سارىمساقتاعى سان ءتۇرلى ەم

نۇر-سۇلتان. قازاقپارات - ادەتتە تۇماۋراتقاندا يا اس مازىرىنە جاراتاردا ەسكە تۇسەتىن سارىمساقتىڭ(ۋسارىمساق – رەد.) ەمدىك شيپاسى مول ەكەنىن بىلەتىن بە ەدىڭىز؟

ال ونىڭ قۇراندا دا، حاديستەردە دە ايتىلاتىندىعىنا كوڭىل اۋداردىڭىز با؟ ءار ءىسى حيكمەتكە تولى حاكىم راببىمىز سارىمساقتى دا ادام بالاسىنا وتە پايدالى ەتىپ جاراتىپتى.

ول قانداي وسىمدىك؟

سارىمساق - پياز تۇقىمداستار توبىنا جاتاتىن كوپجىلدىق ءشوپ تارىزدەس وسىمدىك. ءونىمدى توپىراقتىڭ استىنا سالادى. توپىراعى جۇمساق ءارى قۇنارلى بولسا، سارىمساقتىڭ باسى دا ۇلكەيە تۇسەدى. باسى بىرنەشە بولىكتەردەن قۇرالادى. ءدامى اشى، ءيىسى وتكىر. كۇزدىك جانە جازدىق دەپ بولىنەدى. كوكونىس رەتىندە اس مازىرىندە بۇرىننان كوپ قولدانىلادى. اسىرەسە، شىعىس جانە وڭتۇستىك ازيا، تاياۋ شىعىس، سولتۇستىك افريكا ەلدەرىنىڭ، سونداي-اق جەرورتا تەڭىزى تاعامدارىنىڭ نەگىزگى قوسپاسى. كونە مىسىرلىق پاپيرۋستاردا دا سارىمساقتار جايلى مالىمەتتەر كەزدەسكەن.

قىزىقتى مالىمەتتەر

ەرتەدە ريمدىكتەر مەن گرەكتەر سارىمساق جەگەن اسكەر باتىل ءارى وجەت بولادى دەپ سەنگەن. ءتىپتى وليمپ ويىندارىنا قاتىساتىن اتلەتتەر دە بۇدان شەت قالماعان. مىسىرلىق ايەلدەر بالالارىن ىشەك قۇرتتاردان ساقتاۋ ءۇشىن مويىندارىنا سارىمساق ءىلىپ قويۋدى ادەت ەتكەن ەكەن.

پيراميدالاردى سالىپ جاتقان جۇمىسشىلاردى ءتۇرلى اۋرۋدان قورعاۋ ءۇشىن ولارعا پياز بەن سارىمساق قوسىلعان تاعامداردى كوپ جەگىزگەن. سارىمساق جەۋ ولاردىڭ جۇمىسقا دەگەن قابىلەتتەرىن ارتتىرعان كورىنەدى. بۇل جايىندا ب. ز. د. 450 -جىلى مىسىرعا ساياحات جاساپ، حەوپس پيراميداسىن تاماشالاعان كونە گرەك تاريحشىسى گەرودوت مىناداي ەستەلىك جازىپ قالدىرعان: «پيراميدادا كونە ەگيپەتكە ءتان بەلگىلەرمەن تاڭبالانعان جازبالار ساقتالىپتى. وندا پيراميدانى سالىپ جاتقان ۋاقىتتاردا جۇمىسشىلار تۇتىنعان اشى كوكونىستەر: شالعان، پياز بەن سارىمساقتاردىڭ مولشەرى كورسەتىلىپتى. الگى جازباداعى تاڭبالاردى ءتۇسىندىرىپ تۇرعان اۋدارماشىم ءبىر مەزەتتە قاتتى تاڭعالعان كەيىپتە «بىلەسىز بە، جۇمىسشىلارعا پياز بەن سارىمساق الۋعا جۇمسالعان اقشا تۇپ- تۋرا ون التى مىڭ كۇمىستى قۇراپتى» دەگەنى ەسىمدە جاقسى قالىپتى» .

قىتاي حالقى سارىمساقتى اس قورىتۋ مەن تىنىس الۋ جولدارىنداعى اۋرۋلاردى ەمدەۋگە، وبا مەن تىرىسقاق ىندەتتەرىنەن قورعانۋعا، ايەلدەردىڭ ەتەككىر تسيكلى بۇزىلعان كەزدە، تەرى اۋرۋلارىنا، ريەۆماتيزمگە، اۆيتامينوزعا قارسى پايدالانسا، كوپتەگەن ۇلتتار سارىمساقتى ءالى دە جىلان شاققاندا، ۋدىڭ اسەرىن كەتىرۋگە جاراتۋدا. ءبىرىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستا دا اسكەرلەرگە كوبىرەك سارىمساق جەگىزۋ ارقىلى ولاردى جۇقپالى اۋرۋلاردان قورعاۋ تاجىريبەسى ىسكە اسىرىلعان.

