اۋدارماشىعا ادەبي تالانت كەرەك
ەلباسى ن. نازاربايەۆتىڭ «رۋحاني جاڭعىرۋ» مەملەكەتتىك باعدارلاماسىن جۇزەگە اسىرۋعا باعىتتالعان فورۋمنىڭ وتۋىنە الماتى قالاسىنىڭ اكىمدىگى قولداۋ بىلدىرگەن.
قازاقتىڭ كوركەم ادەبيەتىن شەت تىلدەرىنە اۋدارۋ جۇمىستارىن ماسەلە ەتىپ كوتەرىپ، فورۋمدى ۇيىمداستىرعان - حالىقارالىق قازاق پەن-كلۋبى. ءبىز بۇگىن، ورايى كەلگەندە، قازاق پەن- كلۋبىنىڭ پرەزيدەنتى بيگەلدى عابدۋلليندى اڭگىمەگە تارتتىق.
- بيگەلدى قايىردوس ۇلى، جۋىردا وتكەن فورۋمدى قورىتىندىلاساق. فورۋمنىڭ نەگىزگى ماقساتى مەن ەرەكشەلىگى نەدە؟
- ءيا، بيىلعى فورۋمنىڭ ەرەكشەلىگى، تۇتاس قازاق ادەبيەتىنە ارنالعان، ونى شەت تىلدەرىنە اۋدارۋ ماسەلەسىن كوتەردىك. بىلتىر جازۋشىلاردىڭ ءى حالىقارالىق فورۋمى «قۇبىلمالى الەمدەگى زاماناۋي ادەبيەتتىڭ ءرولى» تاقىرىبىندا وتكەن ەدى. ول كەزدە زاماناۋي الەم ادەبيەتىن ءسوز ەتكەنبىز. ال بيىل شەتەلدىك مامانداردى شاقىرىپ، قازاق ادەبيەتىن، قازاق جازۋشىلارىنىڭ شىعارمالارىن شەت تىلدەرىنە اۋدارۋ ماسەلەسىن تالقىلادىق.
فورۋمعا ا ق ش، گەرمانيا، انگليا، تۇركيا، قىتاي، رەسەي، ماروككو، موڭعوليا وزبەكستان، قىرعىزستان جانە تاعى باسقا ەلدەردەن جازۋشىلار، پۋبليتسيستەر، اۋدارماشىلار، ادەبيەتتانۋشىلار مەن سۋرەتشىلەر قاتىستى. بارلىعى 18 ەلدەن 80-گە جۋىق ادام الماتىدا باس قوستى. جازۋشىلاردىڭ بارلىعى دەرلىك كۇندەردىڭ كۇنىندە اۋدارما پروبلەماسىمەن بەتپە-بەت كەلەرى انىق. «جازۋشىلار ۇلتتىق ادەبيەتتى جاساسا، اۋدارماشىلار الەمدىك ادەبيەتتى جاسايدى» دەپ بەكەر ايتىلماعان.
سوڭعى 25 جىلدا ءبىزدىڭ ەكى-ءۇش ادەبيەتشىدەن وزگە بىردە-ءبىر تانىمال قازاق جازۋشىسى الەمدىك دەڭگەيدەن كورىنە المادى، ويتكەنى وزگە تىلگە اۋدارىلعان شىعارماسى جوق. سوندىقتان ءبىز كوتەرگەن ماسەلە وتە وزەكتى دەپ بىلەمىن. ۇزاق ۋاقىت بويى قازاق ادەبيەتىنىڭ بىرەگەيلىك قاسيەتى كوپ ۇلتتىلىق يدەياسىن ۇستانعان ساياساتتىڭ كولەڭكەسىندە قالىپ كەلدى. قازاق قالامگەرلەرىنىڭ شىعارمالارىن شەت تىلىنە اۋدارۋ ءىسى وتە باياۋ ءجۇردى. ءتارجىما ماسەلەسى تۋرالى ايتىلىپ، قولعا الىنا باستاعان كەزى كەشەلى- بۇگىن عانا.
