باسپانا ساۋداسى رەتتەلە مە؟
ەكى بالاسى ستۋدەنت اتانعان تۋىسىم پاتەر ساتىپ الماقشى بولىپ، «كرىشا ك ز» سايتىنداعى سۋرەتى جۇتىنعان حابارلاندىرۋ بويىنشا پاتەر كورەتىن بولدىق، ءۇي يەسى ماقتاۋىن جەتكىزدى، ءبىراق قۇجات جاعىنا كەلگەندە داۋسى باسەڭدەپ شىقتى.
ددۋ (دوگوۆور دەلوۆوگو ۋچاستيا) عانا بار ەكەن. قاپ دەدىك.
- ددۋ دەگەنى نەمەنە؟ - دەيدى شالعاي وبلىستان كەلگەن تۋىس.
- قۇجاتى تۇگەل ەمەس دەپ ءتۇسىندىردىم.
- ونىڭ نەسىنە تاڭعالاسىز، وسى قالانىڭ جارتىسى ددۋ- مەن وتىر ەمەس پە؟ - دەپ كۇڭكىلدەدى ساتۋشى.
ۇلەسكەرلىككە قاتىسۋشى رەتىندە كەلىسىم-شارتى عانا بار، مەملەكەتتىك تىركەۋدەن وتپەگەن پاتەردى ساتىپ الىپ ساۋ باسقا ساقينا تىلەيتىن جاعداي جوق دەپ كەتىپ قالدىق. ونىڭ ۇستىنە بۇل تۇرعىن ءۇيدى سالعان كومپانيانىڭ باسشىسى سايدا سانى، قۇمدا ءىزى جوق، شەتەلگە قاشىپ كەتكەن بولىپ شىقتى.
اتى شەتەلشە، زاتى قانداي؟
اۋەلى دايىن باسپانا ىزدەدىك، نەشە ءتۇرلى جوبا، نەشە ءتۇرلى ادام كورەسىڭ، پاتەرىن كوپتەن ساتىپ وتىرعان ادام كوبىرەك سويلەيدى، كەلىسىمگە كەلگىش، يكەمدىرەك. ال اقشاسى بار ادام تالاپشىل، ەشتەڭە ۇنامايدى، ەشتەڭە جاقپايدى. «ارزان باعاعا ەسكىلەۋ ءۇيدى تاڭداساق زاڭدىق جاعىنان تازالىعىن مۇقيات تەكسەرىپ الۋ كەرەك، كەيدە باسقا ءبىر يەسى پايدا بولاتىن جاعدايلار بار، ال «حرۋشەۆكالاردىڭ» پايدالانىلۋ مەرزىمى الدەقاشان ءوتىپ كەتكەن، كىرپىشتەن سالىنعان، قالىڭدىعى ءبىر مەتر بولعانمەن اعاش جابىندارى ءشىرىپ كەتكەن بولۋى مۇمكىن» دەپ قويامىز بىلگىشسىنىپ. ال سۋ جاڭا پاتەر الۋدىڭ قاۋپى - قۇرىلىس ۇزاققا سوزىلىپ كەتۋى مۇمكىن. كومپانيا بانكروتقا ۇشىراۋى عاجاپ ەمەس نە قۇرىلىستىڭ مەرزىمى ساعىزشا سوزىلارىن كۇنىلگەرى بولجاۋ مۇمكىن ەمەس.
وسى ەلوردادا قۇرىلىسى اياقتالماعان 51 نىسان بار ەكەنى بەلگىلى بولىپ وتىر. سول پروبلەمالىق ۇيلەردىڭ كوبى ساتىلاتىنى جونىندە حابارلاندىرۋ بەرىپ وتىر ەكەن، بىلەتىندەر اۋلاق جۇرەر، بىلمەيتىندەر باسپانا الامىن دەپ باسىنا بالە ساتىپ الۋى عاجاپ ەمەس. تاعى ءبىر بايقاعانىمىز - ەلوردادا سالىنىپ جاتقان تۇرعىن ءۇي كەشەندەرىنىڭ اتى تۇگەلگە دەرلىك اعىلشىنشاعا اينالا باستاعان. ءتىپتى ءتىلىڭ كۇرمەلەدى. Triumph Avenue, Liberty, ONLY، Crocus City… كەتە بەرەدى.
