تۇركىلەردىڭ پايدا بولۋ تاريحى

None
نۇر- سۇلتان.قازاقپارات - تۇركىلەر - قازىرگى تۇرىك، وزبەك، قازاق جانە باسقا دا ازيالىق ۇلتتاردىڭ ارعى تەگى. ەۋرازيانى مەكەندەيتىن حالىقتاردىڭ تاريحي باسىم بولىگى قازىرگى رەسەي اۋماعىن ءوزىنىڭ باعزى زاماندارداعى وتانى ساناۋى ءتيىس.

تاريحشىلاردىڭ پىكىرىنشە، ءدال وسى جەر، بۋرياتيا مەن تۋۆا، التاي مەن وڭتۇستىك ءسىبىر - تۇركىلەردىڭ وتانى.

تۇركىلەردىڭ شىعۋ تەگى قانداي

ەتنونيمنىڭ قاعازعا ءتۇسۋى

«تۇرىك» ەتنونيمىن العاش رەت 542 -جىلى قىتايلار ءوز جازبالارىندا قولداندى دەپ سانالادى. ارادا 24 جىل وتكەننەن كەيىن ۆيزانتيالىقتار تۇركىلەردى ۇلىس رەتىندە كورسەتكەن. 568 -جىلى تۇرىك قاعانى ەستەمي ۆيزانتيا يمپەراتورى II يۋستينيانعا ەلشىلەرىن جىبەردى. تۇركى تانۋشىلار «تۇرىك» تەرمينى «كۇشتى» ، «مىقتى» دەگەن ماعىنانى اڭعارتاتىنىن ايتادى.

ولاردىڭ ءتۇرى قانداي بولعان

قازىرگى تۇرىكتەر، ءازىربايجاندار، وزبەكتەر مەن قازاقتاردىڭ ارعى تەگىنىڭ بەت- الپەتى موڭعولويد ءتيپتى بولعان. ولاردىڭ موڭعولدارمەن قارىم- قاتىناسىنىڭ تاريحپەن دالەلدەنگەن باسقا دا ەرەكشەلىكتەرى بار - جازبا دەرەكتەردە تۇركى تىلدەرى موڭعولويدتاردىڭ تىلدەرىمەن ءوزارا بايلانىستا كورسەتىلگەن.

زاماناۋي تۇرىكتەر موڭعولويداتارعا ۇقساي بەرمەيدى. كوبىنە ولار ارالاس كەلەدى. مىسالى، باشقۇرلار مەن تاتارلار، تۇركىمەندەر. قازىرگى تۇرىكتەر، ءازىربايجاندار مەن عاعاۋىزداردىڭ دا بەت- الپەتىندە موڭعولويد تيپىنە ءتان ايقىن ەرەكشەلىكتەر بايقالمايدى. ونىڭ وزىندىك سەبەبى دە جوق ەمەس، تۇرىك رەسپۋبليكاسى قۇرامىنا ەنگەن ۆيزانتيا ءوز كەزىندە باسقىنشىلىق جورىقتاردىڭ ناتيجەسىندە سەلجۇقتار مەن ۆيزانتيالىقتاردى ءبىر- بىرىنە ۇقساتىپ جىبەرگەن. سونىڭ سالدارىنان ۇلىستار ارالاسىپ، مۇنان كەيىن ەنتيكالىق سيمبيوز پايدا بولعان.

ۇلىستىڭ تارالعان ايماعى

ىشكى ازيا مەن وڭتۇستىك ءسىبىر - تۇركىلەردىڭ كىشى وتانى. بۇل اۋماقتىق جەر ۋاقىت وتە كەلە دۇنيەجۇزى كولەمىندە مىڭداعان شاقىرىمدىق اۋماققا ۇلعايدى. تۇركى حالىقتارىنىڭ تارالعان گەوگرافيالىق اۋماقتارىنىڭ قالىپتاسۋى ەكى مىڭ جىلدىڭ كولەمىندە جۇزەگە اسقان. تۇرىكتەردىڭ ارعى تەگى ءبىزدىڭ زامانىمىزدان بۇرىنعى III - II مىڭجىلدىقتاردا ەدىلدىڭ باتىسىندا مەكەندەپ، ۇنەمى كوشىپ جۇرگەن. «ساقتار» مەن «عۇندار» دا ەجەلگى تۇرىك قاعاناتىنىڭ اجىراماس ءبىر بولشەگى بولعان. ولاردىڭ عۇرىپتىق عيماراتتارىنىڭ ارقاسىندا بۇگىندە ەجەلگى ەرتە سلاۆياندىق مادەنيەت جانە ونەرمەن تانىسا الامىز. ولار - تۇركىلەردىڭ مۇراسى.

