مو يان. كۇتپەي-اق قوي
نوبەل سىيلىعى كوميتەتىنىڭ شەشىمىندە جازۋشىنىڭ ءوز شىعارمالارىندا «گالليۋتسيناتورلىق رەاليزمدى حالىق ەرتەگىلەرىمەن، تاريحپەن جانە قازىرگى زامانمەن ۇشتاستىرا بىلگەنى» ايتىلعان.
ادەبي تۋىندىلارىن مو يان دەگەن لاقاپ اتپەن شىعاراتىن قىتاي جازۋشىسىنىڭ شىن اتى-ءجونى - گۋان موە. ول گونكونگ اشىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ قۇرمەتتى دوكتورى. جازۋشىنىڭ تۋىندىلارىنىڭ جەلىسى بويىنشا بۇعان دەيىن بىرنەشە كوركەم فيلم دە تۇسىرىلگەن. سولاردىڭ اراسىندا 1988 -جىلى تۇسىرىلگەن «قىزىل گاولياڭ» فيلمى الەمنىڭ كوپتەگەن ەلدەرىندە كورسەتىلدى
كۇتپەي-اق قوي
ەسسە
I
ءبىر جولى كلاستاسىممەن سويلەسىپ وتىردىم. ونىڭ ايەلى سودان از كۇن بۇرىن ومىردەن وزعان بولاتىن. كلاستاسىم جولداسىنان قالعان زاتتاردى جيىستىرىپ جۇرگەنىندە قولىنا ادەمى جىبەك شارفىنى ىلىكتىرگەن كورىنەدى. ول شارفىنى ەرلى-زايىپتى ەكەۋى امەريكاعا ساياحاتتاپ بارعاندارىندا اتاعى شىققان، داڭقى بار ۇلكەن ءبىر دۇكەننەن ساتىپ الىپتى.
شارفى كەرەمەت، ءمىنسىز، ءتىپتى سىرتىنا ىلىنگەن باعاسى مەن ماركاسى دا سول قالپىندا ساقتالعان. ول ايەل تىرىسىندە الگى شارفىنى ءبىر رەت تە موينىنا ىلمەستەن، ارمانداعان ەرەكشە كۇننىڭ كەلۋىن كۇتىپتى.
وسى اراعا كەلگەندە كلاستاسىم ۇندەمەي تىنىپ قالدى، مەن دە ونى ارى قاراي سويلەتۋگە قولقالامادىم. ۇزاق ۇنسىزدىكتەن كەيىن ول: «ءبىر زاتتى ەرەكشە كۇنگە ارناپ ساقتاپ قويۋدىڭ قاجەتى نە، ءبىز ءومىر سۇرگەن كۇننىڭ بارلىعى ەرەكشە كۇن ەمەس پە»، - دەدى.
سودان باستاپ كلاستاسىمنىڭ سول ءبىر ءسوزى ەسىمە تۇسسە بولدى ىستەپ جاتقان كەنەۋى جوق جۇمىستارىمدى ءبىر جاعىنا قاراي سيىرا سالامىن دا، قولىما كىتاپ الىپ وقي جونەلەمىن، بولماسا كۇيتاباقتىڭ قۇلاعىن بۇرايمىن دا، ديۆانعا جانتايا كەتەمىن. قايتكەن كۇندە دە ءوز ۋاقىتىما ءوزىم يە بولۋىم كەرەك قوي.
ءومىر دەگەن قۇندى تاجىريبە، ەشقاشان دا وتە بەرەتىن كۇندەر ەمەس.
II
كلاستاسىمنىڭ سول ءسوزىن باسقا ءبىر حانىممەن ءبولىستىم. كەيىن ونىمەن جولاي كەزدەسىپ قالعانىمدا ول ماعان: «قىمبات باعالى فارفور ىدىستارىمدى شكافتىڭ تۇبىنە تىعىپ قويمايتىن بولدىم»، - دەدى.
ول دا ءوزىنىڭ ىدىستارىن ەرەكشە كۇن ءۇشىن كۇتىپ، ساقتاپ جۇرگەنگە ۇقسايدى. اقىرى ونداي ەرەكشە كۇننىڭ بولمايتىنىنا كوزىن جەتكىزىپتى دە ءوزىنىڭ جادىندا ساقتالىپ كەلگەن «كەلەشەكتە»، «كۇندەردىڭ كۇنىندە» دەگەن سياقتى سوزدەردى تۇگەل ءوشىرىپ تاستاپتى.
قازىرگى كۇندەردە ول قانداي دا ءبىر كىسى قۋانتارلىق نەمەسە ماعىنالى ءىس تۋرالى ەستىسە بولدى، دەرەۋ قولىنا الىپ ىستەيدى. بولماسا بارىپ كورەدى ەكەن.
- ءبىز ادەتتە كونەكوز دوستارىمىزبەن بىرگە وتىرىپ شۇيىركەلەسكەندى قالايمىز، ءبىراق سوعان ءدۇپ كەلەتىن وراي تاپپاي قينالامىز.
- ءبىز ادەتتە ۇلكەيىپ كەتكەن بالامىزدى قۇشاقتاعىمىز كەلىپ تۇرادى، ءبىراق سونىڭ ءبىر ءساتىن تاپپاي قىينالىپ جۇرەمىز.
- ءبىز ادەتتە ءبىر دوسىمىزعا حات جازىپ، سىر اقتارۋعا نەمەسە ونىڭ كەرەمەت ەكەنىن مويىندايتىنىمىزدى بىلدىرۋگە نيەتتەنەمىز، ءبىراق ءوزىمىزدى ءوزىمىز «اسىقپا» دەپ توقتاتامىز.
قورىتىپ ايتقاندا، ءبىز ءار كۇنى تاڭمەن بىرگە ويانا سالىسىمىزبەن وزىمىزگە ءوزىمىز بۇل كۇننىڭ دە ءبىر ەرەكشە كۇن ەكەنىن ەسكەرتىپ وتىرعانىمىز ءجون. ءار كۇن، ءار مينۋت ءبىز ءۇشىن اسا قىمبات.
III
قايسى ءبىر ساحنالىق ديالوگ بىلاي ايتىلۋشى ەدى:
شىن كوڭىلىڭمەن بيلە،
ەشكىم كورىپ تۇرماعانداي-اق.
شىن كوڭىلىڭمەن ادامدى ءسۇي،
ەشكىمنەن ءجابىر كورمەگەندەي-اق.
ءومىردىڭ ءوزى دە ءدال سولاي!
اۋدارعان: قالبان ىنتىحان ۇلى
«ادەبيەت پورتالى»