ا ق ش تۇركيانى جويعىش ۇشاعىن قۇرۋ باعدارلاماسىنان شىعارىپ جىبەردى
سەبەبى رەسمي ۆاشينگتون انكارانى F-35 جويعىش ۇشاعىن قۇرۋ باعدارلاماسىنان شىعارىپ جىبەردى. سەبەبى تۇركيا ا ق ش پەن ناتو- نىڭ قارسىلىعىنا قاراماستان رەسەيدەن س-400 زىمىرانعا قارسى جۇيەسىن ساتىپ العان.
بۇل مالىمدەمەدەن سوڭ تاراپتار اراسىندا تۇسىنىسپەۋشىلىكتەر تۋىنداپ جاتىر. تۇركيانىڭ رەسەيمەن سەرىكتەستىگى انكارا ءۇشىن جاعىمسىز جاڭالىقتارمەن اياقتالدى. بۇگىن ا ق ش رەسمي تۇردە تۇركيانى F-35 جويعىشىن قۇرۋعا ارنالعان ورتاق باعدارلامادان شىعارىپ جىبەردى. ودان بولەك ەندى بۇل ۇشاق انكاراعا ساتىلمايدى. بۇعان دەيىن رەجەپ تايىپ ەردوعان ءدال وسى F-35 جويعىشىنىڭ 100 داناسىن ساتىپ الامىن دەپ 1,5 ميلليارد دوللار العاشقى جارناسىن تولەپ قويعان ەدى. ەندى سالعان قاراجاتىن دا، اۋە فلوتىن جاڭارتۋعا ارنالعان ۇشاقتاردى دا الا المايدى.
ال پەنتاگون بولسا جويعىشتى قۇراستىرۋ ءۇشىن جاڭا سەرىكتەستەر ىزدەيدى. سەبەبى ءدال وسى تۇركيا F-35 ءۇشىن 900 ءتۇرلى بولشەكتى ءوندىرۋى كەرەك بولاتىن. دەمەك تۇركيا كەلىسىمنەن بولەك 9 ميلليارد دوللارلىق تابىس كوزىنەن دە ايىرىلدى دەگەن ءسوز.
ەللەن لورد، ا ق ش قورعانىس ءمينيسترىنىڭ ورىنباسارى:
- بۇگىن ا ق ش جانە وسى كەلىسىم بويىنشا باسقا دا سەرىكتەستەر بىرىگىپ تۇركيانى باعدارلامادان شىعارۋ شەشىمىن قابىلدادىق. وكىنىشكە قاراي، انكارا ءبىرقاتار ەكونوميكالىق مۇمكىندىكتەن قاعىلدى. ەگەر ءبىزدىڭ ۋلتيماتۋمدى تىڭداعاندا، F-35-كە قاجەتتى بولشەكتەردى ءوندىرىپ، 9 ميلليارد دوللار كىرىس تاباتىن ەدى. ودان بولەك ەلدە جاڭا جۇمىس ورىندارى اشىلاتىن ەدى. ەندى تۇركيالىق وندىرۋشىلەرمەن كەلىسىمدى توقتاتاتىن بولامىز.
ا ق ش- تىڭ بۇلاي ءۇزىلدى- كەسىلدى مالىمدەمە جاساۋىنا تۇركيانىڭ رەسەيمەن ورناتقان سەرىكتەستىگى سەبەپ بولىپ وتىر. ۆاشينگتون مەن ناتو- نىڭ قارسىلىعىنا قاراماستان انكارا ماسكەۋدەن زىمىرانعا قارسى س-400 جۇيەسىن ساتىپ الادى. ءتىپتى وتكەن جۇمادا بۇل قۇرىلعى انكارانىڭ ميۋرتەد اۋە باسازىنا جەتكىزىلگەن بولاتىن. بۇل جاڭالىقتى ەستىپ ا ق ش اشۋعا بۋلىقتى.
ولاردىڭ ايتۋىنشا، تۇركيانىڭ اۋە شابۋىلىنا قارسى قورعانۋ جۇيەسىندە رەسەيلىكتەر بولسا، F-35-كە قاتىستى قۇندى اقپارلاردى ءبىلىپ قويادى. سوندىقتان دا ۋلتيماتۋمدا ءيا رەسەيلىك، ءيا امەريكالىق تاراپتى تاڭداۋ ۇسىنىلعان ەدى. ەندى تىعىرىققا تىرەلگەن تۇركيا ا ق ش- تان تاعى ءبىر مۇمكىندىك بەرۋىن سۇراپ وتىر.
