سەرىك اقسۇڭقار ۇلى: قازاقتىڭ ۇلتتىق كودى - قارا ولەڭدە
سونىمەن قاتار، مەملەكەت باسشىسى شىن مانىندە قازاق بولمىسىنىڭ ايناسى سانالاتىن اباي مۇراسى «رۋحاني جاڭعىرۋدىڭ» ماڭىزدى باعدارىنا اينالۋى تيىستىگىن دە العا تارتقان بولاتىن. وسى توڭىرەكتەگى اڭگىمە بەلگىلى اقىن سەرىك اقسۇڭقار ۇلىمەن سۇحباتتا دا ءسوز بولدى.
- سەكە، اباي سياقتى الىپتى ءتۇسىنۋ دە، تالداۋ دا وڭاي ەمەس. اقىننىڭ الداعى 175 جىلدىق تويى قارساڭىندا ءسىز دە ۇلى بابامىزعا ءبىر رەت ورالىپ جاتقان شىعارسىز؟
- مەن ورالىپ جاتقان جوقپىن. ول قازاق حالقىنىڭ تەرەڭىنەن قايناپ شىقتى دا، دۇنيەجۇزىلىك پوەزيانىڭ ءىنجۋ- مارجانىن تۇلا بويىنا ءسىڭىرىپ الىپ، كىر جۋىپ، كىندىك كەسكەن اتا جۇرتىنا قايتا ورالدى. ماسەلە وسى - قايتا ورالۋدا جاتىر. الەمدىك رۋحانيات - ءتۇپسىز مۇحيت؛ ول ادام بالاسىن باۋىرىنا التىن باسقان ايداھار سىندى الداپ، ارباپ تارتا بەرەدى. قۇنارى مول، توپىراعى تەكتى ەلدىڭ تەگەۋرىندى تۇلعاسى عانا وسىناۋ ۇلى مۇحيتتىڭ تەرەڭىنەن ءجۇزىپ ءىشىپ، جاعالاۋداعى ۇلتاراقتاي جەر - ۇلتىنا قايتىپ ورالادى.
ابايعا قاراڭىز: ەۋروپانىڭ ەسىگىن ايقارا اشىپ، الار قازىناسىن ولجالاپ، ساحاراسىنا قايتىپ كەلدى. پۋشكين مەن لەرمونتوۆتىڭ، گەتە مەن ميتسكەيەۆيچتەردىڭ كولەڭكەسىندە قالىپ قويعان جوق. قارا ءۇزىپ شىقتى! باتىسى - شىعىسىنا، شىعىسى - باتىسىنا اينالدى! تۋعان ەل، شىققان شاڭىراعىنا قايتا ورالا الماي، ءىز- ءتۇسسىز جوعالىپ كەتكەندەر، زىم-زيا قۇرىپ كەتىپ جاتقاندار قانشاما؟! قانشاماسى ءىز-ءتۇزسىز جوعالىپ جاتىر ءالى؟
اباي تەزگە سالا الماعان جۇرتتى مەن سالام با، دەپ ەندى وزىمە كەلەيىن: ولەڭدى 13 جاسىمنان جازىپپىن. قارا تەر بولىپ، قينالىپ جازامىن، ەلىكتەپ- سولىقتاۋ كەزەڭىندە مەن دە كوپ ءجۇردىم. نەبىر ۇلى اقىنداردىڭ شاھقار (شەديەۆر) دۇنيەلەرىنە مەن دە تالاي كوشىرمە جاساپ ءماز بولعام... قازىر ءبارىن تاستاپ، ابايعا بەت تۇزەپ كەلە جاتقانىمدى ءىشىم سەزەدى. مۇنى قاسيەتتى كىتاپتا «اداسقان ۇلدىڭ تۋعان وشاعىنا قايتىپ ورالۋى» دەيدى. اباي - الاشتىڭ اۆتوپورترەتى! الىپ رەنتگەنى! ءبارىمىز دە كەۋدەمىزدى اشىپ، سونىڭ الدىندا تۇرمىز. ىشىمىزدە نەندەي دەرت؟ وزەگىمىزدە قانداي ءورت؟ ءبارى سودان كورىنىپ تۇر!
