ەلوردادا ەت قىمبات پا؟
تۇياقتىدان تۇگى جوق جۇرت امالسىز بازار جاعالايدى. ەڭ ارزان ەت سول جەردە عانا. ال دۇكەندەردە تۇرىپ قالعان ءونىمنىڭ ءوزىن قالتا كوتەرە بەرمەيدى. قىس كەلگەندە الدىمەن سوعىم تۋرالى ءسوز بولادى.
اۋىل تۇرعىنى قوراسىنداعى مالىن سويسا، قالاداعىلار قىزىلسىراپ، بازار جاعالايدى. وسى ايدا سيىر، جىلقى ەتتەرى ءسال قىمباتتاعان. ستاتيستيكا كوميتەتىنىڭ مالىمەتىنشە، تاۋىق ەتى قىمبات قالا - نۇر- سۇلتان قالاسى. جىلقى ەتىنە كەلسەك، ەلىمىزدىڭ بارلىق وڭىرىندە ونىڭ قۇنى 2000 تەڭگەنىڭ اينالاسىندا.
ەڭ قىمبات باعا وتكەن ايدا الماتى، نۇر-سۇلتان قالالارىندا تىركەلگەن. ياعني ەلوردادا - 2225 تەڭگە، ال الماتىدا 2365 تەڭگەدەن ساتىلعان. قازىر استانانىڭ «شاپاعات» كوممۋنالدىق بازارىندا 2200 تەڭگەدەن، باسقالارى 2300 دەن بەرىپ جاتىر. دەگەنمەن «الەم» ساۋدا ورتالىعىندا ەتتىڭ بۇل ءتۇرى 2400 تەڭگەگە دەيىن بارادى. ونداعى ساۋداگەرلەر ەت باعاسىنىڭ قىمبات بولۋ سەبەبىن تەك جاس مال سوياتىندارىمەن تۇسىندىرەدى.
بىزدە قانداي دا ءبىر ءونىم قىمباتتاسا، «جالاقى وسكەننەن» نەمەسە «زەينەتاقى كوبەيگەننەن كەيىن» دەپ ايتىلا باستايدى. دەگەنمەن ناقتى قىمباتتاۋ كەيدە دەلدالدارعا دا بايلانىستى ەكەنىن ۇمىتپاۋىمىز كەرەك سياقتى. ءوزىمىز كۇندەلىكتى ساۋدا ورىندارىنان كورىپ جۇرگەنىمىزدەي، قازىر ەت قىمبات.
قىمباتتاۋ سەبەبى نە؟
شىعىس قازاقستان وبلىسىنىڭ تۋماسى ازامات نۇرلىبەكوۆ جىلقىنىڭ ەتىن ابىرالى اۋىلىنان تاسىپ ءجۇر. سول جاقتا مالدى بورداقىلاپ، نۇر- سۇلتانعا اكەلىپ ساتادى. ءبىر كەلگەندە ەكى- ءۇش مالدىڭ ەتىن اكەلەدى. وسى جولى بايتال ەتىن الىپ كەلىپتى. «بازار بولعان سوڭ ءارتۇرلى مال بولادى عوي. سوندىقتان باعاسى دا ءار الۋان. مەن جىلقىنىڭ كەلىسىن 1800 تەڭگەدەن بەرىپ جاتىرمىن. بۇل - كوتەرمە باعا. سالماعىن ولشەيمىز دە، تۇتاستاي ساتامىز.
ماسەلەن، تايلار 320000-360000 تەڭگە بولسا، بايتالدار - 400000 تەڭگە، ءتىپتى 420000 تەڭگەگە دەيىن شىعىپ جاتادى. ۇتىلمايمىن دەسەڭىز، تارازىمەن العان دۇرىس قوي» دەدى ا. نۇرلىبەكوۆ.