تۇركيا سىرتقى ىستەر مينيسترلىگى: «بۇل دەگەنىمىز ا ق ش تاراپىنىڭ ماسەلەنى ادال جولمەن شەشكىسى كەلمەيتىنىن اڭعارتادى. بۇگىندە ستراتەگيالىق قارىم- قاتىناسىمىزعا سىزات تۇسىرمەۋ ءۇشىن بۇل قاتەلىكتىڭ ورنىن تولتىرۋدى ۇسىنىپ وتىرمىز». شىنىندا، بۇل شيەلىنسكەن جاعدايدىڭ وزىندىك تاريحى بار. بۇعان دەيىن ا ق ش ۋلتيماتۋم قويعاندا تۇركياعا رەسەيلىك س-400- ءدىڭ ورنىنا امەريكالىق «پەتريوت» زىمىرانعا قارسى جۇيەسىن الۋدى ۇسىنعان ەدى. دەگەنمەن ۆاشينگتون ۇسىنىستى كەش جاسادى. تۇركيا رەسەيمەن 2017 -جىلى كەلىسىمگە كەلىپ قويعان. قۇرىلعىنى ساتىپ الۋعا جارتى اقشاسىن تولەپ تە قويدى. ال قالعان بولىگىن نەسيەمەن وتەيدى. تۇبىندە شيەلەنىسكەن كەلىسىمدەردەن تۇركيانىڭ ءوزى تىعىرىققا تىرەلىپ وتىر.
دونالد ترامپ، ا ق ش پرەزيدەنتى:
- ءبىزدىڭ تۇركيامەن قارىم- قاتىناسىمىز جاقسى. دەگەنمەن قازىر قيىن جاعدايدا قالىپ وتىرمىز. انكارا بىزدەن «پەتريوتتى» ساتىپ الماق بولعان كەزدە باراك وبامامەن كەلىسىمگە كەلە الماعان. سوندىقتان ولار س-400- ءدى الىپ وتىر. ال ءبىز «پەتريوتتى» ءتيىمدى كەلىسىممەن ۇسىنعاندا كەش بولدى. سەبەبى ولار رەسەيمەن كەلىسىمگە كەلىپ قويدى. دەگەنمەن تۇركيا ناتو- نىڭ مۇشەسى ەكەنىن ۇمىتپاۋى كەرەك ەدى. ەندى F-35 ولار ءۇشىن قولجەتىمسىز.
بۇل قادام ا ق ش تان بولەك ناتو- عا مۇشە وزگە ەلدەردىڭ دە اشۋىنا ءتيدى. ويتكەنى سولتۇستىك اتلانتيكالىق اليانس ەلدەرى ءۇشىن رەسەيدەن قارۋ الۋ تۇبەگەيلى رۇقسات ەتىلمەگەن، ەرەجەگە قارسى جاعدايمەن تەڭ. بۇگىندە ا ق ش تۇركياعا دايىن بولعان ۇشاقتار تاسىمالىن جانە تۇرىك ۇشقىشتارىن وقىتۋ ۇدەرىسىن توقتاتىپ تاستادى.
نيكوس دەندياس، گرەكيا سىرتقى ىستەر ءمينيسترى:
- ءبىز بارلىعىمىز ءبىراۋىزدان تۇركيانىڭ س-400- ءدى ساتىپ الۋىنا قارسى بولدىق. ولار ناتو- عا مۇشە بولا تۇرا، ورتاق كەلىسىمگە قاتىسىپ وتىرىپ، ەسكەرتۋلەرگە قاراماستان قۇرىلعىنى ساتىپ الىپتى. بۇل - ءبىزدىڭ جۇيەگە قاراما- قايشى ارەكەت. مەنىڭ ويىمشا، رەسەيلىك قارۋدى الۋ وڭىردەگى تۇراقتىلىققا كەرى اسەر ەتەدى.
وسىلايشا ناتو- عا مۇشە وزگە ەلدەر دە ءوزىنىڭ نارازىلىعىن ءبىلدىردى. ساراپشىلاردىڭ ايتۋىنشا، تاراپتاردىڭ ورتاق مامىلەگە كەلۋى ەكىتالاي. ال كەيبىر باسىلىمدار تۇركيا ءۇشىن ءوندىرىلىپ جاتقان 30 شاقتى F-35 جويعىشىنىڭ ەندى قاي ەلگە ساتىلاتىنىن تۇسپالداۋعا كىرىسكەن.
Defense One گازەتى «ەگەر ا ق ش پۋتيننىڭ اشۋىنا تيگىسى كەلسە، دايىن جويعىشتاردى ۋكرايناعا ساتۋى مۇمكىن» دەپ جازىپتى. باسىلىمدارعا سەنسەك، ف-35- ءتىڭ 30 داناسى وندىرىستە. 4 داناسى تۇرىك ۇشقىشتارىن دايىنداۋ ءۇشىن قولدانىستا بولعان. نەگىزى كەلىسىمگە ساي 2020 -جىلعا قاراي تۇركيا 10 دانا جويعىشتى الۋى كەرەك بولاتىن.
www.24.kz