ىرگەتاسى «التىن»، شاتىرى «كۇمىس»…
سۋ جاڭا پاتەرگە نە جەتسىن، ينجەنەرلىك كوممۋنيكاتسياسى جاڭا، ءوز تالعامىڭمەن جوندەيسىڭ، زاڭدىق جاعىنان تەكسەرىلگەن، قۇرىلىستىڭ باستاپقى كەزەڭىندە العان دا ءتيىمدى. ەل ماقتاعان BI Group-تىڭ كەڭسەسىنە باردىق، قۇجىناعان ادام، ءبىراق، ماتەريالى كىرپىش ەمەس گازوبلوك بولسا دا، باعاسى ۋداي قىمبات، كەلەسى جىلدىڭ قاراشاسىندا بەرىلەتىن پاتەردىڭ شارشى مەترى قازىردىڭ وزىندە 365 مىڭ تەڭگەدەن، جوباسى دا ىڭعايسىز كورىندى، يپوتەكاعا الۋ ءۇشىن قوسىمشا كەپىلگە پاتەر بولۋى كەرەك، نە كەرەك، ءبىزدىڭ الدەقانداي كورىپ جۇرگەن سومامىزعا قۋىقتاي ءبىر بولمەلى كەلەتىن بولدى، ونىڭ ءوزى «تىر- جالاڭاش» قابىرعا، ياعني «چەرنوۆوي» ەدى. بەدەلى جوعارى باعالاناتىن كومپانيانىڭ سالعان ءۇيىنىڭ قابىرعاسى دىبىس ۇستامايتىنىن بىلمەيتىن تۋىسىم قىزىعىپ-اق تۇر، جوندەۋدى ءوزىڭ جاسايسىڭ دەگەندە بوزارىپ كەتتى. ويپىرماي، وسى جۇرت اقشانى قايدان الادى دەپ باسىمىزدى شايقاپ شىعا بەردىك. «وردا تاۋەرس» - (وردا ينجينيرينگ)، «اردجەنتو» - (بازيس)، «ماڭگىلىك» - (NAK)، «سەنساتا پارك» - (Sensata) دەگەندەر تاپ ءبىر ىرگەتاسىنا التىن ارالاستىرىپ، شاتىرىن كۇمىستەپ سالاتىنداي اسپانداعى ايدى سۇراپ وتىردى.
كەپىلدىك بەرەتىن كەلىسىم-شارتى جوق
ال اتى تانىمال ەمەس كومپانيالار قۇرىلىستىڭ 2020 -جىلدىڭ اياعى بىتەتىنىن ايتادى. جاڭا ۆوكزال جاقتاعى ارزانىن دا كوردىك، سەيفۋلليننىڭ باس جاعىنداعى كولشىكتىڭ قاسىنان قازىعى قاعىلعان «قازانات»، «ريۆەرا» مەن «سترويكلاستىڭ» باعاسى كوڭىلگە قونىمدى بولعانىمەن، ورنالاسقان جەرى ويدان شىقپادى.
ءتىپتى، قاراجات قۇيدىم دەگەننىڭ وزىندە بۇلاردىڭ قاي-قايسىسىندا دا ءسىزدىڭ ۇلەسكەر ەكەنىڭىزدى دالەلدەيتىن كاسسالىق كىرىس وردەر مەن تۇبىرتەكتەن باسقا ەشتەڭە جوق. بۇلار قۇرىلىستىڭ توقتاپ قالمايتىنىنا ەشقانداي كەپىلدىك بەرمەيدى. ال نەگىزىندە ۇلەسكەر بولىپ، سالىنىپ جاتقان ءۇيدىڭ زاڭدى نە زاڭسىز ەكەنىن انىقتاۋ ءۇشىن قۇرىلىس كومپانياسىنىڭ «تۇرعىن ءۇي قۇرىلىسىنا كەپىلدىك بەرۋ قورىنىڭ» كەپىلدىگى بولۋى شارت. ەندى جۇرتتىڭ اۋزىندا جۇرگەن «G- Park» كەڭسەسىنە باردىق. بەس بىردەي تۇرعىن ءۇي سالىپ جاتىر، ءالى پايدالانۋعا بەرمەسە دە باعاسى 300 مىڭ تەڭگەدەن، كىرپىشتەن سالىنعان پاتەردى يپوتەكاعا الۋ مۇمكىن ەمەس. نەگە دەسەك، وعان بانك تاراپىنان كەپىلدىك جانە جەرگىلىكتى اتقارۋشى ورگاننىڭ رۇقساتى جوق بولىپ شىقتى.
