ەلوردادا ۇلتتىق قۇندىلىقتاردى ۇلىقتاعان يگى شارا ءوتتى
بايقاۋدى ۇيىمداستىرۋشى - نۇر- سۇلتان قالالىق قازاقستان حالقى اسسامبلەياسى، دەپ حابارلايدى قازاقپارات ۆەدومستۆونىڭ باسپا ءسوز قىزمەتىنە سىلتەمە جاساپ.
ءىس-شارا ماقساتى - مەملەكەتتىك ءتىلدى ۇيرەتۋ ارقىلى ءتول مادەنيەتىمىزدىڭ تانىمالدىعىن ارتتىرۋ، ەلوردا ەتنومادەني بىرلەستىكتەرىن حالقىمىزدىڭ سالت-داستۇرلەرىمەن، ادەت-عۇرىپتارىمەن ەتەنە تانىستىرۋ جانە ونى كوپشىلىكتىڭ جەتىك بىلۋلەرىنە مۇمكىندىك جاساۋ.
بايقاۋعا ەلوردا ەتنومادەني بىرلەستىكتەرى، ق ح ا جاستارى، نۇر-سۇلتان قالاسىنىڭ انالار كەڭەسى قاتىستى. ولار بايقاۋدىڭ ءۇش شارتى بويىنشا، قازاق حالقىنىڭ سالت-داستۇرلەرىن كوپشىلىككە جىتىك تانىستىرۋى، قازاق حالقىنىڭ ۇلتتىق اسپاپتارىندا شەبەر ويناي ءبىلۋى جانە قازاق اقىندارى مەن جازۋشىلارىنىڭ تۋىندارىلارىن مۇدىرمەي وقىپ بەرۋى ءارى ونى شەبەر ورىنداۋى قاجەت بولدى.
ساحنا شىمىلدىعى نۇر-سۇلتان قالاسى ارداگەرلەر حورىنىڭ قازاق ۇلتتىق اندەرىنەن پوپپۋري ورىنداۋىمەن اشىلدى. ودان كەيىن بايقاۋدىڭ ءبىرىنشى كەزەڭىنە سايكەس، قازاق حالقىنىڭ سالت- داستۇرلەرىن كوپشىلىككە جىتىك تانىستىرۋ شارتتى تالابىنا كەزەك بەرىلدى. ول بويىنشا «يۋنچي» دۇنگەن ەتنومادەني ورتالىعى كورەرمەندەرگە كورسەتىلىم ارقىلى قازاقتىڭ ەرتەدەن كەلە جاتقان «سىرعا سالۋ» ءداستۇرىن تانىستىردى. ءداستۇر بويىنشا داستارحان جايىلىپ، بولاشاق قۇدالار كۇتىلدى. ۇزاتىلاتىن قىزدى ورتاعا ەكى جەڭگەسى قولتىقتاپ الىپ شىعىپ، «قۇلاعىن جاماندىقتى ەستىمەسىن» دەپ جىگىتتىڭ جەڭگەلەرى التىن سىرعاسىن تاقتى. «كورىمدىك بەرۋ» ءداستۇرىن دە ۇمىت قالدىرماي، قىزدىڭ ەكى جەڭگەسىنە اقشالاي سىي- سياپات جاسادى.
«ۆايناح» شەشەن- ينگۋش ەتنومادەني ورتالىعى ۇلتتىق ءداستۇرىمىزدىڭ قۇندىلىقتارىنىڭ ءبىرى- «قىز ۇزاتۋ» سالتىن كورسەتىلىم ارقىلى كوپشىلىككە تانىستىردى. وسىعان بايلانىستى تويدىڭ نەگىزگى قوناقتارى- قۇدا-قۇداعيلار قارسى الىنىپ، شاشۋ شاشىلدى. بۇل بويىنشا نەگىزگى داستۇرلەر جاسالىپ، شىنايى «اق جول» تىلەگەن توسەنىش ارقىلى قالىڭدىقتى ءوز بوساعاسىنان شىعارىپ سالدى... بۇل رەتتە ايتا كەتۋ كەرەك، «ۆايناح» شەشەن-ينگۋش ەتنومادەني ورتالىعىنىڭ ونەرپازدارى ساحنالاعان جورالعىلارعا كوپشىلىك ءتانتى بولدى.
