ءدىن تانۋشى: ءداستۇرلى يسلام - ەلدەگى قوعامدىق كەلىسىم كەپىلى
قالا اكىمشىلىگىنىڭ ۇيىمداستىرۋىمەن وتكىزىلگەن شارادا ءال- فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتى تاياۋ شىعىس جانە وڭتۇستىك ازيا كافەدراسىنىڭ دوتسەنتى، فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى تورەالى قىدىر 150 ستۋدەنتكە ءدىني قاۋىپسىزدىك، ەكسترەميزم، تەروريزم جايىندا اڭگىمە قوزعاپ، ءداستۇرلى ءدىننىڭ تارماقتارىن ءسوز ەتتى.
لەكتور تورەالى قىدىر اۋەلى جاستارعا ءوزى سۇراق قويىپ، ولاردىڭ تانىمدىق دەڭگەيىن انىقتاپ الدى. اشىق اڭگىمە سيپاتىندا وتكەن كەزدەسۋدە ستۋدەنتتەر دە ءوز ويلارىن ايتتى.
ءدىن تانۋشى ستۋدەنتتەرگە ءداستۇرلى ءدىننىڭ وزىندە دە بەلگىلى ءبىر تارماقتار بولاتىنىن ءتۇسىندىرىپ بەرگەن.
«ءداستۇرلى ءدىننىڭ نە ەكەنىن بىلەتىن بولساق، جامان پيعىلدى اعىمداردىڭ جەتەگىندە كەتىپ قالمايمىز. بۇل بۇرىننان اتادان- بالاعا كەلە جاتقان، ءوزىنىڭ سارا جولى بار، قاسيەتتى كىتابى بار، پايعامبارى بار ءدىننىڭ ءتۇرى. ءداستۇرلى دىندەردىڭ ءبىرى يسلام بولسا، يسلامنىڭ ءوزى بىرنەشە توپتارعا بولىنەدى. پايعامبارىمىزدىڭ ءوزى ءدىنىمىزدىڭ ءوزى 73 تارماققا ءبولىنىپ، سونىڭ ءبىر تارماعى عانا مەنىڭ جولىم بولادى دەگەن ەكەن»، - دەيدى تورەالى قىدىر.
تورەالى قىدىر اركىمنىڭ بويىندا دىنگە دەگەن قۇشتارلىق بولاتىنىن، ونى دۇرىس قولدانىپ، قالاي دۇرىس باعىت تاڭداۋ كەرەك ەكەندىگىن ءتۇسىندىردى.
«ءداستۇرلى يسلام - ءداستۇر مەن يسلامنىڭ بىرىككەن ءتۇرى. ءداستۇر دەگەنىمىز - ەشبىر كيەلى كىتاپتا جازىلمايتىن، اتادان بالاعا، بالادان نەمەرەگە، اۋىزدان اۋىزعا، فولكلور ارقىلى جەتەتىن، وتباسىداعى مادەنيەتتەن جالعاسقان ادەت- عۇرىپ. ياعني سالت- ءداستۇر مەن يسلامنىڭ ۇندەسكەن جەرى. ءبىزدىڭ ارعى اتامىز تۇركىلەر بولسا، سول تۇركىلىك رۋح پەن يسلامدىق تانىمنىڭ بىرىككەن جەرى. تاڭەرتەڭ تۇرعاننان باستاپ ءسىز تانىممەن وياناسىز، بويىڭىزدا بەلگىلى ءبىر رۋح بولادى»، - دەيدى ءدىنتانۋشى.
مامان يسلام ءدىنىنىڭ مەكتەپتەرىنە توقتاۋدى ءجون كورىپ، ستۋدەنتتەرمەن كەڭىنەن اڭگىمە ءوربىتتى.