قۇراندا اتالا ما؟

اللاھ تاعالا مۇسا پايعامبار (ا. س. ) قاۋىمىن ءتۇرلى سىناققا سالىپ، 40 جىل شولدە قاڭعىرتقانى بەلگىلى. «كوكتەن بىزگە تاماق ءتۇسسىن» دەگەندە، ولارعا ۇنەمى بودەنە ەتى مەن ءماننا شىرىنى ءتۇسىپ تۇرعان. ءبىراق ءبىرشاما ۋاقىتتان كەيىن الگى قاۋىم قايتا باياعى انىنە باسادى. وزدەرى بۇرىن كوپ تۇتىنعان كوكونىس تۇرلەرىن، جەڭسىك استارىن اڭسايدى. تاماقتىڭ ءبىر تۇرىنەن جالىققاندارىن ايتىپ، مۇسا پايعامبارعا (ا. س.) شاعىمدانادى. وسى وقيعا باياندالعاندا، اياتتاعى كوكونىستەر قاتارىندا سارىمساق تا اتالعان:

«قانە، سەندەر بىلاي دەپ ەدىڭدەر: ءاي، مۇسا، تاماقتىڭ ءبىر-اق تۇرىنە ەندى توزە المايمىز. ءبىز ءۇشىن راببىڭا دۇعا ەت، بىزگە ءسابىز، اسقاباق، سارىمساق، جاسىمىق پەن پياز سەكىلدى جەر ونىمدەرىنەن بەرسىن» (باقارا، 61).

حاديستەردە نە ايتىلعان؟

ارداقتى مۇحاممەد پايعامبارىمىز (س. ا. س. ) تومەندەگىدەي ءبىرقاتار حاديستەرىندە سارىمساقتىڭ وتە پايدالى ەكەندىگىن، ونى ەمگە جاراتۋ كەرەكتىگىن بىلدىرگەن.

«سارىمساق جەڭدەر، سونىمەن ەمدەلىڭدەر. ويتكەنى ول جەتپىس ءتۇرلى اۋرۋعا ەم» (ءدايلامي، تيرميزي، حاكيم)

«سارىمساق نەمەسە پياز جەگەن كىسى (ءيىسى كەتكەنشە) مەشىتتەرىمىزگە جولاماسىن، ۇيىندە وتىرسىن» (بۇحاري، ادەپ، 76؛ ازان، 1/207)

كەيدە راسۋلاللاھقا (س. ا. س. ) كوكونىستەن جاسالعان تاماق اكەلىنگەندە، الدىمەن ءيىسىن بايقاپ، نەدەن جاسالعانىن سۇرايتىن. قاي كوكونىس ءتۇرى ەكەنىن انىقتاپ، ءوزى جەمەيتىن بولسا، جانىنداعى ساحابالارىنىڭ بىرىنە بەرەتىن. الگى ساحاباسىنىڭ ءسال تارتىنعانىن بايقاسا: «سەن ماعان قاراما، جە. ويتكەنى مەن سەن سەكىلدى ەمەسپىن، سەن سويلەسپەيتىندەرمەن (پەرىشتەلەرمەن) تىلدەسەمىن» دەيتىن (ءمۇسليم، ءماساجيد، 73).

يسلام ءدىنى كوپشىلىك جينالاتىن ورىنداردى تازا ۇستاۋعا شاقىرادى. سوندىقتان، مەشىتكە جاماعاتقا ۇنامسىز جاعىمسىز يىسپەن بارماۋدى ەسكەرتكەن. ال راسۋلاللاھتىڭ (س. ا. س. ) پياز نە سارىمساق تا جەمەي ءوزىن ءار ۋاقىت تازا ۇستاۋى - ول كىسىگە جابىرەيىل پەرىشتەنىڭ ءجيى كەلىپ تۇراتىندىعى سەبەپتى ەدى.