- سونىمەن ءوزىڭىزدى ابايمەن سالىستىرعاندا نەنى بايقايسىز؟ وكىنەسىز بە، الدە قۋاناسىز با؟ ابايدان بەرى قازاق قانشالىقتى ءوستى؟
- ابايدىڭ قارا تومىن اشقان سايىن ءوزىمنىڭ اقىماقتىعىمدى ءھام دارىنسىز، كۇلدى كومەش كۇيكىلىگىمدى اڭعارا باستاعاندايمىن... باس قويىپ وقىمايتىنىم - سودان! مىنا وپاسىز دۇنيەدەن كورەسىنىڭدى كورگەن سايىن ابايدىڭ كىتابىن جاڭا اشقانداي بولاسىڭ! باسىنا كۇن تۋعاندا عانا اللاسىن ەسكە الاتىن، ولىمگە بولا تۋعان ماڭدايى قۋشىق پەندە قۇساپ، مەن دە تاعدىردىڭ تالكەگىنە تۇسكەندە ابايدىڭ قارا تومدارىنا ۇڭىلەمىن... دەرتىمە ودان باسقا داۋا تاپپاي بارامىن... ابايدى الپىستان اسقاننان كەيىن وقۋ كەرەك؛ بۇرىن تۇگىن دە تۇسىنبەگەن ەكەم؟ ! قۇر بوسقا وتكەن عۇمىر دەيدى مۇنى، بۇل - وكىنىشتى...
قازىرگىلەردىڭ كوپشىلىگى ونىڭ اتىن بىرەۋلەردى قورقىتۋ ءۇشىن، ءوزىنىڭ «عۇلامالىعىن» كورسەتۋ ءۇشىن ايتادى. وقىماعان، مۇلدە! وقىسا دا ءبىر ءسوزىن دە تۇسىنبەگەن! باياعىداعى مەن قۇساپ، بەتىنەن قارپىپ وتە شىققان... ابايدى تۇسىنگەن، ابايعا تۇشىڭعان ءۇش- ءتورت قازاقتى بىلەم: ءبىرىنشىسى - ءاليحان بوكەيحان مەن احمەت بايتۇرسىنوۆ، سودان سوڭ - مۇحتار اۋەزوۆ پەني مۇحتار ماعاۋين، تاكەن ءالىمقۇلوۆ...
«اباي ءجوندى اقىن ەمەس، ودان ماحامبەت مىقتى، «اباي جولى» ءجوندى رومان ەمەس» - دەپ كويىتىپ جۇرگەن كەراۋىزدار دا بار بىزدە. مۇندايدى يسپان جازۋشىسى حوسە ورتەگي-ي- گاسسەت «اريستوفوبيا اۋرۋى» دەيدى. بۇل دەگەنىڭىز - ۇلتتىڭ ءوز يىگى جاقسىلارىن ءيتتىڭ ەتىندەي جەك كورىپ، ونەگە تۇتپاۋى، ادامزاتتىڭ ەڭ باستى قۇندىلىعى كەمەل ادامدى («ينساني كاميل» - ارابشا) تارك ەتۋ دەگەن ءسوز!
- ەلىمىزدىڭ استاناسىندا ازيا جازۋشىلارىنىڭ فورۋمى ءوتتى عوي. سول تۋرالى ويلارىڭىز قانداي؟
- ءيا، كوپتەن كۇتكەن ازيا اقىن-جازۋشىلارى فورۋمى دا مارەسىنە جەتتى. ءسوز كوپ.
«دۋلات يسابەكوۆ تاياق ۇستاپ قالىپتى عوي؟!» دەپ ءماز-ءمايرام بولعاندار دا بار. سوندا ولار جازۋشىنىڭ شىعارماسىن وقىمايدى! سۋرەتىن عانا كورەدى؟!
«1973 -جىلى ازيا- افريكا جازۋشىلارىنىڭ فورۋمى وتكەندە بىزدە نەبىر ءىنجۋ- مارجاندار بار ەدى، قازىر تۇك جوق قوي؟!» دەپ جاتىر! بىزدە ماعاۋيننىڭ بارىن، يسابەكوۆ پەن نۇرجەكەيەۆتىڭ، سەگىزبايەۆ پەن داۋتايەۆ، نۇرماعانبەتوۆتىڭ دە بارىن دا بىلمەيدى! الەمنىڭ بىزدەن الدەقاشان وزىپ كەتكەن، قولىمىزعا ەكى وكپەمىزدى ۇستاپ، ءالى كۇنگە دەيىن شاڭىن قاۋىپ قۋىپ، جەتە الماي جۇرگەن جۇرتتاردا يسرايىل، تەمىرحان مەن ۇلىقبەكتىڭ، جاركەن مەن ەسەنعالي، مەيىرحان، سۆەتقالي، ەرتايلاردىڭ، عالىم، تىنىشتىقبەكتەردىڭ دە جوعىن دا بىلمەيدى ەكەن؟!.
قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى قاسىم-جومارت توقايەۆتىڭ ازيا قالامگەرلەرىنىڭ I فورۋمىندا سويلەگەن ءسوزى دە ءبىزدى ءبىرقاتار ويلارعا جەتەلەيدى. شىنىندا، جاھاندانۋ داۋىرىندە ازيا سىن- قاتەرلەرگە لايىقتى توتەپ بەرە وتىرىپ، وزىنە ءتان بىرەگەي ەرەكشەلىكتەرىن ساقتاپ كەلەدى. رۋحاني بايلانىستاردى كەڭەيتۋ - جاڭا زامانداعى ازيا حالىقتارىنىڭ ءبىرتۇتاستىعىنىڭ كەپىلى. پرەزيدەنتىمىز ايتقانداي، اقىن-جازۋشىلار بۇل ءۇردىستى قولداپ، الەم حالىقتارىنىڭ ىنتىماق- بىرلىگىن نىعايتۋعا ۇلەس قوسۋعا ءتيىسپىز.
جالپى ازيا ەۋروپانىڭ عاجايىبىن ەمشەگىنەن سارقا ەمىپ، تۇلا بويىنا ءسىڭىرىپ الىپ ەدى، ال، ول وسى كۇنگە دەيىن ونىڭ ۋىزىنان ءدام دە تاتا الماي وتىر. فورۋمنان تۇيگەن ويىم - وسى.
كوڭىلدى كۇپتى ەتكەن ءبىر نارسە، مەن سول فورۋمنان اياگۇل مانتايدى كورە الماي قالدىم. ماسكەۋدە عوي ول، قازاق ادەبيەتىندەگى قاناتتى، تالانتتى قىزداردىڭ ءبىرى! ءبىز ونى ماسكەۋدە قاڭعىرتىپ قويماي، استاناعا شاقىرۋىمىز كەرەك! ءۇي بەرىپ، جازۋىنا جاعداي جاساۋىمىز كەرەك- ءتى. ازيادان جينالعان جاقسى، جايساڭمەن تەرەزەسى تەڭ وتىرىپ، سويلەسە الادى عوي ول؟!
- ەلباسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ «رۋحاني جاڭعىرۋ» مەن «ۇلى دالانىڭ جەتى قىرى» ماقالاسى اقىن - جازۋشىلارعا رۋح بەرە الدى ما؟ سوتسياليزم تۇسىنداعىداي، اباي داۋىرىندەگىدەي ءسوز زەرگەرلەرىن قۇرمەتتەۋ ءداستۇرى ورالا ما؟
- ەلباسىنىڭ «رۋحاني جاڭعىرۋدى» جاريالاعان كۇنى الاش ءۇشىن، تاۋەلسىزدىكتى جاريالاعان كۇندەي، - تاريحي كۇن بولدى! سول كۇنى فەيسبۋكتە وتىرعام. تاڭعى ساعات 6.30 دىڭ كەزى. ارقام دۋ ەتە ءتۇستى! رەمراندتتىڭ «اداسقان بالانىڭ اتاجۇرتىنا قايتىپ كەلۋى» دەگەن تاريحي كارتيناسى كوز الدىما كەلدى. ساعات 10 عا قاراي قالتا تەلەفونىما وبلىس اكىمى ەرلان قوشانوۆ قوڭىراۋ شالىپ تۇر: «رۋحاني جاڭعىرۋدى» ەستىدىڭىز بە؟» دەيدى. «نەگە ەستىمەيىن؟ مەن بۇل كۇندى قانشاما جىل كۇتتىم؟» دەدىم دە، تاڭ الدىندا جازعان جىرىمدى وقىپ بەردىم:
ادام
سايتانى ازعىرىپ،
جۇماقتان قۇلعاناداي قۋىلىپ،
تەنتىرەپ كەپ جەرگە تىرەگەن تاباندى؛
باستان كەشىپ قاۋىمدىق،
فەدالدىق- پاتريارحالدىق،
كاپيتاليستىك،
فاشيستىك،
كوممۋنيستىك زاماندى؛
ورىسشا - «چەلوۆەك»،
يسپانشا - «personas»،
اعىلشىنشا- «human»،
فرانسۋزشا - «personnes»؛
قازاق قانا: «ادام» دەگەن - ادامدى!
