جاستاردى جات ءدىني اعىمداردىڭ ارباۋىنان قورعاۋ قاجەت - ساياساتتانۋشى

الماتى. قازاقپارات - اتا زاڭىمىزدا ءدىن مەن مەملەكەت بولەك دەسەك تە، ءبىز ءبىر قوعامدا، ءبىر شاڭىراقتىڭ استىندا ءومىر ءسۇرىپ جاتىرمىز. سوندىقتان ءبولىپ- جارۋ مۇمكىن ەمەس.

 يمان، اللاعا جاسالعان عيبادات ارقىلى ادام جۇرەگىن جانە ويلارىن جاماندىقتان تازارتىپ، بەيبىتشىلىك پەن تىنىشتىقتا ءومىر ءسۇرۋ مۇمكىندىگىن ۇسىنادى.

قازاقستان - زايىرلى مەملەكەت بولعاندىقتان، ءبىزدىڭ ەلدە ءدىني بوستاندىق قالىپتاسقان. الايدا، بۇل جات اعىمداعىلاردىڭ ءىس- ارەكەتىن قولدايدى دەگەن ءسوز ەمەس. ءداستۇرلى ءدىن دەگەنىمىز نە؟ ونىڭ ەرەكشەلىكتەرى قانداي؟ بۇل ساۋالدارعا ساياساتتانۋشى راسۋل جۇمالى جاۋاپ بەردى.

- راسۋل جۇمالى ۇلى، ءداستۇرلى ءدىن دەگەنىمىز نە؟

- ءدىن - جاراتقاننىڭ زاڭى بولسا كەرەك. وندا دا مەملەكەتتىك زاڭداعى سياقتى تىيىم سالۋ مەن رۇقسات ەتىلگەن جانە ىستەلۋگە مىندەتتى ارەكەتتەر جۇيەسى بار. قانداي ءداستۇرلى ءدىندى الساق تا، ولاردىڭ ءبارى ادامنىڭ بويىندا جاقسى قاسيەتتەردى قالىپتاستىرۋعا، جاماندىقتان جەرىنۋگە ۋاعىزدايدى. زەر سالا قاراساق، مەملەكەت زاڭدارى نەگىزىنەن دىننەن باستاۋ الاتىنىن اڭعارۋعا بولادى.

- قازىر ادامدار ءدىندى تەك قۇلشىلىقپەن عانا بايلانىستىرادى، بۇل قانشالىقتى دۇرىس؟

- ۇلى اباي بىلاي دەگەن: «ادامدى ادام ەتەتىن دە، سۇلتان ەتەتىن دە - يمان»، «رۋحاني بايلىق باقىتقا جەتكىزەدى». دەمەك، ءدىن ويلاۋدى، ىزدەنۋدى جانە ۇيرەنۋدى بۇيىرادى. جۇمىس ىستەپ، تابىسقا قول جەتكىزۋدى بۇيىرادى. باسقارۋدىڭ حالىق ەنشىسىندەگى نارسە ەكەندىگىنە سۇيەنەدى، ال ۇكىمەت حالىق ەگەمەندىگىنىڭ وكىلى سانالادى. بۇل تۇرعىدان العاندا زاڭدار بارلىعى ءۇشىن بىردەي، تەڭ تۇردە جۇزەگە اسىرىلادى. قوعامدىق ومىردە كومەك بەرۋگە جانە قولداۋ كورسەتۋگە، ادىلەتتىلىككە جانە كەڭەس بەرۋگە ءمان بەرىلەدى.

- يسلام دىنىنە قاتىستى ءارتۇرلى پىكىر قالىپتاسقان، نەگە ولاي؟

- ەڭ الدىمەن يسلام دەگەنىمىز - الەمدىك دۇنيەجۇزىلىك دىندەردىڭ ءبىرى. بۇگىندە الەمدە 1,5 ميلليارد مۇسىلمان بار. 200 مەملەكەتتىڭ ىشىندە 56 مەملەكەت يسلام ءدىنىن ۇستانادى. ونىڭ ىشىندە دەموكراتيالىق، زايىرلى- دەموكراتيالىق ەلدەر بار. زايىرلى دەگەنىمىز ول مەملەكەت دىننەن، ءدىن مەملەكەتتەن بولىنگەن. ءدىن ساياساتقا ارالاسپايدى دەگەن ءسوز. ءبىزدىڭ كونستيتۋتسيا بويىنشا ءبىز وسىنداي مەملەكەتپىز. دەسەك تە، ءدىن سول ەلدىڭ، قوعامنىڭ، سول مەملەكەتتىڭ ءداستۇرىنىڭ، ءدىنىنىڭ، ءدىلىنىڭ ءبىر بولىگى بولعاندىقتان، ارينە مۇلدەم ارالاسپايمىز دەۋگە بولمايدى. مەملەكەت بۇل ماسەلەلەردى رەتتەپ، قاراپ وتىرۋى كەرەك.

