جالعىزدىق ادامدى قۇدايمەن، نە شايتانمەن «دوستاستىرادى» - جازۋشى اياگۇل مانتاي

نۇر-سۇلتان. قازاقپارات - قازاقتا پروزايك قىزدار كوپ ەمەس. نارىق زامانىندا تىپتەن ازايدى. سوڭعى جىلدارى ادەبيەتكە قوسىلعان ساناۋلى قىزدار بار ەدى.

ونىڭ ءوزى وقىرماننان الىستاپ كەتتى. الدە، وقىرمان ولاردان الىستاپ كەتتى مە؟ ءمادينا ومار دراماتۋرگياعا بەت بۇردى. ليرا قونىس مۇحيت اسىپ كەتتى.

ساعادات ورداشەۆانى وقىرمان تاپپاي قالدى. اياگۇل مانتاي ءبىلىم قۋىپ، ماسكەۋگە كەتتى. اياگۇلدىڭ ويلارىن ارا-تۇرا الەۋمەتتىك جەلىدەگى پاراقشالارىنان وقىپ قوياتىنىمىز بار. جازۋشى قىزداردىڭ كوبى نەگە ەلدەن الىس بولعاندى قالايدى؟

الدە، جۇرەكتەرىن مازالايتىن وزگە دۇنيەلەر بار ما؟ اياگۇلگە قويعان اۋەلگى ساۋالىمىز دا وسى بولدى.

- اياگۇل، «ورالۋدى» ادەبيەتكە ورالۋ سەكىلدى قابىل الدىق. دەگەنمەن ادەبيەتتە جۇرگەن جازۋشى قىزداردىڭ كوپتەن ساياق، الىستاۋ جۇرەتىنى نەسى ەكەن؟ الدە وڭاشالىقتى جانى سۇيە مە؟

- العاشقى پروزالىق كىتابىم 2009 -جىلى جارىق كوردى. شىنىمدى ايتسام، «ەكىنشى كىتابىمدى ەكى-ءۇش جىلدان سوڭ شىعارامىن» دەپ جۇرگەنمىن. «قالامگەر» باسپاسىنان «ءسىز وقىلىمدى جازۋشىسىز. كىتابىڭىزدى ءبىزدىڭ باسپادان شىعارساڭىز» دەگەن ۇسىنىس ءتۇستى. اراعا ون جىل سالىپ، «جۇرەككە ورالۋ» اتتى ەكىنشى پروزالىق كىتابىم شىقتى. ...راس، ادەبي ورتادان، كوپشىلىكتەن ساياق جۇرگەندى ۇناتامىن. ادامداردان قاشىپ جۇرەمىن... سەبەبى شارشايمىن... ءبىراق قاشقان سايىن مەنى تانىعىسى كەلەتىن، ارالاسقىسى كەلەتىن ادامدار بار.

تاكاپپارلىعىم، كوكىرەكتىگىم ەمەس، بار بولمىسىم سول. مەنى ءبىر كورگەن ادامدار «مىنەزىڭ اشىق ەكەن» دەپ جاتادى. ءبىراق ادامدارمەن تەز ارالاسىپ، تەز دوستاسىپ كەتەتىن ادامنىڭ قاتارىنا جاتپايمىن. جالعىزدىقتى، وزىممەن ءوزىم بولعاندى جاقسى كورەمىن. سەبەبى جالعىزدىق -  شىعارماشىلىق. جالعىزدىق -  وزىڭمەن ءوزىڭ ارپالىسۋ، يتجىعىس ءتۇسۋ. جالعىزدىق ادامدى قۇدايمەن، نە شايتانمەن «دوستاستىرادى». ءوزىنىڭ جالعىزدىعىن سەزىنگەن ادام كوپ نارسەنى كەشىرە الادى. وزىنە ەسەپ بەرەتىن ادام پەنداۋي الەمنەن بيىك تۇرادى.

-  ادەبي ورتانى قالىپتاستىرعان، كىل مىقتىنى تاربيەلەپ شىعارعان ماسكەۋ مەكتەبىنىڭ بۇگىنگى جايى قالاي؟ ادەبيەتتىڭ وزىق ۇلگىسىن قايدان ىزدەگەن دۇرىس؟

- حالىق سانىنا شاققاندا (وقىرمان سانى دەسەڭىز دە بولادى) ماسكەۋدە ءمۇشايرالار از وتەدى. بايقاعانىم، بىزدەگى ءمۇشايرالار سەكىلدى جۇلدەنىڭ اقشاسى قوماقتى ەمەس. وقىرمان سانىنا شاققاندا بىزدە ءمۇشايرا، جالپى ادەبي بايقاۋلار، فورۋمدار كوپ وتەدى. ءبىراق بۇل ادەبيەتتىڭ دامىپ جاتقانىن، بولماسا داميتىنىن كورسەتپەيدى. بىزدەگى ادەبي بايقاۋلاردىڭ قالاي وتەتىنى بەلگىلى عوي.

