يۋان قۇلدىرادى
بۇل اراداعى الىس- بەرىسكە كەرى ىقپالىن تيگىزۋى ءتيىس. رەسمي ۆاشينگتون مۇنى ا ق ش- قا قارسى باعىتتالعان ۆاليۋتالىق ايلا- شارعى دەپ اتادى.
ەستەرىڭىزگە سالا كەتەيىك، اق ءۇي باسشىسى قىركۇيەكتىڭ بىرىنەن باستاپ قىتايلىق تاۋارعا تاريفتى وسىرەتىنى جايلى مالىمدەگەن. بۇل قىتايدىڭ سوعان قارىمتا جاۋابى بولسا كەرەك. ساۋدا سوعىسى بىلاي قالىپ، ۆاليۋتا سوعىسى باستالعان سىڭايلى. ساراپشىلار بۇل جايلى نە دەيدى؟ مۇنىڭ سوڭى نەگە اپارىپ سوعۋى مۇمكىن؟
ۇلتتىق ۆاليۋتاسىن قۇلدىراتقان قىتايدىڭ ەسەبى تۇگەل. الايدا بۇعان قاتىستى ساراپشىلاردىڭ پىكىرى سان- الۋان. سونىمەن، قىتايلىق يۋاننىڭ ا ق ش دوللارىنا شاققانداعى باعامى سوڭعى 11 جىل ىشىندەگى ەڭ شەكتى مانىنە جەتتى. بۇل جاعداي امەريكا پرەزيدەنتى دونالد ترامپتىڭ اشۋىن تۋعىزدى.
اق ءۇي باسشىسىنىڭ پىكىرىنشە، قىتاي ۆاليۋتالىق ايلا- شارعىعا، ياعني مانيپۋلياتسياعا كوشكەن. ۆاشينگتون قىتايلىق يمپورتقا تاريفتى تاعى 10 پروتسەنتكە وسىرەتىن بولعان سوڭ، بەيجىڭ قۋلىققا باردى، دەيدى ترامپ.
ال قىتاي قارجىگەرلەرى مۇنىڭ جاڭساق پىكىر ەكەنىن ايتادى. ءتىپتى ۇلتتىق ۆاليۋتانىڭ قۇنسىزدانۋى جەرگىلىكتى حالىق ءۇشىن ايتارلىقتاي وزگەرىس اكەلمەيدى.
سۋرنامەد جان، بانك قىزمەتكەرى:
- يۋاننىڭ قۇلدىراۋى سونشالىقتى ۇلكەن ماسەلە ەمەس. قىتايدىڭ حالىق بانكى مالىمدەگەندەي، 7 يۋان - بۇل تەك شەكتى باعا. سوندىقتان 6,9 بەن 7 ءنىڭ اراسىندا بالەندەي ايىرماشىلىق جوق. كۇندەلىكتى ومىرىمىزگە ايتارلىقتاي اسەرى بولمايدى. ياعني ءبىز ءۇشىن تاۋار قۇنىنىڭ ءوسىمى بايقالادى دەپ ويلامايمىن.
تيانحە دجي، قارجىگەر:
- مەنىڭشە بۇل - نارىقتاعى جاعدايعا بايلانىستى قولعا الىنعان شارا. ويتكەنى سوڭعى ەكى كۇن ىشىندە نارىقتاعى دوللاردى ساتىپ الۋ مەن ارزان يۋاندى ساتۋ ءۇردىسىنىڭ بەلەڭ العانىن كورىپ وتىرمىز. سوندىقتان قىتاي ۇكىمەتى ۆاليۋتالىق مانيپۋلياتسيا جاسادى دەۋ قاتە.
الايدا امەريكالىق ەكونوميستەرى ولاي ويلامايدى. ءيا، ا ق ش تاۋارعا تاريفتى وسىرگەن سوڭ، قىتاي يۋاندى ارزانداتۋ ارقىلى ەكسپورتتىق شىعىندى اقتاي الادى. ءبىراق ۇلتتىق ۆاليۋتاسىن جاساندى تۇردە قۇلدىراتۋ ءتۇپتىڭ تۇبىندە جاقسىلىققا اپارماس.
ماسەلەن، بلۋمبەرگ باسپاسىنىڭ ساراپشىسى دجوردج ماگنۋس ءوز ماقالاسىندا مىناداي دايەك كەلتىرىپ وتىر. «مۇنىڭ اسەرى اۋىر بولماق. ءالسىز ۆاليۋتا قىتاي تۇتىنۋشىلارىنىڭ قالتاسىن قاعادى. ياعني يمپورتتىق تاۋار ءۇشىن شىعىن ارتىپ، تۇتىنۋشىلىق مۇددەگە باعىتتالعان ەكونوميكانىڭ ورىستەۋىنە كەدەرگى. نەسيەلىك قاۋىپ ۇلعايىپ، قىتايلىق مۇلىككە قاتىستى قارجى جۇيەسىنىڭ وسال تۇسى ايقىندالا تۇسەدى. ناقتىراق ايتقاندا، سوڭعى بىرنەشە جىلدا ا ق ش دوللارىمەن قارىز العان كومپانيالار قيىن جاعدايعا قالعالى تۇر. بۇل ءوز كەزەگىندە، قىتاي ازاماتتارىن قارجىلىق باقىلاۋدان اينالىپ ءوتۋ ءۇشىن اقشانى وففشورلىق شوتتارعا اۋدارۋعا يتەرمەلەيدى».