- سوندا قالاي، رۇقساتسىز دا سالا بەرەسىزدەر مە؟
- ءبىز جەكە كومپانيامىز، ءوزىمىز بىلەمىز.
- مىنا ساتىپ الىپ جاتقان كليەنتتەر ونى بىلە مە، ەرتەڭ قۇرىلىس اياقتالماي قالسا ولار قايتەدى؟
مەنەدجەرگە ءسوزىمىز ۇنامادى.
- ءبىز باستاعان ءۇيدى تولىق ءبىتىرىپ تاپسىرامىز، ءسىز الماساڭىز دا ءوتىپ جاتىر، قازىردىڭ وزىندە «مانحەتتەندە» پاتەر قالمادى. ەگەر ءسىز بۇگىن ساتىپ الماي، بىرنەشە كۇننەن سوڭ قايتىپ كەلسەڭىز، پاتەر باعاسى ءوسىپ كەتەدى. قازىر پاتەردى تاڭداساڭىز برونداپ، كەلىسىم- شارتىن جاسايمىز، ءسىز قاجەتتى سومانى كاسساعا اكەلەسىز، نىسان بىتكەنشە كۇتەسىز، ەگەر كومپانيانىڭ الدىندا قارىزىڭىز بولماسا بىتكەن بويدا ساتۋ-ساتىپ الۋ كەلىسىم-شارتىن جاسايمىز جانە راديومودۋلدىك سۋ ەسەپتەگىش بەرەمىز. ايتپاقشى، ءسىز بۇگىن 80 شارشى مەترلىك پاتەر الساڭىز، قۇرىلىس بىتكەندە ول 83 شارشى مەترلىك بولۋى مۇمكىن، ءبارى قۇرىلىس اياقتالعاندا انىق بولادى.
- قۇجاتى قاشان بولادى؟
- قۇرىلىستى بىتىرگەسىن. ازىرگە ددۋ بەرەمىز.
- ۇلەسكەرلىك كەلىسىم-شارت ءبىز ساتىپ العان پاتەردى ەكىنشى قايتارا ساتىلۋدان ساقتاندىرا ما جانە ءسىزدىڭ كومپانيا ءاربىر ساتىپ الۋشىنىڭ تۇرعىن ءۇي مەنشىگىندەگى جەكەمەنشىك مۇلىكتىك ۇلەسىنە كەپىلدىك بەرە الا ما؟
- بىزدە ونداي پروبلەما جوق، - دەگەن مەنەدجەر قارادان قاراپ «شارشاپ» قالدى.
يپوتەكا العانعا - پاتەر قىمبات
ءبىر تاڭعالاتىنىڭ، قۇرىلىس كومپانيالارى يپوتەكا ارقىلى الامىز دەسەڭ باعاسىن كوتەرىپ شىعا كەلەدى. كەرەي- جانىبەك حاندار مەن اقمەشىتتىڭ قيىلىسىندا «ەكسپو تاۋەرسكە» قىستىرىپ سالىپ جاتقان «سيەۆەن حاۋس» ت ك شارشى مەترى 350-دەن، ال يپوتەكامەن 370 مىڭ تەڭگە. «الماتاۋ» ت ك دا سول 380 مىڭ تەڭگە، «Queens» ت ك پاتەرىنىڭ شارشى مەترى قولما-قول اقشاعا 360 مىڭ تەڭگە، نەسيەگە 390 مىڭ تەڭگەگە ءبىر-اق شىعارادى.