- وسى ورايدا، قازاق پەن- كلۋبى اۋدارعان ەڭبەكتەر تۋرالى ايتساڭىز؟ ولارمەن الەم قالاي تانىسا الادى؟
- قازاق پەن- كلۋبى ۇلتتىق ادەبيەت كلاسسيكتەرىنىڭ شىعارمالارىن اعىلشىن تىلىنە اۋدارۋدى كەزدەيسوق قولعا العان جوق. قازاق پەن- كلۋبى تاعى دا ون كىتاپتى، ونىڭ ىشىندە، م. ماقاتايەۆتىڭ ولەڭدەر توپتاماسىن، م. اۋەزوۆ، ب. سوقپاقبايەۆ، و. سۇلەيمەنوۆ، س. ەلۋباي، ءا. كەكىلبايەۆ، گ. بەلگەر مەن و. بوكەيدىڭ تاڭدامالى شىعارمالارىن شەتەلدە اۋداردىق جانە شىعاردىق. كىتاپتاردىڭ قاعاز نۇسقاسىن عانا شىعارىپ قويماي، ەلەكتروندى نۇسقامەن «امازون» جەلىسى ارقىلى ساتىلىمعا شىعارا باستادىق.
بۇگىندە قازاق پەن- كلۋبىنىڭ الدىندا ەكى ماسەلە تۇر. ءبىرىنشىسى - قازاق جۋرناليستەرىنىڭ، قازاق جازۋشىلارىنىڭ قۇقىعىن قورعاۋ. ەكىنشىسى - قازاق ادەبيەتىن دۇنيەجۇزىنە ناسيحاتتاۋ. ءبىز وسى ەكى جۇمىستى اتقارىپ جاتىرمىز. ەكىنشى ماسەلەدە ءبىراز جۇمىستار اتقارىپ كەلەمىز. وسى بەس جىلدىڭ ىشىندە ون شاقتى جازۋشىنى اعىلشىن تىلىنە اۋدارىپ، ا ق ش-تا، انگليادا شىعاردىق. ونى جاي عانا شىعارعان جوقپىز، ءبىز ونى سول جەردە شىعارىپ، سول جەردە ناسيحاتتاپ جاتىرمىز.
ناسيحات دەگەنىمىز، شىققان كىتاپتاردى سول ەلشىلىكتەرگە تاراتامىز، ۇزدىك كىتاپحانالار مەن جوعارى وقۋ ورىندارىنا جىبەرەمىز. ناسيحات رەتىندە شەتەلدە جۋرناليستەرمەن كەزدەسىپ، باسپا ءسوز جيىنىن وتكىزەمىز. ب ۇ ۇ-دا، لوندوندا، ۆاشينگتوندا، نيۋ-يوركتە، پاريجدە، فرانكفۋرتتا وتكىزدىك. سوندا جازۋشىلار مەن جۋرناليستەردى شاقىرىپ، بىزدە وسىنداي ادەبيەت بار، وسىنداي كىتاپتارىمىز بار، وسىنداي ادەبي شىڭدارىمىز بار دەپ ايتىپ ءجۇرمىز. نەگە دەسەڭىز، اۋدارۋ، شىعارۋدان بولەك، ۇشىنشىدەن، ونى ناسيحاتتاۋىمىز كەرەك. وعان كوپ قاراجات تا كەرەك. مەن مۇنداي جۇمىستارعا دەمەۋشىلەردى ءوزىم تارتىپ ءجۇرمىن.
- ال ادەبي اۋدارمادا قانداي ماسەلەلەر بار؟
- ەڭ باستىسى، اۋدارماشى ساۋاتتى، تاجىريبەلى جانە تالانتتى بولۋى كەرەك. سوسىن قولىمىزعا تۇسكەندى قالاي بولسا سولاي اۋدارا سالماي، نەگىزگى جۇيەمەن اۋدارۋىمىز كەرەك. جۇيە دەگەنىمىز، ەڭ الدىمەن، قاي اقىننىڭ نەمەسە قاي جازۋشىنىڭ شىعارماسىن اۋدارامىز، ياعني كىمدى اۋدارامىز، قالاي اۋدارامىز دەگەن ماسەلەلەردى رەتتەۋىمىز كەرەك. بۇل ادەبي اۋدارمادا وتە ماڭىزدى. بىزدە ءتىل بىلەتىن، ونىڭ ىشىندە اعىلشىن، نەمىس، قىتاي، يسپان جانە باسقا تىلدەردى بىلەتىن ادامدار كوپ. ال ادەبي اۋدارمادا ءتىل ءبىلۋ ازدىق ەتەدى، ونىڭ ارعى جاعىندا ادەبي تالانت بولۋ كەرەك.