كورگەن جۇرتپىز كورەسىندى، جوقتىقتى.
كورىنگەن يت بىزگە نەگە سوقتىقتى؟ !
«ىنجىلدەگى» «ادام» دەگەن اسقاق ءسوز -
قازاقتىكى!
باسقا تىلدە جوق، ءتىپتى!
دۇنيەنىڭ عاجابى دا -
بىزدىكى!
ازابى دا -
بىزدىكى...
ۇمىتپاسام، 2017 -جىلدىڭ ءساۋىرىنىڭ ون ەكىنشى جۇلدىزى-اۋ دەيمىن؟ وبلىسقا قوشانوۆتىڭ اكىم بولىپ كەلگەنىنە ساناۋلى-اق كۇندەر بولعان. «ومىرىمدە ءبىرىنشى رەت اكتيۆ جينالىسىن وتكىزەيىن دەپ جاتىرمىن؟ كەلىپ، كوسىلە ءبىر سويلەپ بەرسەڭىز؟» دەدى. كەشە شىققان «رۋحاني جاڭعىرۋدى» قاراعاندىلىقتار ەرتەڭىنە رەسپۋبليكادا ءبىرىنشى بولىپ قاعىپ اكەتتى...
سودان بەرى ەلىمىزدە ۇلتتىق رۋحتى كوتەرەتىن قانشاما ءىرى وقيعالار ءوتتى. جازۋشىلار وداعىنىڭ ءوزى ءۇش فورۋم وتكىزىپ جىبەردى! بىرەۋىنە پرەزيدەنت ق. توقايەۆ قاتىسىپ، قازاقشا كوسىلىپ سويلەپ بەردى. بۇرىن- سوڭدى مۇنداي بولدى ما؟!
- ءسىز الەۋمەتتىك جەلىدە ءجيى جازاسىز. فەيسبۋك كىتاپ شىعارۋدان ءتيىمدى مە؟ سوڭعى رەت العان قالاماقىڭىز تۋرالى ايتساڭىز؟
- الەۋمەتتىك جەلىنىڭ ايتارى كوپ. قالامداستارىمنان وعان العاش وتىرعان ۇلاش (ۇ. ەسداۋلەت) . ءبىز كەيىندەۋ كەلدىك وعان. بالالار:
- ءسىز تۋرالى جازىپتى عوي؟ وقىدىڭىز با؟ - دەيدى ءبىر كۇنى.
- نە دەپ؟ ماقتاپ پا؟ - دەيمىن الپىسقا كەلگەنشە ءبىر ماقتاۋ ەستي قويماعان سورلى باسىم.
- جوق...،- دەيدى كۇمىلجىپ.
- جامانداپ پا تاعى دا؟!
- ءيا...
- قاي جەردە؟ - دەپ سۇرادىم ءبىر گازەتتە شىعار دەپ.
- فەيسبۋكتە...
- ول نە تاعى؟!
- الەۋمەتتىك جەلى...،- دەدى بالالار.
- «الەۋمەتتىك جەلى» دەگەن نە؟!
اقىرى مەن تۇسىنبەگەن سوڭ بالالار:
- سوتسيالنىە سەتي، - دەيدى ورىسشىلاپ!
وقىپ قاراسام، ماعان ايتپاعان ءسوزى، جاپپاعان جالاسى جوق! سودان ەرەگىسىپ مەن دە كىردىم وعان! سوندا وتىرىپ، «فەيسبۋكتەگى ءفاني جالعان» دەگەن كىتاپ تا جازىپ شىقتىم ءتىپتى... ونى مەيىرحان اقداۋلەت «ادىرنا» جۋرنالىنىڭ بىرنەشە سانىنا جاريالاپ جىبەردى. بۇرىن جازعان- سىزعانىمى كومپيۋتەرگە بالالارىما جالىنىپ، ازەر باستىرۋشى ەدىم، وزىمە جاقسى بولدى وسى...
