دۋباي ءامىرى «التىن تۇرمەدەن» قاشقان ايەلىن ىزدەپ ءجۇر

نۇر-سۇلتان. قازاقپارات – يوردانيا كورولىنىڭ قارىنداسى، بىرىككەن اراب امىرلىكتەرى پرەمەر- ءمينيسترىنىڭ كىشى توقالىنىڭ باتىسقا قاشۋىنان باستالعان حالىقارالىق داۋ ۋشىعا ءتۇستى.

45 جاستاعى حانشايىم حايا بينت ءال- حۋسەين كۇيەۋىن جانە ب ا ءا بيلىگىن وزىنە، تۋىسقان اپكە- سىڭلىلەرىنە قوقان- لوقى كورسەتىپ، ازاپتاپ، كۇشتەپ قاماۋدا ۇستادى دەپ ايىپتادى. ايەلى قاشىپ كەتىپ، ۇياتقا قالعان دۋباي ءامىرى مۇحاممەد بين راشيد ءال- ماكتۋم ونىڭ ۇستىنەن لوندون سوتىنا شاعىم ءتۇسىردى. ءامىردىڭ شاعىمى بويىنشا، سوت وتىرىسى شىلدەنىڭ 31- كۇنى وتەدى.

دراماعا تولى بۇل وقيعا - رومان نەمەسە كوركەم فيلم جەلىسىنە ارقاۋ بولار دايىن سسەناري. قازىر بۇل جايت بىرنەشە مەملەكەت اراسىنداعى قارىم- قاتىناستىڭ ۋشىعۋىنا اكەپ سوقتى. ماسەلەگە حالىقارالىق قۇقىق قورعاۋ ۇيىمدارى ارالاسىپ، الەم نازارى اراب ەلدەرىندەگى ايەلدەر قۇقىعى تاقىرىبىنا قايتا اۋدى.

45 جاستاعى اراب حانشايىمى، يوردانيا كورولى ابداللا II تۋعان قارىنداسى حايا بينت ءال- حۋسەين 2004 -جىلى ءساۋىردىڭ 10- كۇنى ب ا ءا پرەمەر- ءمينيسترى جانە ۆيتسە- پرەزيدەنتى، دۋباي ءامىرى شەيح مۇحاممەد يبن راشيد ءال- ماكتۋمعا تۇرمىسقا شىققان. سول كەزدە حايانىڭ ءومىرى ەرتەگىدەي بوپ كورىنەتىن. ول ۇزاق ۋاقىت بويى كۇيەۋىنىڭ التى زاڭدى ايەلىنىڭ ىشىندەگى كوپشىلىككە ەڭ تانىمالى بولدى.

ول كۇيەۋىمەن بىرگە وڭىرلىك جانە حالىقارالىق شارالاردا ءجيى توبە كورسەتىپ، شەتەلدىك كوشباسشىلاردى قارسى الىپ، كوپشىلىكتىڭ الدىندا ءسوز سويلەپ ءجۇردى. مۇنىڭ ءبارى پارسى شىعاناعى امىرلەرىنىڭ ايەلدەرى ءۇشىن توسىن جاعداي بولاتىن. ب ا ءا- دە وتكەن رەسمي شارالاردا حانشايىم جابىق كيىمدەر كيىپ، باسىنا جەڭىل ءشالى وراسا، شەتەلدىك ساپارلار كەزىندە باتىستىڭ باي- قۋاتتى ايەلدەرىنەن كەم كيىنبەيتىن. حايا ۇنەمى سۇحبات بەرۋدەن، سۋرەتكە تۇسۋدەن باس تارتپايتىن.

حايا بينت ءال- حۋسەين.

حايا حانشايىم باستاۋىش ءبىلىمدى يوردانيادا، ورتا جانە جوعارى ءبىلىمدى ۇلى بريتانيادا العان. ۇلى بريتانيادا حانشايىم قىزدارعا ارنالعان بادمينتون مەكتەپ- ينتەرناتىندا وقىعان. بۇل مەكتەپتە ءبىر كەزدەرى ءۇندىستاننىڭ پرەمەر- ءمينيسترى ينديرا گاندي ءبىلىم العان. حايا وكسفورد ۋنيۆەرسيتەتى قاسيەتتى حيلدا كوللەدجىندە فيلوسوفيا، ساياساتتانۋ جانە ەكونوميكا سالالارى بويىنشا باكالاۆر دارەجەسىن ءتامامداعان. اعىلشىن، فرانسۋز تىلدەرىندە سويلەيدى. ورىس ءتىلىن قوسا العاندا تاعى ءتورت ءتىلدى تۇسىنەدى.

