«ابايدان ۇيات بولدى»: وتىز سەگىزىنشى قارا سوزگە قاتىستى شىندىق اشىلدى

نۇر-سۇلتان. قازاقپارات - ءجۇز جىلدىڭ ءجۇزى بولدى اباي مۇراسىن ازىق قىپ كەلە جاتقانىمىزعا. ءالى دە تامىرىن قوپارىپ، تانىپ بولدىق دەپ ايتا المايمىز. جۇمباق جاننىڭ سىرى شىن مانىندە وڭاي بولماي شىقتى.

سوزىمىزگە تۇزدىق قىلعالى وتىرعان تۋىندىنىڭ ءبىرى -  «كيتاب تاسديق» . اتالعان شىعارمانىڭ ءبىز وسى كۇنگە دەيىن ءتۇپنۇسقا ءماتىنىن وقىماي، تەك اۋدارماسىمەن الدانىپ كەلىپپىز، دەيدى «مۇحتار تانۋ» عىلىمي- زەرتتەۋ ورتالىعىنىڭ اعا عىلىمي قىزمەتكەرى اقجول قالشابەك. وسى ورايدا فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى، ءتۇپنۇسقاعا قالاي قول جەتكىزگەنىن بايانداپ بەردى، دەپ حابارلايدى Stan.kz ءتىلشىسى.

 «بىلايشا ايتقاندا، مۇرسەيىت قولجازباسىنان بەرمەن قاراي ابايدىڭ «كيتاب تاسديق» شىعارماسىنىڭ ءتۇپنۇسقاسى قازاق وقىرمانىنا جەتپەگەن. تەك قازاق تىلىندەگى ءتارجىمانى مىسە تۇتىپ، ونى ءتۇپنۇسقاعا تەڭ كورىپ جۇرە بەرگەنبىز. ياعني، باقىردى التىنعا بالاعانبىز. اباي سوندا «كيتاب تاسديق» شىعارماسىن قاي تىلدە جازعان؟ شاعاتاي تىلىندە. ياكي مۇسىلمان- تۇركي، ياكي قادىمشا، ياكي كيتابي تىلدە. ءبارى ءبىر نارسە» ، - دەيدى اقجول قالشابەك.

 قازاقتىڭ ادەبي ءتىلىن تۇرلەندىرگەن اباي تەك «كيتاب تاسديق» تۋىندىسىن وسىلاي وزگەشە تىلمەن جازعان. سەبەبى «كيتاب تاسديق» -  كوركەم شىعارما ەمەس، عىلىمي ەڭبەك بولاتىن. ال، شاعاتاي ءتىلى -  بۇكىل تۇرىك جۇرتى مىڭ جىل بويى قولدانعان ورتاق ءتىل ەدى. عىلىمي ءھام ادەبي. ول ورنەكپەن كەزىندە ءجۇسىپ ءبالاساعۇني، قوجا احمەت ياساۋي، ناسرەددين رابعۋزي، ءسايف سارايي، قادىرعالي جايلايىريلار جازدى. «كيتاب تاسديق» -  وسى كۇنگە دەيىن باعى اشىلماي كەلە جاتقان تۋىندى.

 «ونىڭ باعى اشىلۋى ءۇشىن ەڭ اۋەلى ونىڭ ءتۇپنۇسقاسى جاريالانۋى كەرەك قوي. ءتۇپنۇسقا سوناۋ باياعى ارحيۆ سورەلەرىندەگى مۇرسەيىت قولجازباسىنىڭ ىشىندە شاڭ باسىپ، جاتىپ قالدى. سودان بەرى شىعارما ا. بايتۇرسىنوۆتىڭ جاڭاشا اراب الىپبيىمەن دە، كەيىنگى لاتىن ءھام كيريلل الفاۆيتىمەن دە جارىق جۇزىنە شىققان جوق.

