اسەت نايمانباي ۇلى ءومىربايانى
ول 7-8 جاسقا كەلگەندە مەدرەسە يمامى زەينوللادان باستاۋىش ءبىلىم الادى. مۇندا اراب ءتىلى مەن شىعىس پوەزياسىن مەڭگەرۋگە دەن قويادى.
14-15 جاسىندا سازگەر ءارى ءانشى رەتىندە ءوز شىعارماشىلىق جولىن باستايدى. اسەتتىڭ اكە-شەشەسى كەدەي شارۋا ادامدارى بولعان. كەيىن ەر جەتىپ، ەسەيىپ، ايتىسقا تۇسكەن كەزىندە دە كەيبىر اقىندار ونىڭ كەدەيلىگىن بەتىنە باسادى. الايدا ناعىز بايلىق ونەر مەن بىلىمدە دەپ تۇسىنگەن اسەت ەشكىمگە قارا سوزدەن دەس بەرمەگەن. اسەت ەسكىشە وقىعان، كوزى اشىق ادام بولعان. ونىڭ دۇنيەتانىمى، وي تەرەڭدىگى اسىرەسە ايتىس جانرىندا كەڭىرەك تانىلدى.
مىسالى، ايگىلى اقىن-قىز ىرىسجانمەن ايتىسقاندا اسەت ون سەگىزدە عانا ەكەن، سوعان قاراماستان قىزدىڭ ايتقان نەبىر قيىن جۇمباقتارىن قينالماي، قولما-قول شەشىپ بەرەدى. بۇدان اقىننىڭ ءبىلىمدى، زەردەلى ەكەندىگى ايقىن اڭعارىلادى. ءسويتىپ، اسەت پەن ىرىسجاننىڭ ايتىسى-كوركەمدىگى، ءسوز قولدانۋ شەبەرلىگى جونىنەن ءبىرجان مەن سارا ايتىسىنان كەيىنگى وزىق تۋىندى بولىپ تابىلادى.
اسەت - نەگىزىنەن ايتىس اقىنى. ول ىرىسجاننان باسقا ءارىپ، باقتىباي، كارىباي، قالي، سامەت اقىندارىمەن جانە ماليكە قىزبەن ايتىسقان. اسەتتىڭ «ساليحا- سامەن»، «اعاش ات»، «پەريزات»، «ءۇش جەتىم قىز»، «نۇرعىمان- ناعىم»، «مالىك- داراي»، «جۇمساپ»، «كەشۋباي» اتتى قيسسا داستاندارى بار. ول ا. س. پۋشكيننىڭ «ەۆگەني ونەگين» رومانىن اۋدارىپ (ەركىن اۋدارعان) ونى ءوزى قيسسا ەتىپ جىرلاعان.
اسەت مۇرالارىنىڭ ىشىندە حالىققا كەڭىرەك تاراعانى ونىڭ اندەرى. ول ءبىرجان سال، اقان سەرىدەن داۋىرلەگەن ارقا ءانىنىڭ ءداستۇرىن جالعاستىرىپ، دامىتا ءتۇستى. جاس كەزىندەگى اندەرىندە («كىشى ارداق»، «ۇلكەن ارداق»، «قاراكوز»، «ماقپال») پسيحولوگيالىق تەرەڭدىكپەن ادامنىڭ جان دۇنيەسىن قوزعايتىن نازىك ليريكالى اقان اندەرىنىڭ اسەرى بايقالادى. بۇل ونىڭ قالىپتاسۋ، وزىنە ءتان تارماقتارىنىڭ مۋزىكالىق-سينتاكسيستىك ەرەكشەلىكتەرى اسەت اندەرىنە دە ءتان. «ءىنجۋ-مارجان» ءانى (كەيدە «اسەتتىڭ ءانى» دەپ تە اتالادى) ءوز ستيلىن ايقىنداي تۇسكەن تۋىندى.
سونداي-اق «ىرعاقتى»، «اققاراگەر»، «قاراكوز»، «مايدا قوڭىر»، «جالعان-اي»، «سىرماق ۇيكەر» ت. ب اندەرىنىڭ اۆتورى. اسەت ءوز شىعارمالارىندا ومىرگە دەگەن قۇشتارلىعىن، تۋعان ەلى مەن جەرىنە دەگەن اينىماس ماحابباتىن جىرلادى.
اقىن ولەڭدەرى مەن اندەرىنە كوشپەلى تۇرمىس پەن قازاق جۇرتىنىڭ تاريحى جانە ەتنوگرافياسىنىڭ قايتالانباس بوياۋلارى ءتان. اسەتتىڭ اقىندىق قۋاتىندا ويدىڭ وبرازدىلىعى، شۇرايلى تەڭەۋلەر، جارقىن شەندەستىرۋلەر ايقىن تانىلادى.
ول سارىارقانىڭ ۇلى پەرزەنتتەرى ءبىرجان سال قوجاعۇل ۇلى مەن اقان سەرى قورامسا ۇلىنىڭ اقىندىق ونەر ءداستۇرىن جالعاستىرىپ، ءارى قاراي دامىتتى. سونىمەن بىرگە ءوز ولكەسى اندەرىنىڭ جەتىسۋدا، تارباعاتايدا جانە التايدا كەڭىنەن تاراۋىنا مۇرىندىق بولدى.
1916 -جىلى ۇلت- ازاتتىق كوتەرىلىس كەزىندە جازالاۋشى وتريادتتاردان دۇرلىگە قاشقان ەلمەن بىرگە اسەت قىتايعا ءوتىپ كەتەدى. وكتابر رەۆوليۋتسياسى جونىندەگى حاباردى ول قۋانا قارسى الادى، جات جەردە ءجۇرىپ وتانىن اڭسايدى. اسەت 1923 -جىلى قۇلجا قالاسىندا قايتىس بولدى.
1910 -جىلى ق. حاليدي اسەت نايمانباي ۇلىنان بىرنەشە سالت ولەڭدەرىن جازىپ الىپ، جاريالاعان. كەڭەس داۋىرىندە اسەت نايمانباي ۇلىنىڭ ولەڭىن العاش س. سەيفۋللين (1925) باستىرعان. 1936 -جىلى ب. ىسقاقوۆتىڭ اقىننىڭ ءومىرى مەن شىعارماشىلىعى تۋرالى ارنايى ماقالاسى تۇڭعىش رەت جاريالانىپ، اسەت نايمانباي ۇلىنىڭ شىعارمالارىنىڭ تۇڭعىش جيناعى 1968 -جىلى ب. ادامبايەۆتىڭ قۇراستىرۋىمەن باسىلدى.
بۇل جيناققا اقىننىڭ 34 ولەڭى (ءانىن قوسا)، 4 ايتىس- قاعىسى، 4 داستان- قيسساسى جاريالانسا، 1988 -جىلى نۇرجەكەيەۆتىڭ قۇراستىرعان «اسەت» اتتى جيناعىنا 29 ءان ءماتىنى، 71 ولەڭى، 10 ايتىس- قاعىسى، 8 قيسسا-داستانى ەنگىزىلگەن.