مىناۋ ولەڭ سونىڭ ءبىر دالەلى:
XX شى عاسىر ەلدەن نەگە جەرىدى،
كورمەي بىزدەي سەرىنى ءھام پەرىنى؟
جاڭا عاسىر كەلە سالىپ، و، عاجاپ،
ويلاپ تاۋىپ الەۋمەتتىك جەلىنى، -
القىمداعى ايسبەرگ ەرىدى...
ءدۇرس-ءدۇرس ەتكەن ەتىكتەردىڭ ىزىندە،
قالدى تاريح - قارا تاڭبا جۇزىندە.
انە، يۋننا موريتس تە وتىر فەيسبۋكتە،
(ەلۋ جىلداي بولعان «قارا تىزىمدە!»)
«قارا ءتىزىم» قالدى وتكەن عاسىردا.
بولعان وندا قاسىم دا.
ءبارىمىز دە جۇردىك «قارا تىزىمدە»،
(ماعجان جۇرگەن، ءبىراق، ونىڭ باسىندا!).
جاڭا عاسىر، - باسىلماعان جەلىگى،
ويلاپ تاۋىپ الەۋمەتتىك جەلىنى، -
ايسبەرگ ەرىدى...
جۇرە بەرسىن حالتۋرشيك تە، قايتەسىڭ؟
ۇرە بەرسىن...
كەششى - كەشە- پەرىنى؟!
رەسەيدە - يۋننا موريتس وتىر عوي؟
قازاقستاندا - اقسۇڭقاردىڭ سەرىگى...
- سەكە، كەلەسى سۇراعىم مىنانداي. نەلىكتەن اقىن-جازۋشىلار ەمەس، قىزمەتتەن كەتكەن مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەر ەلدىڭ جوعىن جوقتاۋعا اۋەس؟
- ەلدىڭ جوعىن ەجەلدەن اقىن عانا جوقتاعان! ەپوستان باستاپ، جىراۋلار پوەزياسى مەن زار زامان اقىندارىن ءبىر شولىپ شىعىڭىز! قىزمەتتەن كەتكەندەر، بيلىككە وكپەلىلەر، جالعان، جاساندى وپپوزيتسيانىڭ ءبىر تۇسىگى! ەلىنە جانى اشىعان ادام ەمەس ولار، مانسابىنان ايىرىلىپ، قاناتىنان قايىرىلىپ قالعان سورماڭدايلار عوي! «ەلىم- اي!» دەيدى، «جەرىم- اي!» دەيدى... سونى ات ۇستىندە جۇرگەندە نەگە ايتپاعان؟!
قازاق - اقىن حالىق! ءبىراق، ءوزىنىڭ قادىرىن ءوزى بىلمەيدى! بۇلار قاناتتىلارىنىڭ، تالانتتىلارىنىڭ سوڭىنا شىراق الىپ ءتۇسىپ، وسەكتەيدى! ءوز ۇلدارىن وزدەرى باعالامايدى.
اقىننىڭ جۇمىس ورنى - جازۋ ۇستەلى. ول ەشكىمدى جاعاسىنان ۇستاپ، كوشەگە سۇيرەپ شىعارا المايدى! اللانىڭ ونى ماڭدايىنا جازعان جالعىز ميسسياسى - ءوزىنىڭ شەرى مەن شەمەنىن، شاتتىعى مەن كۇمانىن جىرعا وراپ، جالعاننىڭ جارىعىنا شىعارۋ. سونى جۇرەگىمەن سەزىنگەن جۇرت كوشەگە شىعا ما، جوق، الدە، اس ۇيدە وتتىرىپ، «توڭكەرىس» جاساي ما، بۇل - اركىمنىڭ ءوز شارۋاسى.
