ءبىر ءدۇبىر ەستىلەدى دالا جاقتان
اقىننىڭ اۆتوپورترەتى - وزەگىن جارىپ شىققان ولمەس ولەڭدەرى بولسا كەرەك. ەندەشە، سول ولەڭدەر سويلەسىن.
تىلەگەن ءادىلوۆ 1974 -جىلى 28 - ماۋسىمدا قاراعاندى وبلىسى، شەت اۋدانى، قارمىس اۋىلىندا تۋىپ- وسكەن. ءو. بايقوڭىروۆ اتىنداعى جەزقازعان ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ تۇلەگى. بىرنەشە، وبلىستىق، رەسپۋبليكالىق ايتىس، ءمۇشايرالاردىڭ جۇلدەگەرى.
جوق ىزدەۋ
جەلىسە.. ..
جەر تانابىن قۋىرعان،
شاشاسى تەرگە جۋىلعان.
شوقتىعى الاتاۋداي،
قابىرعاسى قاراتاۋداي.
تەرىسى قۇندىزداي،
قوس كوزى جۇلدىزداي.
بۇتىنان بۇلان وتەتىن،
قولتىعىنان قۇلان وتەتىن.
قوس قۇلاعى اشاسىنداي باقاننىڭ،
قوس تاناۋى اۋىزىنداي اپاننىڭ.
ساۋىرىنا سارىارقا سياتىن،
باۋىرىنا جاڭارقا سياتىن.
ەكپىنى تاس قۇلاتقان،
جاناردان جاس قۇلاتقان.
جورتسا.. .
جوتادان جوتاعا جوسيتىن،
كىسىنەسە كىسى شوشيتىن،
تۇل قۇيرىعى ءبىر تۇتام
قازانات ىزدەپ كەلەمىن.
ءتانىمدى سامالعا سەرگىتىپ،
اس ورنىنا جەل جۇتىپ،
الاقانىما ءبورى بۇرشاق سالعانىمدا،
بۇگىلىپ، ءبورى قۇرساقتانعانىمدا،
سۇرىنگەنىمدى بىلدىرمەي،
دۇشپاندارىمدى كۇلدىرمەي،
بارماعىن بۇكپەيتىن،
جاۋىمدى بۇكتەيتىن،
قاۋىپتىڭ قارا بۇلتى تۇرسا دا،
قابىرعاسى سىنسا دا
قاباعىن شىتپايتىن،
تۋىمدى جىقپايتىن،
مۇزعا سالساڭ —
تابانىنا سىز باتپايتىن،
شوققا سالساڭ —
تابانداپ ءمىز باقپايتىن،
مەن ءۇشىن قان قاقىرعان،
كوز ىلمەي تاڭدى اتىرعان،
جاۋىرىنىما قادالعان جەبەنى
تىسىمەن جۇلاتىن،
ولگەندە ءتانىمدى جەركەنبەي جۋاتىن،
اۋزىمدى تولتىرىپ ايتۋعا تۇراتىن
ازامات ىزدەپ كەلەمىن.
قالادان دالاعا قونىپ،
دالادان قالاعا قونىپ،
قازانات ىزدەپ، ي
ازامات ىزدەپ قاڭعىرىپ،
كۇندى تۇنگە، تاڭدى، مىنە، تاڭعا ۇرىپ،
تابا الماي ءجۇرمىن، قاراعىم،
تابا الماي ءتۇبى قالامىن،
قيالداي- قيالداي مەن وسى
قيالي بولىپ بارامىن.
***
مەنىڭ جالعىز دوسىم بار كەشىرىمدى،
جۇرەككە جازام سەنىڭ ەسىمىڭدى.
سول عانا شەشە الاتىن تاعدىرىمدى،
سول عانا بەرە الاتىن نەسىبىمدى.
مەنىڭ جالعىز دوسىم بار مەيىرىمدى،
سول عانا تازالايتىن پەيىلىمدى.
سول عانا اشا الاتىن قۇپيامدى،
سول عانا باسا الاتىن كۇيىگىمدى.
مەنىڭ جالعىز دوسىم بار ۇلىقتايتىن،
مەنىڭ ءاربىر ءىسىمدى سۇرىپتايتىن.
مەن ونى تالاي جەردە ۇمىتقانمىن،
ءبىراق ول — مەنى ەشقاشان ۇمىتپايتىن.