«راديما» بەلارۋس ەتنومادەني ورتالىعىنىڭ قاتىسۋشىلارى كورەرمەندەرگە كەلىن تۇسكەندە ارنايى جاسالاتىن «بەتاشار» ءداستۇرىن تانىستىردى. بەتاشار ءراسىمىن وتكىزۋگە سوزگە شەبەر، سۋرىپ سالما اقىندىعى بار جىرشى جىگىت شاقىرىلىپ، كەلىننىڭ بەتىن اشۋ ءۇشىن «بەتاشار» جىرى ورىندالدى. وسى اتالمىش جىر ارقىلى وتباسى قۇندىلىعى دارىپتەلىپ، ونىڭ ءاربىر ءساتى ماڭىزدى ەكەنىنە باسىمدىق بەرىلدى.
شىندىعىن ايتۋ كەرەك، بۇل بايقاۋدىڭ ەرەكشە ءبىر تۇسى - ۇمىت بولىپ بارا جاتقان «مويىن تاستار» ءداستۇرىن جاڭعىرتۋعا ەرەكشە ءمان بەرىلدى. مۇنى «اكبۋزات» ەتنومادەني ورتالىعى قاتىسۋشىلارى كورسەتىلىم ارقىلى كورەرمەندەر نازارىنا ۇسىندى. ءداستۇر بويىنشا قالىڭدىق جاس جۇبايلارعا ارنالعان اق وتاۋعا ءبىرىنشى بولىپ كىردى. تابالدىرىقتى اتتاعان سوڭ، وڭ اياعىن سول اياعىنىڭ شەتىنە تيگىزدى. كۇيەۋى قالىڭدىعىنىڭ ارتىنان كىرىپ، ءدال سونى قايتالادى. ودان ءارى كۇيەۋ جىگىت قۇرمەتتى ورىنعا شىعىپ، وتاۋدى قۇرۋعا كومەكتەسكەن ايەلدەرگە ەتتەن دايىندالعان تاعامنان ءدام تاتۋلارىنا يشارات ءبىلدىردى. كەلەسى ءبىر ساتتە ومىرتقانىڭ مويىن بولىگى اق ماتاعا ورالىپ، كيىز ءۇيدىڭ جوعارى كۇمبەزىنىڭ شەتى ارقىلى سىرتقا لاقتىرىلىپ جىبەرىلدى...
ەلوردالىق «جايحۋن» قاراقالپاق ەتنومادەني ورتالىعى «بەسىككە بولەۋ» ءداستۇرىن ساحنالادى. انالار مەن اجەلەر نارەستەنى بەسىككە بولەۋدىڭ قىر- سىرىن تانىستىردى. بارشا جينالعان قاۋىم بەسىك جىرىن تىڭداپ، شاشۋ ءداستۇرىنىڭ ماڭىزىنا تەرەڭ بويلادى.
سونىمەن، بايقاۋدىڭ العاشقى كەزەڭىن «جاڭعىرۋ جولى» رەپۋبليكالىق جاستار قوزعالىسىنىڭ ەلوردالىق توبى قورىتىندىلادى. جاستار كورەرمەندەرگە «الاستاۋ» جانە «قوناق كادە» دەپ اتالاتىن سالت- داستۇرلەردى ءوز ماعىناسىندا شەبەر ساحنالاپ بەردى.