اقىننىڭ پاسپورتى - ازاماتتىق ليريكاسى. قازىرگى قاراقۇرتتاي قاپتاعان ولەڭشىلەردىڭ بارىنە ءتان وسالدىق - ازامات بولماي جاتىپ، اقىن بولسام دەپ ارامتەر بولىپ جۇرگەندىگى. ارعى، بەرگى كلاسسيكالىق ادەبيەتكە جۇگىرتە كوز سالساڭىز ، ادامزاتتى الاڭ ويعا سالىپ، ماحاببات پەن ادىلەت سەزىمى تورتكۇل دۇنيەنى تەبىرەنتكەن نەبىر ءىرى- ءىرى تۇلعالار الدىڭىزدان شىعادى. گومەر، گەتە، پۋشكين، اباي، دوستويەۆسكيي، ماعجان، قاسىم، گابريەل گارسيا ماركەس، مۇقاعالي... قۋ قاراقان باسىنىڭ ويى مەن مۇڭىن «جىرلايتىن» ۇساق- تۇيەك پەندە ادەبيەت دەيتۇعىن الەمدىك رەنتگەن الدىندا كەۋدەسىن اشىپ تۇرۋعا ءتيىس ەمەس! تۇرسا - كۇيكىلىگى كورىنىپ قالادى...
وتكەن ءبىر قۇرىلتايدى زامانىمىزدىڭ زاڭعار جازۋشىسى مۇحتار ماعاۋين قورىتىندىلاپ ەدى. «توتاليتارلىق زامان تۇسىندا، - دەدى ول، - قازاقستان جازۋشىلار وداعى قازاقتىڭ ۇلتتىق پارتياسى بولدى. ونى ەندى جاسىرۋدىڭ كەرەگى جوق. حالىقتىڭ رۋحىن، مادەنيەتى مەن تاريحىن، ءبارىن ءبىز ۇستاپ تۇردىق». راس ءسوز! توتاليتارلىق تەپكىنىڭ تۇسىندا باسى تومەن ءتۇسىپ، ايداعانعا جۇرمەگەن بىرەن- ساران پەندە بولسا، ول قازاق جازۋشىلارى ەدى. ستاليندىك رەپرەسسيادا كوكتەي قىرىلعان دا وسىلار- دى. كوكىرەگىمەن كوك تىرەگەن كولبيننىڭ بەتىن قايتارىپ، كوزىن ءشۇقىعان دا وسى قازاقستان جازۋشىلار وداعى بولاتىن...
وداق قازىر دە سونداي بولۋى كەرەك! سونداي بولادى ءالى!
دۇنيەدەگى ەڭ جامان ىندەت - ۇلتتىق ءھام ادامزاتتىق قۇندىلىقتارعا «يت كورگەن ەشكى كوزدەنىپ» (اباي)، ورشەلەنە قارسى شىعۋ ەكەن! وسىندا كەلىپ- كەتكەن اكىم اتاۋلىنىڭ بارىنە ء«لاپباي، تاقسىر!» - لاپ، اۋىلىن جاعالاي جامانداپ، كوزگە شىققان سۇيەلدەي بولعان ءبىر تەكسىز كوك ەزۋ ماعان مۇرىنىن شۇيىرە قاراپ، «- ءوي، سەندەردى - قوي! ءبىز بىلەمىز عوي ءبارىن...» - دەپ قويىپ قالدى. «- نە بولدى؟!». «-سەندەردىڭ ءابىش كەكىلبايلارىڭ پاتشانىڭ قولىنان سۇيگەن...». باسقادان دا ەستىپ ءجۇرمىن عوي، ءدال وسى سۇمەلەكتەن مۇنداي ءسوزدى كۇتپەگەم: «ءاي!- دەدىم ءوزىمدى ءوزىم ازەر ۇستاپ، - ءابىش - كىم؟! سەن - كىمسىڭ؟ !. ۇلى تۇلعانىڭ تىزەسىنە بويىڭ جەتپەي تۇرىپ، ونىڭ اق شالعان باسىنا قاراما، - مويىنىڭ ءۇزىلىپ كەتەدى!».