مەنىڭ جالعىز دوسىم بار اسقاق، ايقىن،
سول جايلى سىر شەرتەدى اسپان، اي، ءتۇن.
مەن ونى قانشاما ەستەن شىعارعانمىن،
ءبىراق ول — مەنى ەشقاشان تاستامايتىن.
مەنىڭ جالعىز دوسىم بار پاك، تىم ول پاڭ،
كەيدە سوعان جىبىمەي قاتتى قولقام.. .
مەن ءبىراق سول دوسىما قاتتى سەنەم،
مەن ءبىراق سول دوسىمنان قاتتى قورقام.
سول دوسىم جايلى بۇگىن جىر قىلايىن،
جىلجىپ كۇنىم، بارادى سىعىپ ايىم.
مەنىڭ جالعىز دوسىم بار سەرىگى جوق،
ول ءوزىڭسىڭ جاراتقان — ءبىر قۇدايىم.
قارا شانا
قارا جەرگە قار ءتۇسىپ قاراشادا،
جاۋعان قارعا ءماز بولىپ بالا- شاعا.
قىربىق قاردىڭ ۇستىمەن سىرعىپ باراد،
قارا بالا سۇيرەگەن قارا شانا.
ويناسام با؟ قوسىلىپ بالا قۇساپ،
جايار دەيسىڭ كىم ماعان دارا قۇشاق؟
ۋاقىت سىرعىپ بارادى، ۋاقىت سىرعىپ،
قارا بالا سۇيرەگەن شانا قۇساپ.
قارا شانا ءىز سالىپ بارا جاتىر،
سالعان ءىزىن قار كومەر قارا دا تۇر.
قارسى الدىنان كۇتىپ تۇر، قارا تاقىر،
قارا تاقىر دەگەنىم قارا جەر عوي،
قارا جەرگە تىرەلىپ قالادى اقىر.
توتىعارسىڭ، بوزارىپ اعاراسىڭ،
مەيلى جانىڭ شولىركەپ قاتالاسىن.
تاباقتاس بوپ جۇرگەندەر تارىلسا ەگەر،
كىم بەرە قويار دەيسىڭ ادال اسىن.
بۇل تىرلىكتىڭ اق قارى تاۋسىلعاندا،
قارا جەرگە سەندە ەرتەڭ قادالاسىڭ.
قارا شىلىك، قالتىراپ دالا سۇلىق،
قارا سۋعا مۇز قاتقان، قارا سۋىق،
ويناپ ءجۇرىپ بىلمەدى كۇن باتقانىن،
قار مەن تەرگە سۋ بولىپ قارا شۇلىق.
قاراسى ءۇيدىڭ كورىنبەي قالعان كەزدە،
قاراشا ۇيگە جۇگىردى الاسۇرىپ.
الگى بالا بىلمەدى كۇن باتقانىن،
ىمىرت جايلاپ، جاپقانىن ءتۇن قاقپاعىن.
اتتاماعان ەشكىمنىڭ الا ءجىبىن،
تاپتاماعان بالا عوي مۇڭ باتپاعىن.
قالاعا تۇر تۇمسىعىن ءتۇن ماتىرىپ،
اسپانداعى اي سۇلىق سىرعا تۇنىپ.
دۇنيەنىڭ شاناسىن سۇيرەپ ءجۇرىپ،
بىزدە ءبىر كۇن الارمىز كۇن باتىرىپ.
***
سول كەزدەن- اق مۇڭلى كىسى كيىك ەم
سەرىك ساعىنتاي
ءىسى بيىك.. .
ىزەتپەن تۇراتۇعىن كىشىرەيىپ.
تۇسىنەيىك.. .
وزەگى ءورت بوپ جاتقان، ءىشى كۇيىك،
ساعىمدار اراسىنان سەنى ىزدەيمىن،
ەلدەن جىراق بولىنگەن كىسى كيىك.
ەلدەن جىراق بولىنگەن تۇيىق كىسى،
سەن ەدىڭ عوي باۋىردىڭ يىقتىسى.
الدە قاشان يسىنگەن جۇرەگىمدى،
يىتكىسى كەلەدى يىتكىسى،
مەن سەنى ساعىندىم عوي كيىك كىسى.
كىسى كيىك بوپ بارام مەن دە ءبىراق،
جۇيتكىپ- جۇيتكىپ شارشادىم جەلمەن شۇباپ.
