ساتۋرننىڭ ساقيناسى جوعالىپ بارادى

نۇر- سۇلتان. قازاقپارات - كۇن جۇيەسىندەگى ەڭ ەرەكشە عالامشارلاردىڭ ءبىرى - ساتۋرن. اينالا قورشاعان ساقيناسى بار بۇل پلانەتا الەمنىڭ تۇكپىر- تۇكپىرىندەگى عالىمداردى قىزىقتىرىپ كەلەدى.

 جاقىندا ساتۋرن جايلى اقپارات شىقتى. اۋىر ەلەمەنتتەردەن تۇراتىن ساتۋرننىڭ ساقيناسى قۇردىمعا كەتىپ بارادى ەكەن. ساتۋرننىڭ ساقيناسى قاشان پايدا بولدى؟ ساتۋرننىڭ ساقيناسى ونىڭ ديسكىنە قاراعاندا كۇننىڭ ساۋلەسىن كوبىرەك قايتارادى ەكەن. پلانەتانىڭ نەگىزگى ءۇش ساقيناسى بار، ال ءتورتىنشى تىم جىڭىشكە. ساقينالاردىڭ ديامەترى 250 مىڭ شاقىرىمدى قۇرايدى، ءبىراق بۇعان قاراماستان ولاردى ۇلكەن دەپ ايتۋ قاتە. ءۇش ساقينانىڭ جۋاندىعى 1 شاقىرىمنان دا اسپايدى. ويتكەنى ساقينالار 1-10 سانتيمەتر ارالىعىنداعى ميللياردتاعان بولشەكتەردەن تۇزىلگەن. ال بولشەكتەر ءوز كەزەگىندە %93 سوپوليمەر مەن سيليكات قوسىلعان سۋدان تۇرادى. قالعان% 7 ن كومىرتەك قۇرايدى. قازاقشا «قوڭىرقاي» اتانىپ كەتكەن عالامشار ساقيناسى سالىستىرمالى تۇردە جاقىندا پايدا بولعان. پلانەتانىڭ ءوزى 4,5 ميلليارد جىل بۇرىن پايدا بولسا، ونىڭ ساقينالارى شامامەن 100-200 ميلليون جىل بۇرىن تۇزىلگەن ەكەن. دەمەك ساتۋرن ءومىرىنىڭ باسىم بولىگىن ساقيناسىز وتكىزگەن.

 ساتۋرن ساقيناسىن ءبىرىنشى بولىپ كورگەن كىم؟

 ساتۋرن ساقيناسىن 1610 -جىلى گاليلەي ءبىرىنشى بولىپ كورگەن. شاعىن تەلەسكوپ ارقىلى ناقتى كورە الماعان ول ساقينانى سەرىگى بولار دەپ ويلايدى. 1656 -جىلى حريستيان گيۋگەين ساتۋرننىڭ ساقيناسىن الدەقايدا جەتىلدىرىلگەن تەلەسكوپ ارقىلى كورگەن. 1675 -جىلى جان دومينيك كاسسيني ساتۋرننان ەكى بىردەي ساقينا تاپقان. ۋاقىت وتە كەلە عالىمدار ساتۋرن اينالاسىنداعى ساقينالاردى تابا باستاعان. 1980 -جىلى مۇلدە كىشكەنتاي ساقينالار اشىلعان.

كۇن جۇيەسى قالاي زەرتتەلدى؟

قازىر ءبىز كۇن جۇيەسى مەن كورشى عالامشارلار تۋرالى كوپ بىلەتىن سەكىلدى كورىنەمىز، الايدا بۇل قاتە پىكىر. 1977 -جىلى NASA يۋپيتەر مەن ساتۋرندى زەرتتەۋ ءۇشىن «ۆويادجەر» عارىش زوندى ۇشىردى. الدىنا قويىلعان ماقساتىن تولىق ورىنداعاننان سوڭ «ۆويادجەر» ءوز بەتىمەن عارىشتى شارلاپ كەتتى. 42  جىل «ساپار شەككەن» اپپارات ءالى كۇنگە دەيىن جەرگە اقپارات جىبەرىپ تۇرادى. ال يۋپيتەر مەن ساتۋرندى زەرتتەۋ ءۇشىن جاقىندا NASA Cassini ميسسياسى جوسپارلانعان بولاتىن. ءدال وسى «ۆويادجەر» مەن «كاسسينيدىڭ» ارقاسىندا عالىمدار ساتۋرندى زەرتتەپ كەلەدى.

ساتۋرننىڭ ساقينالارى نە سەبەپتى جوعالىپ بارادى؟

 1980 -جىلى عالىمدار «ۆويادجەردەن» العان اقپاراتتى زەرتتەگەننەن سوڭ ساتۋرىندا گراۆيتاتسيانىڭ اسەرىمەن ساقينالى جاڭبىر جاۋاتىنىن انىقتاعان. قوڭىرقاي ساقيناداعى مۇزدى بولشەكتەردى وزىنە تارتىپ، ناتيجەسىندە سۋدان تۇراتىن ءتۇرلى زاتتار تۇسەدى ەكەن. عالىمدار «كاسسيني» جىبەرگەن دەرەكتەردى زەرتتەي كەلە، 100 ميلليون جىلدان كەيىن ساتۋرننىڭ ساقينالارى «ءومىر ءسۇرۋىن» توقتاتادى دەگەن قورىتىندىعا كەلگەن. سونىمەن قاتار. «كاسسيني» ساتۋرننىڭ «ايى» — ەنتسەلادتى دا زەرتتەگەن. بەلگىلى بولعانداي، ەنتسەلادتىڭ بەتىندە ساتۋرننىڭ ساقينالارىنا بەت الىپ، قايتا ورالاتىن مۇز بەن گازدىڭ ءىزى بار ەكەن. عالىمدار ساتۋرننىڭ سەرىگى سىرتقا گاز بەن شاڭ- توزاڭدى شىعارادى دەگەن قورىتىندىعا كەلدى. قالدىقتاردىڭ ءبىر بولىگى عارىشقا تۇسسە، ەندى ءبىر بولىگى ساتۋرننىڭ ساقينالارىنا جەتەدى ەكەن. 

Massaget.kz