ال باسقا شارۋالار ەتتى ەلورداعا جەتكىزگەنشە ءبىراز شىعىن شىعاراتىنىن جەتكىزدى. سودان ەتتىڭ باعاسى ءوسىپ وتىر. ياعني جەمنىڭ قىمباتتاۋى، زەرتحانانىڭ انىقتاماسى، الىپ كەلگەن سوڭ ساۋدا ورتالىعى اكىمشىلىگىنىڭ زەرتحاناسى، ودان قالسا 4-5 كەلىگە جەڭىلدىك جاساۋ مال باعاسىنا ءتيىمسىز بولىپ تۇرعان كورىنەدى. «بارلىعى قىپ- قىزىل اقشا. ال ەتكە دەگەن سۇرانىس تومەندەمەيدى. بۇدان كەيىن ەت قالاي قىمباتتامايدى؟» دەيدى ولار.
ساۋداگەرلەر نە دەيدى؟
ساۋدا ورتالىعىنداعى ساتۋشىلار دالادان جىلقىنىڭ ەتىن ءبىر كەلىسى ءۇشىن 1800-1900 تەڭگەگە الادى دا، 2300-2500 تەڭگەدەن ساتادى.
سيىر ەتىنىڭ كەلىسى 1900-2000 تەڭگە ارالىعىندا، جىلقى ەتى 2000-2500 تەڭگەگە جەتىپ قالدى. «ەت قىمبات بولسا، وعان ءبىزدىڭ قاتىسىمىز جوق، بارلىعى دەلدالدارعا بايلانىستى. ولار جەتكىزگەن ەتتىڭ باعاسىنا، ارينە، ۇستەمەاقى قوسامىز» دەدى ەت ساتىپ تۇرعان ساتۋشىلار.
ياعني شارۋالار جاقسى ەتتىڭ باعاسىن تۇسىرمەگەن سوڭ، ساۋداگەرلەر دە جەڭىلدىك جاسامايدى. ۇستىنەن ءوز اقشاسىن قوسادى دا، ودان تومەن تۇسىرمەيدى.
ماسەلەن، بىلتىر جاقسى ەت 1700-1800 تەڭگەدەن كەلسە، بيىل بايتالدىڭ ەتى 2000-2100 تەڭگەدەن جەتكىزىلەدى.
سونداي- اق ەت قىمباتتاۋىنا ەكسپورت تا اسەر ەتپەي قويماسى انىق. بۇل تۋرالى اۋىل شارۋاشىلىعى ءمينيسترى ساپارحان وماروۆتىڭ سوزىنە ۇڭىلسەك، ەكسپورتتىڭ ىشكى باعالارعا اسەرى بار، ويتكەنى قازىر ەت ەكسپورتى جولعا قويىلدى. وزبەكستان سياقتى ەلدەر ءبىزدىڭ ەتىمىزدى جاپپاي الىپ جاتىر. وسىعان بايلانىستى ەلدە ەت باعاسى قىمباتتاپ كەتتى. ەگەر قازىر اۋىلشارۋاشىلىق ونىمدەرىن، مىسالى ەت پەن استىقتى ەكسپورتتاۋعا شەكتەۋ قويساق، وندا سىرتقى وتكىزۋ نارىقتارىنان ايىرىلىپ قالۋىمىز مۇمكىن ەكەندىگىن ايتتى. ول سونىمەن قاتار دەلدالداردىڭ دا باعانى وسىرۋىنە ىقپال ەتتى دەيدى.
كەيبىر اگرارلىق سالا ماماندارىنىڭ پىكىرىنشە، ەت ەكسپورتىنىڭ كولەمىن شەكتەۋ كەرەك. ەتتى كوپ تۇتىناتىن ەل رەتىندە ونىڭ باسىم بولىگىن وزىمىزدە قالدىرعان دۇرىس. سول كەزدە عانا ەلدەگى ەت ونىمدەرى كوبەيەدى، باعا دا تۇراقتالادى.
ەت ەكسپورتىن ۇلعايتۋدى ويلاپ، كورسەتكىش قۋالاپ كەتۋگە بولمايدى. اۋىل شارۋاشىلىعى مينيسترلىگى ءىرى قارانى، قويدى تىرىدەي شەتەلگە ساتۋعا تىيىم سالعانى قۋانتادى. بالكىم، بۇل جاڭالىق ىشكى نارىقتى ەتپەن قامتۋعا، باعانى تۇراقتاندىرۋعا ءسال دە بولسا سەپتىگىن تيگىزەتىن شىعار.
اۆتور: جادىرا مۇراتبەكوۆا
«استانا اقشامى»