عالىمدار «توكاماك» رەاكتورىن ىسكە قوسۋدىڭ ەكىنشى كەزەڭىنە دايىندالىپ جاتىر

نۇر-سۇلتان. قازاقپارات –الەمدى ەنەرگەتيكالىق تاۋەلدىلىكتەن باسقارمالى تەرمويادرولىق سينتەز ارىلتا الادى. ۇلتتىق يادرولىق ورتالىقتىڭ عالىمدارى وسى تەوريا بويىنشا اۋقىمدى جۇمىستاردى قولعا العان.

ناقتىراق ايتساق، ولار قازاقستاندىق ماتەريال تانىمدىق «توكاماك» رەاكتورىن ىسكە قوسۋدىڭ ەكىنشى كەزەڭىنە دايىندىقتى باستادى. بۇل حالىقارالىق ITER (يتەر) جوباسىندا اسا ماڭىزعا يە. بولاشاقتا قازاقستان شەكسىز تازا قۋات بەرەتىن ءوزىنىڭ «جاساندى اسپان كۇنىنە» يە بولادى. ازىرشە بۇل تەوريا عانا.

وسى ماقساتتارعا جەتۋ ءۇشىن ۇلتتىق يادرولىق ورتالىقتىڭ عالىمدارى 20 جىل بويى ۇزدىكسىز مىڭداعان زەرتتەۋلەر مەن تاجىريبەلەر جاساپ كەلەدى. مامانداردىڭ پايىمداۋىنشا، «توكاماك» قازاقستاندىق ماتەريالتانىمدىق قوندىرعىسىنىڭ بولاشاق ەنەرگياسىن وندىرەتىن الەۋەتى بار.

ەرلان باتىربەكوۆ، ق ر ۇ ي ا و ر ق ە ي ر م ك فيليالىنىڭ باس ديرەكتورى:

- ادامزات پلازمانى ۇستاپ تۇرۋدى ۇيرەنسە، وندا جەردە شاعىن كۇنگە يە بولادى. ءبىراز ماسەلە شەشىمىن تابادى. سەبەبى، تەرمويادرولىق سينتەز ەكولوگيالىق تازا ەنەرگيا كوزى. ءارى سارقىلمايدى. بۇل رەتتە سۋتەگىنىڭ يزوتوپتارى پايدالانادى. ال سۋتەگى مۇحيت سۋى سياقتى. ونى ءوندىرىپ الۋ اسا قيىندىق تۋدىرمايدى. ارينە، ول ءۇشىن سۋتەگى شىعاراتىن يادرولىق تەحنولوگيالارعا، جوعارى تەمپەراتۋرالى رەاكتورلارعا قول جەتكىزۋىمىز قاجەت.

قازىر عالىمدار قازاقستاندىق ماتەريالتانىمدىق «توكاماكتى» ىسكە قوسۋدىڭ ەكىنشى كەزەڭىنە دايىندىقتى باستاپ كەتتى. بۇل حالىقارالىق ITER جوباسىنىىڭ باسىم باعىتقا يە باستاماسى. دەمەك، كەلەشەكتە تەرمويادرولىق سينتەز ادامعا باعىنىشتى بولادى.

ايتا كەتۋ كەرەك، رەاكتور العاش رەت «ەكسپو-2017» كورمەسىنە وراي پايدالانۋعا بەرىلگەن. 

دەنيس زارۆا، ق ر ۇ ي ا و باسقارما باسشىسى:

- ەكى جىل بۇرىن العاشقى پلازما العانبىز. وعان دەيىن 2010 -جىلى سىنامالى تۇردە ىسكە قوسىپ كورگەنبىز. سول كەزدەگى پلازمالى رازرياد «توكاماكتى» پايدالانۋعا بەرۋ باعدارلاماسىنا ساي كەلدى.

ءدال وسىنداي زەرتتەۋلەر الەمدە سۇرانىسقا يە. بۇگىندە «توكاماكتى» بىرلەسە پايدالانۋ بويىنشا ت م د ەلدەرىمەن كەلىسىمدەر جاسالعان. ءوز كەزەگىندە قازاقستان رەاكتوردى تابىس كوزىنە اينالدىرۋعا نيەتتى.

باۋىرجان شىقتىبايەۆ، ق ر ۇ ي ا و اتومدىق ەنەرگيا ينستيتۋتى فيليالىنىڭ ءبولىم باستىعى:

- بارلىق زەرتتەۋلەر الەمدىك عىلىم ءۇشىن اسا قىزىق. قازىر فرانسيادا ITER دەپ اتالاتىن سىنامالى تەرمويادرولىق رەاكتوردىڭ قۇرىلىسى باستالدى. ول وسىنداي رەاكتورلاردىڭ جۇزەگە اسۋ مۇمكىندىكتەرىن كورسەتۋى مىندەت. الايدا ماتەريالدىق تۇرعىدا شەشىلمەگەن ماسەلەلەر جەتەرلىك. ياعني پلازماعا قاتىسى ماتەريالدار تىزبەگى ءالى تاڭدالعان جوق. ال ءبىزدىڭ قوندىرعىدا وسىنداي زەرتتەۋلەر جۇرگىزىلەدى. «توكاماكتى» ىسكە قوسۋدىڭ ەكىنشى اقىرعى كەزەڭى قىركۇيەك ايىنا جوسپارلانعان. سودان كەيىن رەاكتور كەشەنى تولىق پايدالانۋعا بەرىلەدى.

www.24.kz