شەتەلدىك ميسسيونەرلەردىڭ شىرعالاڭى

الماتى. قازاقپارات - قاي مەملەكەت بولسىن ىرگەسى مىعىم بولۋى ساياسي، اسكەري، ءدىني، ەكونوميكالىق، رۋحاني قاۋىپسىزدىك نەگىزدەرىنىڭ تۇراقتىلىعىنا تىكەلەي بايلانىستى.

وسى ورايدا ەلدەگى ءدىني احۋالدى تۇراقتاندىرۋ، ءدىني ەكسترەميزم مەن تەرروريزمنىڭ الدىن- الۋ شارالارى جايلى قوعامدىق دامۋ باسقارماسىنىڭ اقپاراتتىق ءتۇسىندىرۋ توبىنىڭ مۇشەسى، ابىلاي حان اتىنداعى قازاق حالىقارالىق قاتىناستار جانە الەم تىلدەرى ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ دوتسەنتى، فيلوسوفيا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى جەكەبايەۆا ماقپالمەن سۇحبات قۇردىق.

- ەكسترەميزم تاقىرىبى ءبىزدىڭ لەكسيكونىمىزعا جاقىندا ەندى. بۇل تەرمين وزگەلەردى تۇسىنبەۋ، مويىنداماۋ، قارسى شىعۋ دەگەن ءسوزدىڭ توركىنىنەن شىقسا، ءدىني ەكسترەميزمنىڭ سيپاتى قانداي بولماق؟

- ەكسترەميزم ناداندىققا، كورسوقىرلىققا بەيىمدەلگەن كوزقاراستاردان تۋىنداپ، وزگەلەردى تۇسىنبەۋ نەمەسە تۇسىنگىسى كەلمەۋدەن، وزدەرىن وتە تازا، كىرشىكسىز ساناپ، باسقانى اداسۋشىلارعا جاتقىزىپ، تۋرا جول كورسەتكەندەردى مويىنداماۋمەن، ءتۇرلى توڭكەرىستەر مەن قانتوگىستەرىمەن ەرەكشەلەنەدى. ەكسترەميزم مۇشەلەرى كوزدەگەن ماقساتتارىنا جەتۋ ءۇشىن وزدەرىن قۇربان ەتۋگە، كۇش، قارۋ قولدانۋ جانە زاڭدار، سەنىم-نانىمداردى اياققا تاپتاپ، ءدىن اتىن بۇركەمەلەپ، دىتتەگەندەرىنە جەتۋگە تىرىسادى.

ەكسترەميستەر ءوزى ءۇشىن بوگدە پىكىردە سانالاتىنداردى ءتۇرلى امال- ايلالارمەن ارانداتۋدى ويلاستىرىپ، دىندەگى جەڭىلدەتكەن ۇكىمدەردى اۋىرلاتىپ كورسەتىپ، حالىقتى الداپ، مۇسىلماندىق ادال، تازا تىرشىلىكتى لايلاۋعا بارىنشا تىرىسىپ، بوگدە، بوتەن پيعىلدى ارامىزعا تاراتادى. دەسترۋكتيۆتى ءدىني ۇيىمدار - ادام ساناسىن ءارتۇرلى ادىستەر ارقىلى باقىلاي وتىرىپ، تۇلعانىڭ فيزيكالىق، پسيحيكالىق جاعدايىنىڭ بۇزىلۋىنا الىپ باراتىن جانە وتباسىنىڭ، قوعام مەن مەملەكەتتىڭ قۇلدىراۋى مەن ىدىراۋىنا ىقپال ەتەتىن توتاليتارلىق ۇعىم. دەسترۋكتيۆتى ءدىني بىرلەستىك - كەز-كەلگەن باعىتتاعى اۆتوريتارلىق سيپاتتاعى يەرارحيالىق ۇيىم. ولار تۇلعانىڭ تابيعي ۇيلەسىمدى، رۋحاني، پسيحيكالىق جانە فيزيكالىق جاعدايىنا قاۋىپ تۋعىزۋمەن قاتار، قوعامدا ۇزاق ۋاقىتتار ارالىعىندا قالىپتاسقان الەۋمەتتىك نورمالاردى، داستۇرلەر مەن مادەنيەتتى جوياتىن قاۋىپتى ۇيىم.