... ال، ءسىز ماعان ەلدىڭ ءسوزىن قىزمەتتەن كەتكەن، مانسابىنان ايىرىلعان، جالعان، جالتاق، جاساندى «وپپوزيتسيا» ايتىپ جاتىر دەيسىز... الدە، ادەيى سويلەتەيىن دەپ وتىرسىز با... وندا عافۋ ەتىڭىز؟
- ءسىز اقىنسىز عوي. اقىن بولۋ ازاپ پا، ابىروي ما، ءوزى؟
- مۇحامەد ع. س. س. «مەنەن كەيىن بۇ دۇنيەگە پايعامبارلار كەلمەيدى. اقىندار كەلەدى!» دەگەن. بۇل ەندى ادامزات قوعامداستىعىنداعى پايعامبارلىق ميسسيانى اقىندار اتقارادى دەگەن ءسوز-دى. پۋشكيننىڭ «پايعامبار» اتتى ولەڭىندە ءتاڭىرى ەل- جۇرتىنا ءبىر اۋىز لەبىز ايتسام دەپ، قولىنا قالام ۇستاعان ادامنىڭ كوكىرەگىندەگى ءولى ەتتى سۋىرىپ الىپ، ونىڭ ورنىنا بەرىسى - ۇلتىنىڭ، ءارىسى - ادامزاتتىڭ اساۋ رۋحى اتويلاعان اساۋ جۇرەكتى ات ويناتىپ قوياتىنى حاقىندا ايتىلعان. ولەڭ ەمەس - «ءىنجىلدىڭ» حيكاياسى بۇل: قۇدايدىڭ وسىنداي رۋحاني وپەراتسياسىنان امان قالعان ادامنىڭ قۇلاعىنا ءتىرى جانعا ەستىلمەيتىن سيقىر دىبىستار شالىنىپ، كوزىنە وزىنەن باسقا جۇمىر باستى پەندەگە كورىنبەيتىن قۇبىلىستار كورىنەدى. ونىڭ اتىن پوەزيا دەيدى. پۋشكيننىڭ ءوزىن پايعامبارداي سەزىنەتىنىنىڭ ءتۇبى سول تاڭىرلىك تەزدەن توركىندەيدى. قولىنا قالام ۇستاعاننىڭ ءبارى جەر باۋىرلاماي، وزدەرىن پۋشكين- ابايشا، ماعجان- قاسىم- مۇقاعاليداي ۇستاعاندا، اللا ادام بالاسىنان ءدال بۇگىنگىدەي تەرىس اينالىپ كەتپەس ەدى...
پۋشكيننىڭ پايعامبارىنىڭ تەبىرەنىسىنە كەنەلىپ، تەرەڭىنە بويلاي الماعان پەندەنىڭ قولىنا قالام ۇستاۋعا حاقىسى جوق! ماعاۋيندەر سول تۇڭعيىقتىڭ تەرەڭىنە جەتكەن سوڭ تەلەگەي تەڭىزدەي تەبىرەنىپ، جازۋشىنىڭ پايعامبارلىق ميسسياسىن اتقارىپ ءجۇر...
قازاق پوەزياسى - قارا ولەڭىمەن قاسيەتتى! باسقاسىن ايتپاعاندا، حالىقتىڭ قارا ولەڭىندەگى عاشىق جىگىتتىڭ سۇيگەن قىزىنا «سىرعاڭدى قايىق قىلىپ، وتكىز مەنى...» دەگەن ءبىر جولدىڭ كوركەمدىك قۋاتىنىڭ ءوزى قانداي؟ الەم ادەبيەتىندە بار ما وسى ءسوز؟!. مۇنداي سيقىر جىرلار قانشاما؟ ۇلتتىق جىرىمىزعا ەۋروپالىق ولەڭ مادەنيەتىن سىڭىرگەن اباي دا ونىڭ تابيعي ولشەمىنەن اتتاپ كەتكەن جوق- تى. قايتا ونى ودان سايىن بايىتىپ، تەرەڭدەتىپ، كەمەلدەندىرىپ كەتتى. ودان كەيىنگى ماعجان، ءىلياس، قاسىم، مۇقاعالي، تۇمانباي، قادىر، ساعي، وتەجان، فاريزالاردىڭ كلاسسيكالىق شىعارمالارىنىڭ ءبارى دە وسى قارا ولەڭنىڭ جەمىسى!
قازاقتىڭ ۇلتتىق كودى - قارا ولەڭدە! دۇنيەجۇزى پوەزياسىنداعى ولەڭ ولشەمدەرىنىڭ ىشىندە ەڭ كەمەلىنە كەلگەن ۇلگىسى دە وسى ءبىزدىڭ قازاقتىڭ قارا ولەڭى. ءبىراق، ونى بىزدەن باسقا ەشكىم ءبىلىپ جاتقان جوق. بىلمەگەنى جاقسى. ەندى ءوزىمىزدىڭ بالالار سونى بىت- شىت قىلماق. قازاق جىرىنداعى ەڭ باستى رەفورماتور اباي عوي؟ ! عالامدا 20-عاسىردىڭ گومەرى اتانعان جامبىل بار ما؟ بىزدەن باسقادا جوق قوي ول!