- ءداستۇرلى دىننەن اۋىتقۋىمىزدىڭ سەبەبى نەدە؟

- سوڭعى 10-15 جىلدا ەلىمىزدە ۋشىعىپ كەتكەن تاقىرىپ - ەكسترەميزم مەن تەرروريزم. مۇمكىن، مەملەكەت كەي نارسەلەردى ۋىسىنان جىبەرىپ العان شىعار. بىلمەيمىن. 1991 -جىلى قازاقستان ءوز تاۋەلسىزدىگىن الدى. ەگەمەن ەل رەتىندە قازاقتىڭ مەنتاليتەتىنە، ءومىر ءسۇرۋ مادەنيەتىنە كوڭىل اۋدارىلا باستادى. سونىڭ ىشىندە ءدىن دە بار. كوپتەگەن جاستارىمىز ءدىني ساۋاتىن اشۋ ءۇشىن باسقا مەملەكەتتەرگە كەتتى. اتاپ ايتقاندا، ساۋد ارابياسى، ب ا ءا، مىسىر، پاكىستان. سول جاقتا ج و و، مەدرەسەلەردى ءبىتىردى. ولار ءبىزدىڭ ەلگە سول ەلدىڭ ءدىني ۇستانىمىن، باسقا باعىتتاعى تۇسىنىگىن الىپ كەلدى. يسلامدا توقتالاتىن نارسە - يمان، قۇران، سۇننەت جانە بەس پارىز. شاحادا - بەس ۋاقىت ناماز وقۋ، ورازا ۇستاۋ، زەكەت، ساداققا جانە مۇمكىندىك بولسا قاجىلىققا بارۋ. بارلىق مۇسىلمان بالاسىنىڭ ورىندايتىن پارىزى - وسى بەسەۋى.

- دىندەگى شەكتەن شىعۋ (يفرات جانە ءتافريت) دەگەن نە؟

- يسلام دىنىنە قاتىستى ءتۇرلى الىپ- قاشپا ءسوز كوپ. باتىستا يسلامعا قاراما- قايشى كوزقاراس قالىپتاسقان. ايداپ سالۋ، كەلەڭسىز سيپات الۋ سياقتى دۇنيەلەر بار. بۇل دۇرىس ەمەس. يسلامنىڭ نەگىزگى باعىتى - ادامگەرشىلىك، ادالدىق، يمانعا توقتاۋ، قايىرىمدىلىق جاساۋ، قينالعاندارعا قول ۇشىن بەرۋ. يسلام ءدىنىن ۇستانۋ مىندەتتى تۇردە حيدجاپ كيىپ، ساقال ءوسىرىپ، بالاعىن ءتۇرىپ ءجۇرۋ دەگەندى بىلدىرمەيدى. بۇل - ادامنىڭ ءجاي عانا سىرتقى كەلبەتى.

قازىر جيھاد، شاحيد دەگەندى ەستىسەك بولدى، بىردەن ادامنىڭ بويىن قورقىنىش بيلەيدى. مۇنىڭ ماعىناسى بۇرمالانعان. جيھاد شىن مانىندە جاقسىلىققا ۇمتىلۋ، ءوزىڭدى جەتىلدىرۋ، اسىرەسە رۋحاني تۇرعىدا ءدىني ساۋاتتى جەتىلدىرۋ دەگەندى بىلدىرەدى. بۇل - ۇلكەن جيحاد. كىشى جيحاد دەگەن بار. ول - ءسىزدىڭ ۇيىڭىزگە، وتانىڭىزعا سىرتتان جاۋ كەلگەندە قارۋ الىپ قورعانۋعا بولادى دەگەن ءسوز. ال تەرىس اعىمداعىلار جيحادتى باسقا ۇعىمدا پايدالانىپ ءجۇر. ناماز وقىماعانداردىڭ ءبارى كاپىر، بۇلاردىڭ كوزىن قۇرتۋ كەرەك دەيدى. نەگىزى قۇراندا سوعىسقا شاقىراتىن، قىسىم جاساۋعا يتەرمەلەيتىن، بىرەۋدى ماجبۇرلەيتىن سوزدەر جوق. يسلامنىڭ ءوزى باعىنۋ، قۇلشىلىق ەتۋ، بەيبىتشىلىككە توقتاۋ دەگەندى بىلدىرەدى. ءبىزدىڭ باعىتىمىز - حانافي ءمازحابى وسىنى ەستەن شىعارماۋى كەرەك.

- جاستاردى تەرىس اعىمنان قورعاۋدىڭ قانداي ءادىسىن ۇسىنار ەدىڭىز؟

- قازىر ەلىمىزدە كوپتەگەن يگى شارالار ءوتىپ جاتىر. مىسالى، الماتى قالاسىنداعى قوعامدىق دامۋ باسقارماسىنىڭ ۇيىمداستىرۋىمەن قالاداعى ج و و مەن كوللەدج ستۋدەنتەرىنە وسى سالا ماماندارى ءدارىس وقىپ، ارنايى قۇرىلعان اقپاراتتىق ءتۇسىندىرۋ توبى كەزدەسۋلەر وتكىزەدى. بۇل البەتتە وڭ ناتيجەسىن بەرەدى. جاستاردىڭ ءدىني ساۋاتىن جەتىلدىرۋ ارقىلى ولاردى تەرىس ءدىني اعىمداردىڭ ارباۋىنان، ال قوعامدى ءدىني الاۋىزدىقتان، ءدىني ەكسترەميزمنەن اراشالاۋعا بولادى. جان- جاقتى دامىعان، ءدىني ساۋاتى جەتكىلىكتى جاستار - ەرتەڭگى قاۋىپسىز قوعامنىڭ كەپىلى بولماق.

- سۇحباتىڭىزعا راحمەت.

اۆتور: الما مۇقانوۆا