ساتىپ الۋشى تەگىن الىپ جاتقان جوق، ونسىز دا بانكتەن قارىز الىپ ونى ءۇش ەسەلەپ قايىرادى. قۇرىلىس كومپانيالارى قانداي نەگىزگە سۇيەنىپ باعاسىن كوتەرەتىنىن تۇسىندىرمەيدى. ال نەگىزىندە ساتىپ الۋشى پاتەردى نەسيەگە السا دا، كومپانيالارعا ءبارىبىر ەمەس پە، الدە وزدەرىنە «اي» دەيتىن اجا بولماعاسىن ويلارىنا كەلگەنىن ىستەي مە، جالپى باسپانا ساۋداسىنداعى باعانى رەتتەيتىن مەحانيزم نەگە جوق؟
ەندى «حان شاتىر» و س و ارتىنداعى ۇيلەرگە ويىستىق. بۇل جەردە «فوردستروي» كومپانياسى سالىپ جاتقان «اركادا» ت ك نازارىمىزدى اۋداردى، قاسىندا ءتيىپ تۇرعان «ديۆا» ت ك وسى كومپانيانىكى، ءبىراق تۇرىپ جاتقان ادامدار كوڭىلتولماۋشىلىعىن جاسىرمادى. «قاراڭىزشى، اينالانىڭ ءبارى جايراپ جاتىر، كومپانيا سالۋىن سالدى، ءبىراق پ ي ك بەلگىسىز، اۋلا جوق، بىتپەگەن جۇمىس تولىپ تۇر، جاڭبىر جاۋسا باتپاق، ەرتەڭ «اركادا» دا ءبىزدىڭ كۇيىمىزدى كەشۋى مۇمكىن» دەپ قورقىتىپ قويدى.
ودان دا اقشانى العاشقى جارناعا سالىپ، بىردەن ەكى بولمە السام قايتەدى، - دەدى تۋىسىم. «باسپانا» يپوتەكالىق مەكەمەسىندەگى مەنەدجەر: «ايتالىق، ساتىپ الۋشىنىڭ ايلىعى 180 مىڭ تەڭگە بولسا، جۇبايى بالامەن ۇيدە وتىرسا، بانكتە وتباسىنىڭ شىعىندارىن ەسەپتەپ، ءار وتباسى مۇشەسىنىڭ كۇن كورىس دەڭگەيىن ەسەپكە الىپ شەشىم شىعارادى، ول بالا ءۇشىن - 22 مىڭ تەڭگە، ال ەرەسەك ادامعا - 45 مىڭ تەڭگە. 180 مىڭ تەڭگە كىرىستەن وتباسى مۇشەلەرىنىڭ كۇنكورىسى ءۇشىن 112 مىڭ تەڭگەنى الىپ تاستايمىز، باسپانا تولەمدەرى ءۇشىن تاعى ءبىر 15 مىڭ تەڭگەنى العاندا قالعانى 53 مىڭ تەڭگە» دەپ تۇسىندىرە جونەلگەندە تۋىسىم ەرىكسىز كۇرسىندى. ونىڭ ايلىعى ءجۇز مىڭعا ارەڭ جەتەتىن. اقىرى قالانى شارلاپ شىققان ەڭبەگىمىز ەش كەتپەدى، تۋىسىما «لەسنايا پوليانادان» باسپانا بۇيىردى.
P. S. قازاقستان رەلتورلارى بىرلەسكەن قاۋىمداستىعىنىڭ پرەزيدەنتى نينا لۋكيانەنكو باسپانا باعاسى قىمباتتاسا دا ينفلياتسيا اسەرىنەن ونىڭ قىمباتتىعى حالىققا ونشا بايقالمايتىنىن ايتىپ پىكىر ءبىلدىرىپتى. ال ءبىز نۇر-سۇلتان قالاسىنداعى باسپانا باعاسىنىڭ قاراپايىم جۇرتتىڭ ساتىپ الۋ مۇمكىندىگىمەن ەش سايكەسپەيتىنىن انىق بايقادىق. حالىقتى باسپانامەن قامتاماسىز ەتۋدەگى ب ۇ ۇ ستاندارتىنا سايكەس ءاربىر تۇرعىنعا 30 شارشى مەتردەن كەلۋ كەرەك، ءبىز وعان قاشان جەتەر ەكەنبىز؟
جادىرا شامۇراتوۆا
«استانا اقشامى»