مىنە، قازاق پوەزياسى دەگەن وسى! مەن سول اتام تۋرالى «ابىل-ناما» دەگەن پوەما جازدىم، 2016 -جىلى «قازاق ادەبيەتىنە» شىقتى. وسىنداعى قالامداستارىمنىڭ بىرەۋى سونىڭ استارىنا ءۇڭىلىپ، ماقتاماي- اق قويسىن، ءبىر سىني پىكىر ايتۋعا جارامادى...
اقىل، پاراسات، وي- تولعام، كىسىلىك، دارىن، تالانت - باسى جۇمىر پەندە بالاسىنا قۇدايدان عانا كەلەدى. باسقا ەشقايدان كەلمەيدى! ءتاڭىرى ساناسىنا ساڭىلاۋ، دارىن، تالانت بەرمەگەن جازارمان باسقا جازۋشىنىڭ جازعان دۇنيەسىنە قارامايدى: ونىڭ سۇرىنگەن، بۇلىنگەن كەزىن اڭدىپ، سىرتىنان وسەك، عايبات ايتىپ، سوعان ءماز-ءمايرام بولادى.
ءوزىنىڭ جازعانى تۇككە تۇرمايتىن شيماي- شاتپاق ەكەنىندە جۇمىسى جوق. ادەبيەت دەيتىن قاسيەتتى دۇنيەنىڭ ءبىر قاسىرەتى وسى. الەم ادەبيەتى دەگەن ۇعىمدى اينالىسقا كىرگىزگەن گەتە. نەمىستىڭ ۇلى جىرشىسى ۇلتىنىڭ ۋىزىنا قانىپ، تەرەڭىنە ءجۇزىپ، كەمەلىنە كەلگەندە ونىڭ قۇلاعىنا قۇران اۋەندەرى شالىنادى. ءبىزدىڭ قازاقتا شىڭعىستاۋدا تۋىپ، شىرقاۋ كوككە كوتەرىلىپ، الەم ادەبيەتىنە ات شالدىرعان - اباي! اۋەزوۆ!
ۇلتىنىڭ قۇنارىنان قۋات الماعان پەندە الەم ازاماتى بولا المايدى. اللاعا باس يمەگەن، ارۋاققا ارقاسى قوزىپ، قازاق ادەبيەتىنىڭ وتكەلەگىنەن وتە الماعان قازاق الەم ادەبيەتىنىڭ ەسىگى تۇگىلى، تەسىگىنەن دە سىعالاي المايدى.
تاكەن ءالىمقۇلوۆ ماسكەۋگە، وقۋعا كەتەردە قاسىممەن (امانجولوۆ) اقىلداسادى. «مەن قيىر اسقاندا، وسىنداعى قۇربى- قۇرداستارىم مەنەن وزىپ كەتىپ، مەن سولاردىڭ سوڭىندا قالىپ قويمايمىن با؟!» دەپ سۇراپتى.
سوندا قاسىم: «سوعىسقا اتتانعاندا مەن دە سەن قۇساپ ۋايىمداعام. قايتىپ كەلسەم، ءبارى باياعىداي، ءبارى سول ءوزىمنىڭ قويىپ كەتكەن ورىنىندا وتىر! سەن قايتىپ كەلگەندە ولار سول ءوزىڭ قويىپ كەتكەن ورىنىڭدا وتىرادى!» دەگەن ەكەن.
قازاق ادەبيەتى جويقىن داۋىل الدىندا تۇر؛ ماسكەۋدەن - اياگۇل مانتاي، سانك-پەتربۋرگتەن - اقەركە اسان كەلەدى؛ سول كۇنى ۇلتتىق ادەبيەت 180 گرادۋسقا وزگەرىپ سالا بەرەدى! ال، ءبىز وسى ورنىمىزدا وتىرامىز!..
- اڭگىمەڭىزگە راحمەت! ايتارىڭىز تاۋسىلماسىن!
اۆتور: ماحات سادىق