قۇرامى:

جاراتۋشى يەمىز سارىمساقتىڭ قۇرامىن وتە باي ەتىپ جاراتىپتى. زەرتتەۋشىلەردىڭ ايتۋىنشا، ونىڭ قۇرامىندا ۆ جانە C توبىنا جاتاتىن دارۋمەندەر، حلور، تەمىر، فوسفور، يود، مارگانەتس، كالتسيي، مىس، ماگني، كومىرسۋلار جانە تاعى دا باسقا ميكروەلەمەنتتەر كوپ. باسىم بولىگى سۋدان، كومىرسۋلار مەن اقۋىزداردان تۇرادى. سەلەن، A، B1, C، PP دارۋمەندەرى دە كەزدەسەدى. ازداعان مولشەردە مايلار دا جوق ەمەس. سولاردىڭ ءبىرى - ەفير مايى. مامانداردىڭ ايتۋىنشا,100 گ سارىمساقتا - 150 ككال بار.

قالاي قولدانۋ كەرەك؟

سارىمساقتى نەگىزى شيكىدەي جەگەن پايدالى. سارىمساقتىڭ وتكىر ءيىسىن ارتىنان المانى، جالبىز جاپىراقتارىن، نەمەسە بالدىركوكتى شايناۋ ارقىلى نەمەسە ءسۇت ىشۋمەن كەتىرۋگە بولاتىندىعى ايتىلادى.

شۆەتسيادا بالالار مەكتەپكە باراردا سارىمساق جەگىزۋ قالىپتى ادەتكە اينالعان. ويتكەنى، بۇل بالالاردى مەشەۋلىككە ۇرىنۋدان ساقتايدى دەپ بىلەدى. بۇگىنگى كۇنى ءدارىحانالاردا سارىمساقتىڭ ۇنتاقتارى مەن ارنايى دارىلەرى دە حالىققا تاراۋدا. ماماندار كۇن سايىنعى تاماقتا 10-15 گر. سارىمساق جەپ تۇرۋدىڭ دەنساۋلىققا پايدالى ەكەندىگىن ايتادى.

سارىمساقتىڭ پايدالارى

بۇگىنگە دەيىن زەرتتەگەن عالىمداردىڭ ايتۋىنشا، سارىمساقتىڭ قۇرامىندا ءتورت جۇزدەن اسا پايدالى كومپونەتتەر بار. ءبىرقاتار پايدالارى مىنالار:

قۇرامىنداعى انتيوكسيدانتتاردىڭ جاعىمدى ەمدىك قاسيەتتەرى مول. قان قىسىمىن تومەندەتەدى. قابىنۋعا قارسى. پەريفەريالىق قان تامىرلاردىڭ بىتەلۋى مەن لاستانۋىنىڭ، سونداي-اق مي ىسىگىنىڭ الدىن الادى.

يممۋنيتەتتى نىعايتادى، ورگانيزمدى قورشاعان ورتانىڭ زياندى اسەرىنەن قورعايدى. اعزاداعى باكتەريالاردى ولتىرەدى.

اسقازان- ىشەك جولدارىنا، جۇرەك- تالما اۋرۋلارىنا ەم. ميكروپتى بولدىرمايدى، جارانى تەز جازادى، اۋرۋدى باسادى، ىشەكقۇرتتاردى جويادى، قاقىرىقتى تۇسىرەدى.

اۆيتامينوزعا وتە پايدالى. ونىڭ قۇرامىنداعى سەلەن انتيوكسيدانتتى قۇرامىمەن ەرەكشەلەنەدى.

سارىمساق قاندى تازالايدى، ول تابيعي انتيبيوتيك بولىپ تابىلادى. ەرتەدە وبا اۋرۋىنا ۇشىراعانداردى ەمدەۋگە باراتىن دارىگەرلەردىڭ سارىمساق سالىنعان سۋعا باتىرىلعان داكەمەن جۇزدەرىن وراپ الۋى وسى سەبەپتى دەپ بىلىنۋدە.

سارىمساق سۋىق تيگەن اۋرۋلارعا دا تاپتىرمايتىن ەم. ول جۇيكە جۇيەسى بۇزىلعاندا، ءزار جولدارىن ەمدەۋگە، سونداي- اق ورگانيزمدى تازالاۋعا پايدالانىلادى.

تەرىگە سۇيەل، تەمىرەتكى، سىزداۋىق، قىشىما تاعى باسقا جارالار شىققاندا دا ەمگە جاراتادى ت. ب.

ارنايى زەرتتەۋلەر

ا ق ش پەن شۆەتسيا عالىمدارى سارىمساقتىڭ مولەكۋلالىق تۇرعىدا ادام دەنساۋلىعىنا قانشالىقتى اسەر ەتەتىنىن زەرتتەدى. ناتيجەسىندە سارىمساقتىڭ اسەرىمەن قان تامىرلارىنىڭ كەڭەيىپ، اشىلاتىنى بايقالدى. «بۇل سارىمساقپەن گيپەرتونيانى (قان قىسىمىنىڭ كوتەرىلۋىن) ەمدەۋگە بولاتىندىعىن بىلدىرۋدە»، - دەپ مالىمدەدى كاليفورنيا ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ پروفەسسورى دەۆيد دجۋليۋس.