- قازاقستان كونفەسسياارالىق، ۇلتارالىق كەلىسىمدى ناسيحاتتاپ وتىرعان بىردەن ءبىر زايىرلى مەملەكەت. ەلىمىزدە جالپى قانشا كونفەسسيا مەن ءدىني بىرلەستىك بار؟

- قازاقستاندا 18 كونفەسسياعا ءتيىستى 2237 ءدىني بىرلەستىكتەر، 517 يسلامدىق، 281 پراۆوسلاۆتىق ءدىني بىرلەستىك، 389 پروتەستانتتىق ءدىني بىرلەستىكتەر جۇمىس ىستەيدى.

- جۇرگىزىلىپ جاتقان اقپاراتتىق جۇمىستارعا قاراماستان ءالى دە كوپ ادام سولاردىڭ جەتەگىندە ءجۇر. دەسترۋكتيۆتى ءدىني اعىمدار ادامداردى قالاي ءوز شىرماۋىنا تۇسىرەدى ؟

- ەڭ الدىمەن، دىندىك ماركەتينگ. ولار ادەتتە مىقتى مارەكتولوگ بولادى. ءوزىنىڭ ءبىلىمىن تاراتۋ جانە ەرەكشە ادىستەرمەن جاڭا ادامدار قۇرامىن جيناۋدى قولعا الادى (كولەمدى اقپاراتتار قۇرالدارىندا جارناما جاساۋ، كوشەدەگى جارنامالار، پوشتالىق جارناما، اتالۋى بەلگىسىز سەمينارلار مەن جارنامالار). مىسالعا، بيبليانى وقۋ، اعىلشىن ءتىلىن ۇيرەنۋ، پسيحولوگيالىق ترەنينگ، قارىم- قاتىناس ماسەلەسىنە رۇقسات بەرۋ، بالالار تاربيەسى، قايىرىمدىلىق كونتسەرتتەر، پەداگوگيكا سۇراقتارى بويىنشا سەمينارلار دەگەن سياقتى جينالىستار بولادى.

- قانداي ادامدار وسى سەكتالاردىڭ قۇربانى بولادى؟

- سەكتانىڭ مۇشەسىنە ەڭ الدىمەن پسيحيكاسى تۇراقسىز، اشىق ادامگەرشىلىك بەلگىلەرى، رۋحاني، مادەني ءبىلىمى جوق ادامدار كىرەدى. ناتيجەسىندە ادام سەكتانتتاردىڭ بىلىمىنە، جينالىستارعا قاتىسۋعا، كوشباسشىلارى مەن ۇستازدارىنىڭ كورسەتكەن نۇسقاۋلارىنا تولىقتاي تاۋەلدى بولىپ قالادى. استرولوگتار كلۋبتارى، ەكستراسەنستەر، كورىپكەلدەر مەن حالىق ەمشىلەرىنىڭ سەانستارى، دارىستەر مەن اعارتۋشىلىق اڭگىمەلەر ارقىلى دا جۇرگىزىلەدى.

بارىنشا كوڭىل ءبولىپ، قامقور بولادى. پسيحولوگيالىق قىسىم جاساپ، جاڭادان كەلگەندەرگە ۇنەمى ەرەكشە ءىلتيپاتتا بولادى - «ماحابباتپەن بومبالاۋ» دەپ اتايمىز مۇنى. ءتۇرلى شىعىس مەديتاتسيالارىمەن بەي- جاي كۇيگە ءتۇسىرۋ تەحنولوگيالارىن قولدانۋ ارقىلى جاڭادان قوسىلعان ادامدارعا ىقپال ەتۋلەرىن بىرتىندەپ وسىرە باستايدى.