حايا بينت ءال- حۋسەين ات سپورتىمەن اۋەستەنەدى. 13 جاسىنان باستاپ ول ءوز ەلىنىڭ اتىنان حالىقارالىق جارىستارعا قاتىسىپ، 1992 -جىلى وتكەن اراب ەلدەرىنىڭ ويىندارىندا قولا مەدال يەلەنگەن. ول بۇكىل ويىن تاريحىندا ات سپورتىنان جۇلدەگە ىلىنگەن العاشقى ايەل بولدى. حايا حانشايىم 2000 -جىلى اۆستراليادا وتكەن وليمپيادا ويىندارىندا يوردانيا دەلەگاتسياسىنىڭ تۋىن ۇستاپ ءجۇردى جانە ات سپورتىنان جارىسقا ءتۇستى. 2002 -جىلى ول يسپانيانىڭ حەرەس قالاسىندا وتكەن ات سپورتىنان الەم چەمپيوناتىنا قاتىسقان العاشقى اراب ايەل بولدى. 2006 -جىلى حايا حانشايىم حالىقارالىق ات سپورتى فەدەراتسياسىنىڭ پرەزيدەنتى جانە حالىقارالىق وليمپيادا كوميتەتىنىڭ مۇشەسى بولىپ سايلاندى.

جاقىندا ول الەمگە باسقا قىرىنان تانىلدى. الەم ەندى ونى مونارحيالىق وتباسىنان شىققان كۇيەۋىنەن قاشىپ، باتىستان جارقىن ءومىر ىزدەگەن ايەل رەتىندە دە بىلەدى. حايا - دۋبايدى بيلەۋشى وتباسىنان قاشۋعا تالپىنىس جاساعان ءۇشىنشى ايەل (تەك حايانىڭ عانا جولى بولدى). ول وزىمەن بىرگە 7 جاسار ۇلى زايد پەن 11 جاسار قىزى ءال- دجاليلۋدى الىپ كەتكەن. اقپان ايىنان بەرى كوپشىلىك كوزىنە تۇسپەگەن حانشايىم گەرمانيادان باسپانا سۇراپ، اجىراسۋعا ارىز بەرگەن.

كەيىنىرەك ول لوندونداعى قۇنى 107 ميلليون دوللارعا باعالانعان ءزاۋلىم ۇيىندە كوزگە ءتۇستى. حايا دۋبايدان 39 ميلليون دوللار اقشا الىپ كەتكەن. باتىس باسىلىمدارىنىڭ دەرەگىنشە، ول بىرىككەن اراب امىرلىكتەرىنەن ومىرىنە قاۋىپ تونگەندىكتەن كەتۋگە ءماجبۇر بولعان. قازىر حايا كۇيەۋىنىڭ ىزىنشە لوندوننىڭ جوعارعى سوتىنا اجىراسۋ تۋرالى ءوتىنىش بەرۋگە دايىندالىپ جاتىر.

حايا حانشايىم اكەسى، يوردانيا كورولى حۋسەينمەن تۇسكەن سۋرەتى. اكەسى باقيلىق بولعان.

حايانىڭ وقيعاسىنان كەيىن ب ا ءا- ءنىڭ ۇلى بريتانيا جانە گەرمانيامەن ارا- قاتىناسى ۋشىقتى. كەيبىر دەرەك بويىنشا، حايانىڭ كۇيەۋى 69 جاستاعى مۇحاممەد يبن راشيد ءال- ماكتۋم بەرلين مەن لوندوننان ايەلىن قايتارۋدى سۇراعان. ءبىراق ۇلى بريتانيا مەن گەرمانيا تالاپتى ورىندامادى. بۇل وقيعا حايانىڭ تۋعان اعاسى، يوردانيا كورولى ابداللانى دا قيىن جاعدايدا قالدىردى.