جاپون عالىمدارىنىڭ مالىمدەۋىنشە، سارىمساق ادام ميىنداعى قارتايۋ پروتسەسىن باسەڭدەتەدى، ونىڭ جاسۋشالارىن تازارتىپ وتىرادى ەكەن. قۇرامىندا وتە بەلسەندى كۇكىرت قوسىندىلارى بولعاندىقتان، قانعا تۇسكەن سوڭ سارىمساق ميدىڭ ەڭ قاجەتتى دەگەن بولىكتەرىنە وڭ اسەر ەتەدى. ياعني، سارىمساقتان بولىنەتىن زاتتار ەستە ساقتاۋ قابىلەتى مەن ەموتسياعا جاۋاپ بەرەتىن جاسۋشالاردى جاقسارتادى.

تاعى ءبىر عالىمداردىڭ زەرتتەۋىنشە، سارىمساقتى ءجيى قولداناتىن ايەلدەر اراسىندا كەۋدە ىسىگى دەرتىنە شالدىققاندار سانى از كەزدەسكەن.

پايدالى كەڭەستەر:

قاتتى سۋىقتاپ قالعان كەزدە سارىمساقتى ۇساقتاپ تۋراپ، ۇستىنە ىستىق سۋ قۇيىپ، سوسىن سونىڭ بۋىمەن دەم الۋ كەرەك.

ءتىس اۋىرعان كەزدە سارىمساقتى قابىعىنان ارشىپ الىپ، سونىمەن ءتىستىڭ قىزىل ەتىن سۇرەدى.

سۇيەل شىققان جاعدايدا، ۇساقتالعان سارىمساقتى ازعانتاي بالمەن ارالاستىرىپ الىپ، الگى جەرگە قالىڭداپ جاعىپ، تاڭىپ تاستاعان ءجون.

راديكۋليت اسقىنىپ كەتكەن كەزدە سارىمساق پەن قارا شاڭبىردى (چەرنايا رەدكا) ۇككىشتەن وتكىزىپ الىپ، ءبىر- بىرىمەن جاقسىلاپ ارالاستىرىپ، بەلگە تارتادى. تاعى ءبىر ءادىسى: ۇساقتالعان سارىمساقتى جۇقا داكەگە سالىپ، قاشان قىزدىرعانشا، بەلگە تارتىپ بايلاپ قويادى. سوسىن ونىڭ ورنىنا ماي جاعىپ، ءجۇن ماتامەن وراپ تاستايدى.

گيپەرتونيالىق اۋرۋلار كەزىندە قاتارىنان ەكى كۇن، 2-3 ءتۇيىر سارىمساقتى ۇساقتاپ تۋراپ الىپ، تۇنگە قاراي جەيدى. سوسىن ەكى اپتا ءۇزىلىس جاساپ بارىپ، وسى پروتسەدۋرانى تاعى بىرنەشە رەت قايتالايدى.

تۇماۋدىڭ الدىن الۋ نەمەسە اۋىرا قالعان جاعدايدا ەمدەۋ ءۇشىن دە كۇنىنە 2-3 رەت مۇرىنعا سارىمساقتىڭ سۋىن تامىزعان جاقسى.

قورىتا كەلگەندە، ءوزى بارماقتاي بولعانىمەن سارىمساقتىڭ ەمدىك قاسيەتى مول. ناقتى قانداي اۋرۋلارعا ەم ەكەندىگى بۇگىنگى كۇنى تولىق اشىلدى. بۇنداي جايتتاردى ارداقتى پايعامبارىمىز مۇحاممەد (س. ا. س. ) ەشقانداي لابوراتوريادا زەرتتەۋ جۇرگىزبەي-اق، ۋاحيعا سۇيەنە وتىرىپ جەتكىزگەن. «سارىمساقتى ەمگە جاراتىڭىزدار، وندا جەتپىس ءتۇرلى ەم بار» دەۋى ءارى ونىڭ بۇگىنگى كۇنى تولىقتاي دالەلدەنۋى - ءاز ەلشىنىڭ تەك اقيقاتتى عانا ايتقانىن ۇقتىرۋدا.

دەرەككوزى: پ ت توپتاماسىنان