- ەكسترەميزمنەن تۋاتىن قاۋىپ قانداي؟

- ەكسترەميزمنىڭ كەز- كەلگەن تۇرلەرىنىڭ ءبارى - تەرروريزم، راسيزم، ەتنوتسيد، گەنوتسيد - ءبارى دە كۇش قولدانۋعا سۇيەنگەن. ەكسترەميزمنىڭ بۇگىنگى تاڭدا كەڭ تاراعان ءتۇرى - تەرروريزم. تەرروريزم مەن ءدىني ەكسترەميزم ادامزات بالاسىنا قاۋىپ پەن قاتەر توندىرەتىن ۇيىمدار، ءوز مۇددەلەرىن جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن نەبىر وزبىر ارەكەتتەرگە بارادى.

بيلىك پەن بايلىققا قول جەتكىزۋ ءۇشىن ەشتەڭەدەن تايسالمايدى. بيلىكتى ورنىنان كەتىرىپ، ءدىندى سىلتاۋ ەتىپ، ادامدار ومىرىنە قاۋىپ ۇيالاتادى.

قوعام اراسىندا الاۋىزدىقتى تۋدىرىپ، تىنىشتىقتى بۇزادى. وسى ورايدا بۇگىنگى تاڭدا ءبىراز ۋاقىتتان بەرى، ق ر ءدىني باسقارما، ۇقك تاراپىنان، قالالىق، رەسپۋبليكالىق، كولەمدە بارلىق ەلىمىزدىڭ قالالارىندا، اۋداندارىندا اقپاراتتىق- قۇقىقتىق جانە پسيحولوگيالىق كەڭەستەر، دەسترۋكتيۆتى ءدىني اعىمداردان زارداپ شەككەندەردى وڭالتۋ جۇمىستارىن ۇيىمداستىرۋ، اقپاراتتىق تۇسىندىرمەلىك توپتىڭ (ا ت ت) مۇشەلەرى ارقىلى قوعامدى ساقتاندىرۋ ماقساتىندا بارىنشا اقپاراتتاندىرۋ سىندى ءبىرشاما جۇمىستار جوسپارلى ناقتى تۇردە جۇرگىزىلىپ جاتىر.

اتاي كەتسەك، سولاردىڭ ءبىرى الماتى قالاسى بويىنشا، قوعامدىق دامۋ باسقارماسىنىڭ اقپاراتتىق تۇسىندىرمەلىك توبىنىڭ (اتت) مۇشەلەرى «ەكسترەميزم مەن تەرروريزمگە قارسى كۇرەس»، «تەرىس ءدىني اعىمداردىڭ قوعامعا ىقپالى»، «ءدىني سەكتالار» سىندى تاقىرىپتارعا دارىستەر، سەمينارلار، كەزدەسۋلەر حالقىمىزدىڭ ءارتۇرلى ساناتىنىڭ اراسىندا وتكىزۋدە.

