلدەپ وتىر. نوبەل سىيلىعىن الاردا، ستوكگولمدە سويلەگەن سوزىندە ول بارىنەن دە بۇرىن ادامزات تاريحىندا كورىنگەن جانە كەز كەلگەن ادامنىڭ بويىندا قىلاڭ بەرىپ جاتاتىن زۇلىمدىقتان قورقاتىنىن، سونىڭ شىعار باستاۋىن انىقتاۋعا ۇمتىلىپ كەلە جاتقانىن اتاپ ءوتتى.
«رومان» دەگەن ەسسەسىندە مورياك بۇكىل ءومىر بويى ءۇش تاقىرىپتا: ادام جانە ماحاببات، ادام جانە قۇداي، ادام جانە ار-وجدان تاقىرىبىنا قالام تارتقانىن ايتادى. قۇدايدى، اردى جانە ماحابباتتى ءبىرتۇتاستىققا العان اۆتور ادام قاي تۇرعىدان قاراستىرعاندا دا ادام دەپ تۇجىرىمدايدى. دوستويەۆسكي سياقتى مورياك تا ەركىندىكتىڭ استارىن نۇسقايدى. بەتىمەن جىبەرىلگەن ەركىندىك ادامدى، ءتىپتى تۇتاس حالىقتى ازعىندىققا ۇشىراتاتىنىن ايتادى.
Massaget.kz