 ال، ءبىز وقىپ جۇرگەن قازاقشا اۋدارما تۋىندىعا ءوز اتى قويىلماي، وسى كۇنگە دەيىن «38 قارا ءسوز» دەگەن لاقاپ اتپەن ءجۇر. وتە ىڭعايسىز ۇيات نارسە ەكەن. ابايدان ۇيات، ۇرپاقتان ۇيات. ابايدىڭ اۆتورلىق قۇقى ابدەن اياق استى بولىپ كەلىپتى. اۆتورلىق قۇقىن داۋلاپ، سوتقا جۇگىنەتىن اباي جوق. ءجا، اشىنعاننان ايتىلىپ جاتقان ءسوز. ەشتەن دە كەش جاقسى دەگەن» ، - دەيدى «مۇحتار تانۋ» عىلىمي- زەرتتەۋ ورتالىعىنىڭ اعا عىلىمي قىزمەتكەرى اقجول قالشابەك.

مۇحتار اۋەزوۆ اتىنداعى وڭتۇستىك قازاقستان مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتى جانىنان اشىلعان «مۇحتار تانۋ» عىلىمي- زەرتتەۋ ورتالىعى وسى ماسەلەگە ءوز ۇلەسىن قوسپاققا تالپىنىپ وتىر. وسى جولدار اۆتورى وسىدان ءتورت- بەس جىل بۇرىن ءوزىنىڭ ءبىر تالاپتى شاكىرتىنە «ابايدىڭ «كيتاب تاسديق» شىعارماسىنىڭ لينگۆو- پوەتيكالىق ەرەكشەلىكتەرى» اتتى ديپلومدىق جۇمىس بەردى.

 ول شاكىرتتىڭ اتى- ءجونى -  ءازىمحان يسابەك. ءازىمحان قازىر بىلدەي ماگيسترانت. ول ءوزىنىڭ ديپلومدىق جۇمىسىن ءساتتى قورعاپ، وسى تاقىرىپتى ەندى ماگيسترلىك ديسسەرتاتسيا رەتىندە زەرتتەپ ءجۇر. جاقىندا ول بەلگىلى ارابتانۋشى عالىم ابدۋللا جولداسبەن بىرگە ابايدىڭ «كيتاب تاسديق» تۋىندىسىنىڭ تراسنكريپتسياسىن جاساپ شىقتى.

«جاساپ شىقتى دەپ ايتۋعا عانا وڭاي. ءبىر جەرى ءوشىپ، ءبىر جەرى كوگەرىپ، سارعايعان پاراقتاردان ابايدىڭ ءاربىر ءسوزىن، ءاربىر ءارپىن تانىپ، وقىپ شىعۋ وڭايعا تۇسكەن جوق. ونشا- مۇنشا وقىلماعان تۇستارى دا بار ازىرشە. ترانسكريپتسيا م. اۋەزوۆتىڭ مۇراجاي ۇيىندەگى مۇرسەيىت قولجازباسىنا سۇيەنىپ جاسالدى (لمما. كيپر-1, №351) .

 قولجازبانى قولعا تۇسىرۋگە قول ۇشىن بەرگەن مۇراجاي ديرەكتورى ديار قونايەۆقا ايتار العىسىمىز شەكسىز. الدا اتقارىلار ىستەر شاش- ەتەكتەن. سويتسە دە، وسى ءبىر ماڭىزى ەلەۋلى جاڭالىقتى ەل- جۇرتپەن ءبولىسۋدى ءجون كورىپ، ءماتىندى جاريالاۋعا بەرىپ وتىرمىز. وقىرمان ابايدىڭ تاسادا قالعان تۋىندىسىن وقىپ، راحاتتانىپ، ءلاززات السىن دەگەن ويمەن. عاسىر قويناۋىنان ارشىپ الىنعان اباي اتامىزدىڭ مۇراسىن بۇگىنگى ۇرپاق توسىرقاپ، جاتىرقاماي قابىلدايدى دەگەن ۇمىتتەمىز.

 كەزىندە اتاقتى پروفەسسور اۋەلبەك قوڭىراتبايەۆ: «ابايدىڭ ەڭ قيىن- قىستاۋ ويلارىنىڭ ءبىرى 38- ءىنشى قارا ءسوزى. بۇعان ازىرگە ەشكىمنىڭ ءتىسى باتپاي ءجۇر» دەگەن ەدى (ءا. قوڭىراتبايەۆ. قازاق ەپوسى جانە تۇركولوگيا//فارابي جانە اباي. عىلىم، الماتى، 329 ب) . بالكىم وسى وسى باسىلىم ءتىس باتىرۋدىڭ العاشقى باسپالداعى بولار» ، - دەيدى اعا عىلىمي قىزمەتكەر اقجول قالشابەك.