تۇركىلەر ءداستۇرلى تۇردە كوشپەلى مال شارۋاشىلىعىمەن اينالىسىپ، سونىمەن قاتار تەمىر ءوندىرىپ، ونى وڭدەگەن. وتىرىقشى جانە جارتىلاي كوشپەلى ءومىر سالتىن ۇستانعان تۇركىلەر VI عاسىردا ورتا ازيا جەرىندە تۇركىستاننىڭ نەگىزىن قالادى. ورتالىق ازيادا 552-745 -جىلدار ارالىعىندا ءومىر سۇرگەن تۇرىك قاعاناتى 603 -جىلى ەكى قاعاناتقا ءبولىنىپ، ولاردىڭ بىرىنە قازىرگى قازاقستان مەن شىعىس تۇركىستان اۋماعى كىردى. ال ەكىنشى قاعانات اۋماعىنا قازىرگى موڭعوليا، سولتۇستىك قىتاي مەن وڭتۇستىك ءسىبىر جەرلەرى ەنگەن.

ءبىرىنشىسى، باتىس قاعاناتىن جارتى عاسىردان كەيىن شىعىس تۇركىلەر باسىپ الدى. تۇرگەشتەردىڭ قاعانى ۇشەلىك تۇرگەش قاعاناتى اتالاتىن جاڭا مەملەكەتتى قۇردى.

مۇنان كەيىنگى ۋاقىتتاردا تۇركى ۇلىسىن بۇلعارلار، كيەۆ كنيازدارى سۆياتوسلاۆ پەن ياروسلاۆ جويدى. وڭتۇستىك رۋس دالاسىن بوساتقان پەچەنەگتەردى سارى قىپشاقتار الماستىردى. ولاردى موڭعول- تاتارلار جەڭدى.. . كەيىننەن التىن وردا تۇركى مەملەكەتى بولىپ، ارتىنشا جەكەلەگەن حاندىقتارعا ءبولىندى.

تۇركىلەردىڭ تاريحىندا باسقا دا ايرىقشا وقيعالار بولعان. ولاردىڭ قاتارىندا ايتارلىقتاي ماڭىزدىسى - وسمان يمپەرياسىنىڭ قۇرىلۋى. وعان XIII- XVI عاسىرلاردا ەۋروپا، ازيا جانە افريكا جەرلەرىن يەلەنگەن تۇركى- وسمانداردىڭ باسىپ الىنۋى سەبەپ بولدى. وسمان يمپەرياسى قۇلاعاننان كەيىن، پەتر تۇسىنداعى رەسەي بۇرىنعى التىن وردا جەرلەرىن تۇركى مەملەكەتتەرىمەن بىرگە باسىپ الدى. XIX عاسىردا رەسەيگە شىعىس- كۇنگەي كاۆكازدىق حاندىقتار قوسىلدى. ورتا ازيا، قازاق جانە قوقان حاندىقتارى بۇحار امىرلىگىمەن بىرگە رەسەيدىڭ قۇرامىنا ەنگەننەن كەيىن، حيۋا حاندىعى وسمان يمپەرياسىمەن بىرگە تۇركى مەملەكەتتەرىنىڭ جالعىز قوسىندىسى بولدى.

قازىرگى احۋالى

بۇگىنگى تاڭدا تۇركى حالىقتارى الەمنىڭ بىرنەشە مەملەكەتىندە سانى بويىنشا باسىمدىلىق تانىتۋدا. بۇل تۇرعىدا تۇركيا (60 ميلليونعا جۋىق تۇرعىن) كوش باستاپ تۇر. مۇنان كەيىنگى ورىندا - ءازىربايجان (ۇلىس وكىلدەرىنىڭ سانى شامامەن ەكى ەسە از) . ءۇشىنشى ورىندا - وزبەكستان. سونىمەن قاتار قازاقتار، ۇيعىرلار، تۇركىمەندەر، تاتارلار جانە تاعى 10 ۇلت تۇركى حالىقتارىنىڭ ۇرپاعى سانالادى.


سوڭعى جاڭالىقتار