كوك اسپانعا كيىكتەي شاپشىعان مەن،
كەتە الماسپىز اجىراپ جەردەن ءبىراق.
كىسى كيىك، شارشادىم قالا جاقتان،
ءبىر ءدۇبىر ەستىلەدى دالا جاقتان.
التۋايتتىڭ باۋىرىنان كيىك كوردىم،
ەسىل جاققا ەسىلتىپ بارا جاتقان.
كۇيىگىن باسامىن دەپ قانشا مىنا،
كيىگىن باۋىرىنداعى اڭسادى ما؟
جىلاندى جىلاپ- جىلاپ جاتىپ قالدى،
ءوزىڭدى كۇتە- كۇتە شارشادى دا.. .
قايران كيىك ويلارىم جامىراعان،
ۇركىپ قاشىپ داڭعازا دابىرادان.
تۇسىمە قاسقا كيىك كىرەدى ىلعي،
ەسىلدەن ەل قاراپ ماڭىراعان.
دوستاسۋ
تارقادى ءبىتتى بازارلى مىنا ساۋىق كۇن،
كەلەرىن بىلمەي قاي جاقتان قانداي قاۋىپتىڭ،
ەكىنىڭ ءبىرى دوس بولىپ ماعان كورىنىپ،
بەكەردەن- بەكەر بوربايلاپ بوسقا شاۋىپپىن.
سازارعان بەتتەن سۇقسا دا پىشاق، قان شىقپاي،
شىدايسىڭ ەندى كەۋدەڭنەن جاتسا جان شىقپاي.
قارا ءتۇن، نەگە ءۇڭىلدىڭ ماعان قىڭسىلاپ،
جەلىنى سىزداپ كۇشىگى ولگەن قانشىقتاي؟ !
جاناردا جاس جوق، جىلايىن دەسەم، قۇپ- قۇرعاق،
مۋزا كەپ ءتۇرتتى بۇيىردەن مەنى تۇر- تۇرلاپ.
اينا كولىمە اينالىپ قونار ما ەكەنسىڭ،
توبەمنەن ۇشىپ، سۋىلداپ باراد سۇقسىر باق.
تارپىعان تارعىل تاستى دا تارپاڭ تارلانىم،
تالعامىم.. .
ابادان ەدى- اۋ اتىلىپ شىققان ارمانىم.
بىرەۋدى دوس دەپ اۋزىمدى اشا بەرگەندە،
شايناۋلى مەنىڭ قالادى ىلعي بارماعىم.
ءوز جاعاما جاتقاندا ءوزىم قىلقىنىپ،
ءموپ- ءمولدىر بولىپ جۇرەكتە جاتىر جىر تۇنىپ.
قىپ- قىزىل تاسقا سۇيرەتىپ قىزىل قۇيرىعىن،
نەگە ىلعي مەنى الدايسىڭ، قۇرعىر تۇلكى ءۇمىت.
جىپ- جىلى مىنا توسەكتەن نەگە بەزىندىم؟
قارا سۇر ءتۇننىڭ جالىن جاستانىپ، كوز ءىلدىم.
كىرپىگىم قۇلاپ بايلانا ەندى بەرگەندە،
وياندىم شوشىپ داۋىسىمنان ءوزىم ءوزىمنىڭ.
مەنى اڭدىپ تۇرعان ءبىر اللا عانا سەنەم مەن.. .
ءىلىنىپ.. .. وراق اي عانا ءۇڭىلىپ تۇرعان توبەمنەن.
اراز ەم مۇلدە، تاعى دا، مىنە، دوستاستىم
بايىرعى دوسىم، بۇرىنعى دوسىم ولەڭمەن!
اعاما
جەر — انا كۋا ماعان، اسپان انا،
تاڭىلدىق، تامىر سالدىق تاس قالاعا.
تەربەتىپ ءسىزدى وسىرگەن، ءبىزدى وسىرگەن
امان با ءبىزدىڭ اۋىل، اسقار اعا؟
تىرلىگىن تەر شىرىتەر قارا تايدىڭ،
ەلەۋسىز جولدا قالعان تاعادايمىن.
اۋىلى تىنىش پا، اعا، ءبىر اقىننىڭ،
باۋىرى ءبۇتىن بە، اعا، ماناتايدىڭ؟ !
كەتكەندەي جىلاي- جىلاي ەتىڭ دە ءولىپ،
دۇنيە سىرت اينالار بەتىن بەرىپ.