ەكىنشىدەن، جازۋشىنىڭ ەنەرگەتيكاسى ونىڭ ىشكى بولمىسى، ىشكى داۋىسى ونىڭ ءبارىن ءبىز قالاي اۋدارۋىمىز كەرەك، قالاي جەتكىزۋىمىز كەرەك، وسى ماسەلەگە ءمان بەرۋىمىز قاجەت. ادەبي اۋدارما تۋرالى وتە كوپ ايتۋعا بولادى. قازاقتىڭ جازۋشىلارىن اۋدارۋ وتە قيىن. ويتكەنى قازاق جازۋشىلارىنىڭ ادەبي ءتىلى، تاريحي جاعدايلار، ادەبي كوركەمدىگى، سۋرەتكەرلىگى مۇلدە بولەك. ونىڭ ءبارىن شەت تىلىندە وقىرمانعا جەتكىزە الۋ قيىننىڭ قيىنى.
- فورۋمعا كەلگەن شەتەلدىك جازۋشىلار، ماماندار قانداي ۇسىنىس- پىكىرلەر ايتتى؟ بىزدە تاجىريبە الماسۋ قالاي ءجۇردى؟
- ءبىرىنشى كۇنى «كوركەم اۋدارما ماسەلەلەرى» تاقىرىبىنداعى پلەنارلىق وتىرىس ءوتىپ، ودان كەيىن پىكىرتالاس بولدى. پىكىرتالاستا «قازاق حالقىنىڭ ءھام بۇرىنعى كەڭەستىك كەڭىستىكتەگى وزگە حالىقتاردىڭ كلاسسيكالىق جانە زاماناۋي ادەبيەتىن شەتەل وقىرمانىنا قالاي جاقىنداتۋعا بولادى؟»، «شەتەلدە كىتاپ شىعارۋ جولىن قالاي جەڭىلدەتۋگە بولادى؟» (ولاردى شەشۋ جولدارى) تاقىرىپتارى قوزعالىپ، وسى ماسەلەلەر اياسىندا ءسوز جارىستىردى. اۋدارما تۋرالى ۇزاق ۋاقىت پىكىرتالاستىرۋعا بولادى. دەگەنمەن، ءبىز ماسەلەنى تاجىريبە جۇزىندە شەشۋگە تىرىستىق. ناقتى ايتساق، قازاق جازۋشىلارى شىعارمالارىنىڭ شەتەلدە باسىلىپ شىعۋىنا جول اشاتىن قالامگەرلىك بايلانىستار، تانىستىقتاردى ارتتىرىپ، كەلىسسوزدەر جۇرگىزدىك. شەتەلدىك قوناقتار مەن ءبىزدىڭ جازۋشىلارىمىزدىڭ ءوزارا جاقىن تانىسۋى ءۇشىن قالامگەرلىك بايلانىستار ورناتىلدى. ول ءۇشىن فورۋم اياسىندا وقىرماندارمەن، ستۋدەنتتەرمەن، ءال- فارابي اتىنداعى قازۇۋ- دىڭ، م. اۋەزوۆ اتىنداعى ادەبيەت جانە ونەر ينستيتۋتىنىڭ عالىمدارىمەن شىعارماشىلىق كەشتەر ۇيىمداستىرىلدى.
- سونىمەن، ادەبي اۋدارمادا ءسىزدىڭ ناقتى ۇسىنىستارىڭىز قانداي بولماق؟
- اۋدارمامەن جۇمىس ىستەۋ ءۇشىن ءتورت ماسەلەنى شەشۋ كەرەك. ءبىرىنشى - قاي جازۋشىنى اۋدارامىز، ەكىنشى - ولاردى قاي تىلگە اۋدارامىز، ءۇشىنشى - كىم اۋدارادى، ءتورتىنشى - اۋدارعان كىتاپتاردى شەتەلدە قالاي ناسيحاتتايمىز؟ ادەبي اۋدارماداعى نەگىزگى ماسەلەلەر وسى. وسى ماسەلەلەردى رەتتەسەك، قالعانى وزدىگىنەن ءجۇرىپ كەتەتىن جۇمىس بولادى.
- اڭگىمەڭىزگە راقمەت!
اڭگىمەلەسكەن
اقبوتا قۋاتوۆا
anatili.kazgazeta.kz