«قازاق اقىندارى مەن جازۋشىلارىنىڭ تۋىندىلارىن مۇدىرمەي وقىپ بەرۋ ءارى ونى شەبەر ورىنداۋ» اتتى سوڭعى كەزەڭدە ءامىرحان ەۆلايەۆ، سۆەتلانا تاراسوۆا، زاكير بيكمۋحامبەتوۆ، اناستاسيا تاراسوۆا، ايشا ايمبەتوۆا، زۋحرا ساياپوۆا، يۋليا لاگۋتكينا جانە تاعى باسقالار ا. قۇنانبايەۆتىڭ، م. ماقاتايەۆتىڭ، م. جۇمابايەۆتىڭ شىعارمالارىن وقىپ بەردى. بۇل كەزەڭدە قاتىسۋشىلاردىڭ قازاق ءتىلىن قانشالىقتى مەڭگەرگەندىگىنە باسىمدىق بەرىلىپ، سوعان ساي ولارعا لايىقتى باعا بەرىلدى.
بايقاۋدىڭ ءون بويىندا دومبىرادان كۇي شەرتىلىپ، اسەم اندەرگە كەزەك بەرىلىپ وتىردى. جالپى، رۋحتى بۇل كەش بارشا قاۋىمعا ەرەكشە كوڭىل- كۇي سىيلادى. تابيعات- انانىڭ تىلسىم سىرىن ۇعىندىق. انا ءتىلىمىزدىڭ مارتەبەسىن وسىردىك. ۇلتتىق قۇندىلىقتارىمىزعا تەرەڭ بويلادىق. ءتورت ساعاتقا سوزىلعان بايقاۋ وسىنىسىمەن كوپشىلىك ەسىندە قالدى. بۇل رەتتە كورەرمەندەر وسىنداي جاراسىمدى كەشتى ۇتىمدى ۇيىمداستىرا بىلگەن نۇر-سۇلتان قالاسى قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنا العىستارىن جاۋدىردى.
جالپى ايتقاندا، بايقاۋ وسىلايشا جاراسىمدى ساتپەن قورىتىندىلاندى. سونىمەن، بايقاۋ شارتىنىڭ «قازاق حالقىنىڭ سالت- داستۇرلەرىن كوپشىلىككە جىتىك تانىستىرۋ» اتتى اتالىمىنا سايكەس، I ورىندى «قازاقستان ۇيعىرلارى رەسپۋبليكالىق مادەني ورتالىعىنىڭ فيليالى»، II ورىندى «ۆايناح» شەشەن- ينگۋش ەتنومادەني ورتالىعى، ال III ورىندى «لاد» رەسپۋبليكالىق سلاۆيان قوزعالىسىنىڭ استانالىق فيليالى» يەلەندى. بايقاۋ شارتىنىڭ «قازاق حالقىنىڭ ۇلتتىق اسپاپتارىندا شەبەر ويناي ءبىلۋ» اتتى اتالىمىندا I ورىندى «يۋنچي» دۇنگەن ەتنومادەني ورتالىعى،
I ورىندى «جايحۋن» قاراقالپاق ەتنومادەني بىرلەستىگى،
III ورىندى «اكبۋزات» باشقۇرت ەتنومادەني بىرلەستىگى جەڭىپ الدى. بايقاۋ شارتى بويىنشا ءۇشىنشى كەزەڭدەگى «قازاق اقىندارى مەن جازۋشىلارىنىڭ تۋىندارىلارىن مۇدىرمەي وقىپ بەرۋ جانە ونى شەبەر ورىنداۋ» اتتى اتالىم بويىنشا، I ورىندى «جاڭعىرۋ جولى» رەسپۋبليكالىق جاستار قوزعالىسىنىڭ استانالىق فيليالى،
II ورىندى «يۋنچي» دۇنگەن ەتنومادەني ورتالىعى»،
III ورىندى «ۆايناح» شەشەن- ينگۋش ەتنومادەني ورتالىعى جەڭىپ الدى.
جۇلدەلى I ورىنعا توڭازىتقىش، II ورىنعا تەلەديدار، III ورىنعا باعالى تۇرمىستىق جابدىقتار تابىستالدى.
بارلىق قاتىسۋشىلار ۇيىمداستىرۋشىلار اتىنان العىس حاتتارمەن ماراپاتتالىپ، ەستەلىك سۋرەتكە ءتۇستى.