جاتىر ما سارجانقاشقان ساپ- سارى بوپ،
ساپ- سارى ساعىنىشىم سەكىلدەنىپ.. .
مەن نەگە اۋىلىمنان الشاقتايمىن،
ءىشىمدى تىرنايدى ىلعي قارساق- قايعىم.
وكسىپ- وكسىپ جىلاعىم كەپ تۇرعانى- اي،
باسىنا شىعىپ الىپ قارساقبايدىڭ.
بالاڭ ەم ەلدەن جىراق كوشى كەتكەن،
ەل دەسە اقىلى اۋىپ، ەسى كەتكەن.
باسىنا شىعارشى اعا تەسىكتاستىڭ،
القىنسىن، الاسۇرسىن تەسىك وكپەم.
قۇلىن ەم، قۇلىنشاق ەم قارا قۇلاق،
ەل جايلى كوپ ايتپادىڭ، اعا، ءبىراق.
جاسىنداي قوس كوزىمنىڭ وڭاشادا،
جاتىر ما جىلاپ اعىپ ارا بۇلاق؟ !
اقىن ەم اتى شىققان اتىراپقا،
كەلەمىن قارسى شاۋىپ اقىرى وتقا.
اپار دا تاسقازعانعا تاس قازدىرشى،
شىلانسىن ماڭداي تەرىم توپىراققا.
كوز جاسىن كول عىپ توكتى اسپان انا،
ەل جايلى جازا المادىم داستان، اعا.
اتىڭنىڭ ارتىنا، اعا، مىنگەستىرىپ،
اۋىلعا الا كەتشى، اسقار اعا.
***
قارا تاسىن قىنا قاپتاعان،
قاسقىرى تىنىش جاتپاعان،
قارساعى يتتەي ۇرەتىن،
قويانى قويداي ورەتىن،
بۇعىلىنىڭ سالاسىن،
ۇڭىرەكتىڭ جاعاسىن،
كەتەمىن قالاي جىر ەتپەي،
اق سەلەۋ ءشوبى جىبەكتەي،
بۇلدىرگەنى جۇرەكتەي،
سارىمساعى بىلەكتەي،
شورتاندىنىڭ بويىندا
كىرەتىن كوكپار ويىنعا،
جانىمدى جۇرگەن جۇدەتپەي،
تاۋ تورىم قالدى سول ەلدە
تابانى جالپاق كۇرەكتەي.
ۇشسا جەر اپشىسىن قۋىرعان،
وكپەسىن اڭنىڭ سۋىرعان،
ۇشاتىن باپ تىلەتپەي،
سىعىمى سىقسا تەسەتىن،
شەڭگەلى پىشاق كەسەتىن،
بالداققا قول تىرەتپەي،
شىداماي بىلەك مايىسقان،
بالاق باۋى قايىستان،
سارىسۋدىڭ بويىندا
قۇسىم قالدى- اۋ تۇلەكتەتەي.
سارىسۋدىڭ بويىندا
سارى الا تازى جۇگىرتكەم،
ساداقتاي بەلىن بۇگىلتكەم،
ءسۇر سالىپ كۇبى تۇبىنە،
ءپىستىرىپ كۇنى- ءتۇنى دە،
سارى قىمىز ساپىرتقان،
سال- سەرىنى شاقىرتقان،
سارى الا قازى تۋراتقان،
سارى ازبان اساۋ تۋلاتقان،
سارى سۋدىڭ بويىندا
سارى الا قامشى قولعا الىپ،
ارلى دا بەرلى تولعانىپ،
قازان تولى سورپانى،
شي تۇبىنە توڭكەرىپ،
جۇگىمدى نارعا وڭگەرىپ،
سارى الا اتقا ەر سالىپ،
ونەردەن ولەڭ ەنشى الىپ،
تاعىلىنىڭ توسىنەن
بۇقپاعا قاراي جونەلدىم،
كەنەلمەس جەردە كەنەلدىم،
سوقىردىڭ اناۋ شەتىنە
قازىعىن قاقتىم كوگەننىڭ،
اقىندا، ءانشى، شەبەردىڭ،
ورتاسى دەپ بار ونەردىڭ،
اياعىن ماڭ- ماڭ باستىرىپ،
اق كوبىگىن شاشتىرىپ،
ءبورىلى سايدىڭ بويىنا
سارى اتان ولەڭ شوگەردىم.
تىلەگەن ەلەۋسىزباي ۇلى