باتىس شەيح مۇحاممەدتى ۇنەمى رەفورمالار جۇرگىزۋگە مۇددەلى ساياساتكەر رەتىندە باعالاپ كەلگەن. ونىڭ بايلىعى 12 ميلليارد دوللاردى قۇرايدى. مۇحاممەد يبن راشيد ءال- ماكتۋم دۋبايدى الەمدىك دەڭگەيدەگى زاماناۋي استاناعا اينالدىرۋ جوباسىنا جەكە ءوزى جەتەكشىلىك ەتكەن. ول Emirates اۋە كومپانياسىن قۇرىپ، الەمدەگى ەڭ بيىك عيمارات - بۋردج حاليفا قۇرىلىسىن باستاعان.

بۇل درامانىڭ كوپ بولىگى ءالى دە قۇپيا كۇيىندە قالىپ وتىر. حالىقارالىق داۋعا اينالعان وقيعانىڭ قالاي وربىگەنى تۋرالى ءارتۇرلى اڭگىمە بار. ماسەلەن، بريتاندىق Sun باسىلىمىنىڭ دەرەگىنشە، شەيح مۇحاممەد لوندوندا جۇرگەندە ايەلى بۇرىن بريتاندىق اسكەردە ارناۋلى قىزمەت وفيتسەرى بولعان جاس كۇزەتشىمەن كوڭىل قوستى دەپ، كۇماندانا باستاعان. حاياي ۇزاق ۋاقىت بويى كۇزەتشىگە باعالى سىيلىقتار جاساپ جۇرگەن. بۇل كۇيەۋىنىڭ كوڭىلىندە كۇدىك تۋعىزعان. بىردە ءزاۋلىم ۇيىنە اياق استىنان كەلگەن شەيح ايەلىن كۇزەتشىمەن «كۇمان تۋعىزاتىن جاعدايدا» ۇستاپ العان. ايەلىنىڭ قىلىعى كوڭىلىنە قاتتى تيگەنىنە قاراماستان، شەيح ايەلى حايادان ب ا ءا- گە قايتۋدى سۇراعان. ءبىراق حانشايىم كۇيەۋىنىڭ ايتقانىن تىڭداماعان.

وسى وقيعادان كەيىن دۋباي ءامىرى ولەڭ جازادى. بۇل ولەڭدى ماۋسىمنىڭ سوڭىندا شەيحتىڭ جاقىن دوستارىنىڭ ءبىرى الەۋمەتتىك جەلىدە جاريالادى.

...

اراب الەمى شەيح مۇحاممەدتى اقىن رەتىندە دە تانيدى. ول ادەتتە تاياۋ شىعىستاعى جانە الەمدەگى ساياسي، الەۋمەتتىك وقيعالاردى ءوز ولەڭدەرىندە پارسى شىعاناعى ەلدەرىندە تانىمال «ناباتي» دەپ اتالاتىن ۇيقاسپەن جازادى. شەيحتىڭ جوعارىدا بەرىلگەن ولەڭى مۇسىلمان مەملەكەتتەرى حالقىن تاڭعالدىردى. ويتكەنى ايەلىمەن قارىم- قاتىناسىن جاريالاۋ، ونىڭ باسقا بىرەۋمەن كوڭىل قوسقانى تۋرالى اشىق بولجام جاساۋ اراب ازاماتىنا، ونىڭ ۇستىنە بەلگىلى اراب بيلەۋشىسىنە ءتان ارەكەت ەمەس.

دەگەنمەن حايا حانشايىمعا تاعىلعان ايىپتارعا كۇمانمەن قاراۋعا نەگىز دە جەتەرلىك. بىرىنشىدەن، ول - شەيح مۇحاممەدتەن قاشقان ءبىرىنشى ايەل ەمەس. 2018 -جىلى اقپاندا شەيح مۇحاممەدتىڭ الجيرلىك ايەلىنەن تۋعان قىزى لاتيفا دا سارايدان قاشۋعا ارەكەت جاساعان. ونى ب ا ءا- ءنىڭ ارناۋلى جاساعى ءۇندىستان جاعالاۋىنا جاقىن جەردەگى كەمەدەن ۇستاپ، كۇشتەپ ۇيىنە قايتارعان.