بىلەسىز بە، قانشاما تالانت ادەبيەتتەگى كەيبىر اعا بۋىننىڭ كەسىرىنەن سىنىپ كەتتى... كەيدە ماسكەۋ تۋرالى ەشتەڭە ايتقىم كەلمەيدى. «ويباي، مىناۋ ماسكەۋدى، ورىستى ماقتاپ جاتىر» دەيدى شەكتەۋلى بىرەۋلەر. ءبىراق ماسكەۋدە، ونداعى ادەبي بايقاۋلار بىزبەن سالىستىرعاندا، الدەقايدا ءادىل وتەدى.

2015 -جىل رەسەيدە «ادەبيەت جىلى» دەپ اتالدى. بەيبەرەكەت اقشا شاشپاي، ادەبيەت ءۇشىن ناقتى جۇمىستار ىستەلدى دەگەن پىكىردەمىن. ال ادەبيەتتىڭ وزىق ۇلگىسىن الەمگە تولستويدى، دوستويەۆسكيدى بەرگەن ورىس ادەبيەتىنەن، زوليانى، بالزاكتى، بودلەردى بەرگەن فرانسۋز ادەبيەتىنەن، بولماسا درايزەردى، دجەك لوندوندى بەرگەن امەريكان ادەبيەتىنەن، شەكسپيردى، بايروندى بەرگەن اعىلشىن ادەبيەتىنەن، بولماسا لوركانى بەرگەن يسپان ادەبيەتىنەن ىزدەۋدىڭ قاجەتى جوق. ادەبيەتتىڭ وزىق ۇلگىسى الەمنىڭ تۇتاس ادەبيەتىندە بار.

-  كوركەم ونەردى قابىلدامايتىن، عالامتور تاربيەلەپ جاتقان جاڭا ۇرپاق قالىپتاستى. ولارعا اياگۇل مانتايدىڭ شىعارمالارى وتە مە؟

-  وتەدى دەپ ويلايمىن. ەگەر وتپەسە، باسپا ۇسىنىس جاساماس ەدى. ەگەر وتپەسە، وقىرمان كىتابىمدى الىپ، وقىماس ەدى. وقىرماندارىمنان ءجيى حات الامىن. وسىنىڭ ءوزى دالەل دەپ ويلايمىن.

-  بۇگىنگى جاس قالامگەردىڭ تاۋارى قانداي؟ قايتسەك، ناسيحاتتى كۇشەيتە الامىز؟

-  ناسيحاتى مىقتى، ءبىراق ورتانقول عانا اقىندار بار. ءبىراق سۇمدىق ولەرمەن، سۇمدىق پىسىق. ناسيحاتى مىقتى بولعانى سول: وقىرمان ولاردى مىقتى دەپ ويلايدى. شىن تالانتتار ومىرگە بەيىم بولمايدى. ولار سول تابيعاتىمەن، سول بولمىسىمەن، سول ەرەكشەلىگىمەن اقىن-جازۋشى. وقىرماننىڭ كىتاپ وقۋ مادەنيەتى قالىپتاسپاسا قيىن... ءبىزدىڭ قوعامدا مادەني- رۋحاني قۇندىلىققا سۇرانىس از. شىن تالانتتى، حاريزماسى مىقتى، تەرەڭ ءبىلىمدى جاستارعا ستيپەنديا بەرىلۋى كەرەك. ولار ادەبيەتپەن، تازا شىعارماشىلىقپەن اينالىسۋى كەرەك.

- الەۋمەتتىك جەلىدە تاعدىرلار تۋرالى ءجيى اڭگىمە قوزعايسىز. نەگە؟

- سەبەبى ءوزىم تاعدىرلى اداممىن... بالا كەزىمدە ەكى اعام، ءبىر ءىنىم كوز جۇمدى. بىلتىر اكەمنىڭ قىرقى وتكەسىن جالعىز ءىنىم، وتباسىمىزداعى جالعىز ۇل دۇنيە سالدى. تۇركيانىڭ بەدەلدى ەگەي ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ دوكتورانتى ەدى. ەكى اپتادان سوڭ دوكتورلىق ديسسەرتاتسياسىن قورعاۋعا ءتيىس ەدى. بالا كەزىمنەن ادامداردىڭ جۇزىنەن جازۋ وقىپ ۇيرەندىم...

- وقىرماندارىڭمەن جۇزدەسكەندە نەنى اڭگىمە قىلار ەدىڭىز؟

-  ۋنيۆەرسيتەتكە كەزدەسۋگە كوپ شاقىرادى. ءارتۇرلى سەبەپتەرمەن باس تارتتىم. سوسىن ماسكەۋدەن ەلگە از ۋاقىتقا كەلەتىنمىن. 20 -قىركۇيەكتە الماتىدا وقىرماندارىممەن جۇزدەسەمىن. كىتاپحانا قىزمەتكەرى عازيزا قۇدايبەرگەن ۇسىنىس جاساعاندا باس تارتا المادىم. سەبەبى كاسىبىن جاقسى كورەتىن جانە ءوز سالاسىنا جاناشىر ادامداردى جاقسى كورەمىن. وقىرماندارىممەن كەزدەسكەندە ادەبيەت جانە ءومىر تۋرالى ايتاتىن شىعارمىن.

اڭگىمەلەسكەن گۇلزينا بەكتاس

Aikyn.kz