«ءدىننىڭ قابىلداعان سالت- داستۇرىنە بايلانىستى، مەكتەپتەر قالىپتاستى. سونىڭ ەڭ ءتيىمدىسى يمام اعزام ءابۋ حانيفا مەكتەبى بولدى. بۇل مەكتەپتىڭ باستى ايىرماشىلىعى حالىقتىڭ بۇرىنعى داستۇرلەرىنە، ادەت- عۇرپىنا تۇسىنىستىكپەن قاراۋىندا. بۇل مەكتەپ اتا- بابادان كەلە جاتقان ءداستۇر جولدى جوققا شىعارعان جوق، سوندىقتان بۇل قازاق دالاسىندا قالىپتاستى. ەڭ العاش بۇل مەكتەپ قاراحان تۇسىندا قالىپتاسقان. كەرەي مەن جانىبەك التىن وردادان ءبولىنىپ شىققان ۋاقىتتا سول ءدىن، سول يمان، سول سەنىم بىزگە جەتتى. ءدىن تەك توقسانىنشى جىلدارى كەلگەن جوق، بۇگىندە دە سونىڭ ۇشقىندارى بار»، - دەيدى تورەالى قىدىر.
ءدارىس بەرۋشى ءدىني ەكسترەميزمنىڭ سالدارى تۋرالى دا تىلگە تيەك ەتتى.
«جاڭالىقتاردى اشاتىن بولساڭىزدار، اراب، مۇسىلمان ەلدەرىندە مازاسىزدىق كەشىپ وتىرعان ەلدەر بار. مەن ءوزىم اۋعانستاندا بولدىم. ول جەرلەردى زەرتتەدىم. ويتكەنى ەڭ العاش مازاسىزدىق اۋعاندا باستالىپ، باعداتقا، سيرياعا ۇلاستى. بۇل نە ءۇشىن شىعىپ وتىر دەسەڭىز بۇل يسلامعا جات، يسلامنىڭ اتىن جامىلعان اعىمدار، ءدىندى دۇرىس ناسيحاتتاماعاندىقتان وسىنداي قادامعا باردى دەپ ايتۋعا بولادى» ، - دەيدى ول.
يسلام اتىن جامىلعان اعىمداردى تورەالى قىدىر ويىن بىلاي ءوربىتتى.
« ⅩⅩ عاسىردىڭ باسىندا بۇل اعىمدار ءوزىنىڭ العاشقى نىشاندارىن كورسەتسە دە، قاتتى ساياسيلانباعان بولاتىن. Ⅺعاسىردا جاھاندانعان زاماندا مادەنيەتتەر توعىسى ەمەس، مادەنيەتتەر قاقتىعىسى، وركەنيەتتەر ساباقتاستىعى ەمەس، قاقتىعىسى زامانىندا ول تىپتەن ۋشىقتى. ءقازىر وركەنيەتتەردىڭ اراسىندا الەمدىك كەڭىستىكتە الاتىن ورىن ماڭىزدى بولىپ كەتكەن. سيريادان كەلىپ جاتقان قانداستارىمىز بار. ولاردىڭ بارلىعى ءبىر كەزدەردە تەرىس اعىمداردىڭ جەتەگىندە كەتىپ قالعان باۋىرلارىمىز. ولار اقپاراتتى قايدان الدى؟ ولار ءداستۇرلى ەمەس ءدىندى ناسيحاتتايتىن ادامداردىڭ جەتەگىنە كەتتى. وعان قوسا، رۋحاني تىعىرىق بولعان ۋاقىتتا، ولار سەنىمگە كىرىپ، بىرەۋدىڭ سوڭىنان ەرىپ كەتەدى. ونى ءارتۇرلى اتاۋعا بولادى. بىرەۋلەر باحاۆي دەسە، ەندى ءبىرى سالافي دەپ اتايدى. يسلامعا كەلگەنىمەن، ىشكى فورما سايكەس كەلمەيدى. عالىمدار يسلامدا ەكى ءتۇرلى ءومىر سۇرۋگە بولادى دەپ تەگىن ايتپاسا كەرەك»، - دەيدى تورەالى قىدىر.
اۆتور: الما مۇقانوۆا