سونىمەن، ۇلتتىق ۆاليۋتاسىن قۇلدىراتۋ ارقىلى قىتاي نەنى كوزدەپ وتىر؟
رەسەيلىك ساراپشىلاردىڭ پىكىرىنشە، بەيجىڭ ەكسپورتتى ۇلعايتۋدى مىقتاپ قولعا العان. ويتكەنى، قىتايلىق تاۋاردى دوللارمەن ساتىپ العاندا، شەتەلدىك تۇتىنۋشى ءبىراز اقشاسىن ۇنەمدەي الادى. بۇدان بولەك، ەكونوميكا ساراپشىسى الەكسەي ماسلوۆ مىناداي تۇجىرىمىن ايتتى.
الەكسەي ماسلوۆ، ساراپشى:
- قىتاي وڭتۇستىك- شىعىس ازيانىڭ ەكونوميكالىق ايماعىندا كوش باستىعىسى كەلەدى. اتالعان ايماقتا قاي ۆاليۋتا ۇستەمدىك ەتەدى؟ مىنە، كۇن تارتىبىندەگى باستى ماسەلە وسى. مەنىڭشە، ق ح ر يۋاندى وسى ماقساتتا دايىنداپ وتىر. ياعني وزگە ەلدەرگە ساۋدا ايىرباسى ءۇشىن ءتيىمدى ەتكىسى كەلەدى. ول ءۇشىن الدىمەن ۇلتتىق ۆاليۋتانى السىزدەندىرۋ كەرەك. بەيجىڭ ءدال وسىنى ىسكە اسىرىپ وتىر.
جالپى امەريكا تارابىنىڭ الاڭداۋىنا نەگىز بار. سەبەبى قىتاي - ا ق ش- تىڭ مەملەكەتتىك وبليگاتسيالارىن ەڭ كوپ ۇستايتىن مەملەكەت. ەندى ساۋدا سوعىسىنىڭ سالدارىنان بۇل سالىمدى بىرتىندەپ ازايتىپ جاتىر. ماسەلەن، مامىر ايىندا قىتاي رەزەرۆىندەگى ا ق ش- تىڭ مەملەكەتتىك قارىزى 3 ميلليارد دوللارعا قىسقارعان. وعان قوسا، قىتايدان يمپورتتالاتىن تاۋار كولەمى ا ق ش يمپورتىنان الدەقاشان اسىپ ءتۇستى. تەك ماۋسىم ايىندا عانا بۇل ايىرماشىلىق 30,2 ميلليارد دوللارعا جەتتى.
يۋاننىڭ قۇبىلۋى ا ق ش- قا عانا ەمەس، الەمدىك قور بيرجاسىنا اسەر ەتەدى. ءبىر تاۋلىكتىڭ ىشىندە باتىس پەن شىعىستاعى الپاۋىت كومپانيالاردىڭ اكسياسى ارزاندادى. الايدا ەكونوميستەردىڭ پىكىرىنشە، بۇل قالىپتى جاعداي.
ۆەنسون ساي، ەكونوميكالىق ساراپشى:
- وسىدان ءۇش اي بۇرىن، قور نارىعىنداعى باعا قۇلدىراعان بولاتىن. تەك ا ق ش پەن قىتاي ءوزارا ساۋدا سوعىسىنا قاتىستى كەلىسسوزدى جوسپارلاي باستاعاندا باعا قايتا قالپىنا كەلدى. بۇل جولى دا ءدال سولاي بولۋى مۇمكىن.
تامىز ايىندا قور بيرجاسىنداعى اكسيا قۇنى ارزاندايتىنى بەلگىلى. قىركۇيەك ايىنا بەلگىلەنگەن كەلىسسوزگە دەيىن قايتا كوتەرىلەدى دەپ ويلايمىن. سونىمەن 11 راۋندقا سوزىلعان ا ق ش پەن قىتاي اراسىنداعى ساۋدا سوعىسىنا قاتىستى كەلىسسوزدەر ءالى ناتيجە بەرمەدى. ەكى ەل تاريفتى الما كەزەك 10 پروتسەنتتەن كوتەرگەلى جاتىر. وعان قوسا، قىتايدىڭ ۆاليۋتالىق وپەراتسياسى جاعدايدى ودان سايىن ۋشىقتىردى. كەلەر ايعا جوسپارلانعان ساۋدا كەلىسسوزى كەزىندە قوس ەل ورتاق مامىلەگە كەلەر مەكەن؟
www.24.kz