كوبىنەسە، ساۋدا ورىندارىندا، ءدىني ۇيىمداردا، قۇرلىس الاڭدارىندا، جوعارعى وقۋ ورىندارىنىڭ ستۋدەنتتەرى مەن وقىتۋشىلارىنىڭ، قىزمەتكەرلەردىڭ، حقكو قىزمەتكەرلەرىنىڭ، ەمحانا، اۋرۋحانا، سالىق ورگاندارىنىڭ قىزمەتكەرلەرى اراسىندا ءارتۇرلى مەكەمەلەردە وقىتىلىپ ءجۇر. تىڭدارماندارعا قوعامنىڭ الەۋمەتتىك، قۇقىقتىق، ءدىني سيپاتتارىن ۇعىندىرا وتىرىپ، ولاردى تەررورلىق، لاڭكەستىك جانە ءدىني ەكسترەميستىك باعىتتا ارانداتۋعا جول بەرمەۋ ماقسات تۇتىلىپ وتىر. دارىستەر مەن كەزدەسۋلەردە بەينەفيلمدەر، سلايدتار كورسەتىلىپ، ويتالقى، پىكىرتالاستار قىزۋ تالقىلانادى. تەرىس اعىمداردىڭ الداۋ ازعىرۋىنا كونىپ، قاراماعىنا ىلىنبەۋ ءۇشىن وسىنداي اقپاراتتىق ءتۇسىندىرۋ توپتارىنىڭ مۇشەلەرى «ەكسترەميزم مەن تەرروريزمگە قارسى كۇرەس جولدارى»، «ق ر ەكسترەميزم مەن تەرروريزمگە قارسى ءدىني زاڭنامالار»، «تەرىس ءدىني اعىمداردىڭ قوعامعا ىقپالى»، «ءدىني سەكتالاردىڭ جاستارعا، قوعامعا قاۋپى» سىندى تاقىرىپتارعا دارىستەر، سەمينارلار، كەزدەسۋلەر وتكىزۋى وتە وزەكتى. ناقتىراق «سيرياداعى جاعداي»، د ا ي ش ۇيىمىنىڭ قۇرىعىنا ءتۇسىپ اداسىپ تەرروريست بولىپ كەتكەن، كەيىننەن ۇيىمنىڭ تەرىس ماقساتىن ءتۇسىنىپ، ەلگە «جۋسان وپەراتسياسى» ارقىلى ورالىپ وتىرعان قانداس باۋىرلارىمىزدى مىسالعا كەلتىرسەك بولادى.

- وسىنداي كەزدەسۋ بارىسىندا تىڭدارماندار اراسىندا ەڭ كوپ قويىلاتىن ساۋال قانداي؟ ادامداردى كوبىنەسە نە الاڭداتادى ؟

- كەزدەسۋلەر بارىسىندا ەڭ كوپ قويىلاتىن سۇراقتاردىڭ ءبىرى: قانداي ادامدار قاۋىپ-قاتەرگە ۇشىرايدى جانە وسىنداي ۇيىمدىق توپتاردىڭ قۇرىعىنا ءتۇسىپ قالادى؟ قانداي ءدىني اتتى جامىلعان ۇيىمدارعا تىيىم سالىنعان جانە ولارعا ەنۋگە بولمايدى؟ ميسسيونەرلەردىڭ ماقساتى نەدە؟ ەلىمىزدە ءتۇرلى ەلدەردەن كەلىپ ءدىن ۋاعىزداۋشى ميسسيونەرلىك توپتاردىڭ ءىس- ارەكەتى ءدىني ساناعا كەرى ىقپالىن تيگىزۋدە.

- ميسسيونەرلەردىڭ قىزمەتىن شەكتەۋگە ءبىزدىڭ زاڭ تۇرعىسىنان تالاپتار بار ما؟

- ميسسيونەرلىك قىزمەتتى شەكتەۋدە وركەنيەتتى ەلدەردىڭ تاجىريبەسىن نەگىزگە الا وتىرىپ جانە ۇلتتىق مۇددەلەرىمىزدى نەگىزگە الا وتىرىپ جاساۋىمىز كەرەك. ميسسيونەرلەر جاستاردى اعىلشىن ءتىلى كۋرسىنا، ستۋدەنتتەرمەن تاجىريبە الماسۋ، گرانتتىق باعدارلامالار، وڭاي اقشا تابۋ دەگەن سياقتى ايلا شارعىمەن شاقىرادى. شەتەلدىك ميسسيونەرلەر جاستار مەن بالالار لاگەرلەرىن، اعىلشىن ءتىلىن جانە مۋزىكالىق اسپاپتاردا ويناۋدى ۇيرەتۋ كۋرستارىن، ستۋدەنتتەرمەن تاجىريبە الماسۋ سىندى ءتۇرلى ايلا- شارعىمەن ءوز جۇمىستارىن بەلسەنە جۇرگىزۋدە.