كەيىن لاتيفا اكەسىنىڭ بۇيرىعىمەن تۇرمىستىق زورلىق- زومبىلىققا ۇشىراعانىن، تاڭداۋ قۇقىعى جوعىن ايتىپ، «التىن تۇرمە» تۋرالى ۆيدەو جاريالادى. بۇل ۆيدەو بولماعاندا ونىڭ سارايدان قاشقانى تۋرالى وقيعاسى قۇپيا بولىپ قالار ەدى. حالىقارالىق Human Rights Watch قۇقىق قورعاۋ ۇيىمى بىرنەشە رەت ب ا ءا- دەن لاتيفانىڭ قازىرگى تاعدىرى تۋرالى دەرەك سۇراپ، جاۋاپ الا الماعان. باتىس ەلدەرى مەن حالىقارالىق ادام قۇقىعىن قورعاۋ ۇيىمدارى لاتيفانىڭ بولاشاعىنا الاڭداپ، ب ا ءا- دەن ونى كورسەتۋدى تالاپ ەتكەن.

وسىدان سوڭ بىلتىر جەلتوقسان ايىندا ب ۇ ۇ- نىڭ ەرىكتى ەلشىسى حايا بينت ءال- حۋسەين يرلانديانىڭ بۇرىنعى پرەزيدەنتى مەري روبينسوندى دۋبايعا لاتيفامەن كەزدەسۋگە شاقىرعان. كەيىنىرەك روبينسون كوڭىلى تۇسىڭكى كورىنگەن لاتيفامەن بىرگە تۇسكەن فوتو جاريالاعان. ءبىراق كوپشىلىك روبينسوندى «ساياسي جارناماعا قاتىستى» دەپ سىناعان. حايا حانشايىم سىنعا ۇشىرادى. وسىلايشا حايانىڭ ونداعان جىلدار بويى فيلانتروپ ءارى قۇقىق قورعاۋشى رەتىندە جيناعان بەدەلىنە قاۋىپ ءتوندى.

حايا حانشايىمنىڭ وتباسىنان قاشىپ كەتۋى دۋباي مەن ب ا ءا- ءنىڭ حالىقارالىق بيزنەسكە جايلى جەر رەتىندەگى بەدەلىنە نۇقسان كەلتىرەدى. وسى وقيعادان كەيىن الەمدە ب ا ءا- ءنىڭ پارسى شىعاناعىنداعى مۇناي مونارحيالارى اراسىندا ايەلدىڭ وتباسىندا زورلىققا ۇشىراۋىنا تىيىم سالاتىن بىردە- ءبىر زاڭى جوق جالعىز مەملەكەت (ساۋد ارابياسى، كاتار، ومان، كۋۆەيت جانە باحرەيندە مۇنداي زاڭدار بار جانە بۇل زاڭدار بويىنشا ەر ازاماتتار وتە قاتال جازالانادى) ەكەنى قىزۋ تالقىلانا باستادى.

ب ا ءا- دە اجىراسۋعا ءوتىنىش بەرگەن كەزدە تۇرمىستىق زورلىق- زومبىلىق بولعانى تۋرالى فاكتى سوت شەشىمىن شىعارۋعا مۇلدە اسەر ەتپەيدى. اجىراسۋدان كەيىن بالالارى اكەسىمەن قالادى. اناسى شاريعات زاڭدارىن بۇزباعان بولسا جانە قايتا تۇرمىسقا شىقپاسا، بالالاردى جاسوسپىرىم كەزەڭگە دەيىن تاربيەلەي الادى. كۇيەۋىنىڭ شەنى مەن ونىڭ حايانى «ساتقىندىق جاسادى» دەپ اشىق ايىپتاۋىن ەسكەرسەك، حانشايىم شەيحپەن دۋبايدا اجىراسسا، بالالاردىڭ اكەسىمەن قالاتىنى ءسوزسىز ەدى. ول ءتىپتى يوردانياعا كەتىپ، كورول اعاسىنان قامقورلىق ىزدەگەننىڭ وزىندە ب ا ءا مەن باسقا اراب ەلدەرى تاراپىنان كورسەتىلگەن قىسىم ارقىلى حايانى دۋبايعا كۇشتەپ قايتاراتىنى انىق بولاتىن.

«ازاتتىقتىڭ» ورىس قىزمەتىنىڭ ءتىلشىسى الەكساندر گوستيەۆتىڭ ماقالاسى

www.azattyq.org