اسىرەسە، كەيبىر دەسترۋكتيۆتى سەكتالار ازاماتتاردىڭ وتباسىلىق جانە جەكە ومىرىنە ارالاسىپ، ازاماتتاردىڭ قۇقىقتارىنا قول سۇعۋدا. ازاماتتاردىڭ كەيبىر كونستيتۋتسيالىق مىندەتتەرىن ورىنداۋىنا شەك قويۋدا (وتاندى قورعاۋ) . مەملەكەتتىك ءان ۇراندى ورىنداۋدان باس تارتىپ، مەملەكەتتىك رامىزدەرگە دەگەن قۇرمەت سەزىمىن اياقاستى ەتەدى.

يسلام ءدىنى باعىتىنداعى كەيبىر دەسترۋكتيۆتى ءدىني اعىمدار وزگە پىكىرگە توزبەۋ، باسقالارعا اگرەسسيالىق كوزقاراسپەن قاراۋ، الدىنا قويعان ماقساتتارىنا قارۋمەن بولسا دا قول جەتكىزۋ سەكىلدى سيپاتتارمەن تانىلدى. سونىڭ ناتيجەسىندە ول باسقالارعا قاتىستى ءتۇرلى قاتىگەز ءىس- ارەكەتتەرگە بارۋى دا ىقتيمال.

اتا- انانىڭ قىزمەتى، تۋىستارعا جان اشۋ جانە قوعامنىڭ قامقورشىسى بولۋ سەكىلدى ادامي جانە يسلامي مورالدىق قۇندىلىقتاردان جىراق بولادى.

قۇران اياتتارىن ءوز بەتتەرىنشە وزگەرتىپ العان، اسىرەسە جاس قىزداردى الداپ-ارباپ، وتباسىمەن، تۋىستارىمەن ارالاستىرماي، «جالعان نەكەگە» تۇرىپ، (مۇسىلماندىق نەكە) دەپ جالعان كۋاگەر تارتىپ، سوڭىندا بىرنەشە ايدان سوڭ قىزدى «تالاق» ايتىپ، ءتۇرلى سىلتاۋلارمەن «اجىراستىم سەنىمەن» دەپ قاشىپ كەتەتىن ازاماتتار كوبەيۋدە.

«تاكفيرشىلەر» ۇيىمىنا كەلسەك، ولار وزدەرىن تازا مۇسىلماندار ساناپ، وزگەلەردى كاپىرگە ەسەپتەيدى ەكەن. ەگيپەتتە باستاۋ العان بۇل اعىم وزگە مۇسىلماندارمەن ارالاسپايدى، مەشىتكە بارمايدى. مۇسىلماندار اراسىندا جىك سالۋشى. مەملەكەتتىڭ ساياسي باعىتىن قابىلدامايدى. ولار ءدىن اقيقاتىن بىلۋگە تالپىنبايدى.

اعىم مۇسىلماندار اراسىندا ىرىتكى سالىپ، ولاردىڭ بىرلىك - ىنتىماعىن بۇزۋعا تىرىسادى. داۋ- جانجال تۋعىزۋ ارقىلى مەملەكەتتىڭ ساياسي- ەكونوميكالىق باعدارلاماسىنىڭ نىعايۋىنا كەرى ىقپال جاسايدى. بۇل جەردە ءبىز بىرنەشە عانا سەكتالار تۋرالى مىسال كەلتىردىك. كەز كەلگەن سەكتانىڭ ماقساتى - ەل تىنىشتىعىن بۇزۋ، ءوز پىكىرلەرىن ءوز جاقتاستارىن كوبەيتۋ، ەل اراسىندا كەڭىنەن تاراتۋ.

اڭگىمەڭىزگە راحمەت!

اۆتور: گۇلميرا عوسمانالي